Góp ý về bản dịch An die
Nachgeborenen của Trần Dần
Diễn Đàn:
sau khi đăng bản dịch bài thơ bất hủ này của Bertold Brecht,
chúng tôi nhận được bản góp ý của nhà toán học và dịch giả Nguyễn
Xuân Xanh trên một số câu chữ.
Nguyễn
Xuân Xanh đã đối chiếu lại với nguyên
bản tiếng Đức và có một số đề nghị chỉnh sửa. Chúng tôi thấy
đây là việc làm đáng quý, xin đăng nguyên văn đề nghị của anh, trong đó
những chỗ khác biệt được tô màu xanh. Chúng tôi cũng đăng lại nguyên
bản và bản dịch Trần Dần để bạn đọc tiện tham khảo và nắm rõ hơn nguyên
ý của bài thơ trên một số điểm.
Nhà
thơ Trần Dần đã dịch Brecht từ bản tiếng Pháp, do đó có chỗ bị nhiễu xạ
là hiện tượng bình thường, và không làm giảm sút sự mẫn cảm sâu xa
giữa hai hai nhà thơ lớn, kịp thời gửi đến bạn đọc Việt Nam
những suy tư mà, than ôi, từ thời François Villon (nguồn cảm
hứng cho bài thơ này của Brecht) tới nay vẫn còn nguyên tính thời sự.
GỬI
NHỮNG NGƯỜI MAI SAU
Bertolt
Brecht
|
Bản
dịch:
Trần Dần
I
Quả tôi sống những ngày đen tối lắm
Những lời nói ngây thơ là lời nói dại khờ
Vầng trán phẳng lì đồng nghĩa với vô tri
Ai cười đó, chính là người chưa hay tin dữ.
Thời thế gì
Mà nói đến cỏ cây
Cũng như đã phạm vào tội ác
Vì thế là bỏ ngơ đi bao nhiêu sự kinh tởm quanh mình.
Ai người đó, bình thản đi trên
phố,
Chắc chẳng còn phải bận tâm về lũ bạn bè
Đang giãy giụa ở trong thất vọng.
Tôi còn kiếm được miếng ăn, đúng
vậy
Nhưng hãy tin tôi: đó là chuyện rủi may,
Chẳng có gì trong công việc của tôi
Đảm bảo được cho tôi no đủ
Sự may rủi còn chừa tôi ra đó
(Còn gì thân tôi nếu may mắn bỏ lìa tôi!)
Họ bảo tôi: anh hãy uống hãy ăn!
Hãy hưởng lạc, vì anh còn có của.
Nhưng tôi uống tôi ăn sao được
Khi mỗi miếng tôi ăn
Phải cướp giật từ tay người đói,
Khi người khát thiếu cả từ cốc nước
Thế mà tôi vẫn uống, vẫn ăn.
Tôi cũng muốn trở nên nhà hiền
triết
Sách cổ còn ghi hiền triết nghĩa làm sao:
Đứng ngoài mọi giao tranh trên cõi tục,
Chẳng sợ gì phao phí chút thời gian
Không dùng lực,
Lấy ơn trả oán,
Những giấc mơ đừng đem thi thố, hãy quên đi
Nhà hiền triết phải như thế đó.
Nhưng tất cả mọi điều này, tôi chẳng thể nào theo
Quả tôi sống những ngày đen tối lắm.
|
|
Đề nghị
chỉnh sửa:
Nguyễn Xuân Xanh
I
Quả tôi sống những ngày đen tối lắm!
Những lời nói ngây thơ là lời nói điên
rồ
Vầng trán phẳng lì đồng nghĩa với vô tri
Ai cười đó, chính là chưa hay tin dữ.
Thời thế gì
Mà nói đến cỏ cây
Cũng như phạm vào tội ác
Vì nó làm
ngơ đi bao nhiêu
sự kinh tởm quanh mình!
Ai người đó, đang
bình thản đi trên phố
Chắc chẳng
thể nào còn đến được
Bạn bè anh
đang lúc khốn cùng?
Tôi còn kiếm được
miếng ăn, đúng vậy
Nhưng hãy tin tôi: đó là chuyện rủi may.
Chẳng có gì tôi làm
Đáng
cho tôi được
no đủ
Sự may rủi đã chừa
tôi ra
đó.
(Khi may mắn không
còn, phần tôi sẽ hết.)
Người ta bảo
tôi: anh hãy uống hãy ăn
Hãy vui đi
những gì tôi có!
Nhưng tôi uống tôi ăn sao được
Khi mỗi miếng ăn
Là cuớp đi
của người đang đói
Và cốc nước
tôi
Là phần của
người đang khát?
Thế mà tôi vẫn uống, vẫn ăn.
Tôi cũng muốn trở nên
nhà hiền triết.
Sách cổ còn ghi hiền triết nghĩa làm sao
Đứng ngoài cuộc giao tranh trên cõi tục
Không sợ hãi
- sống thời gian ngắn ngủi
Cũng không
cần (đến) bạo lực
Lấy ơn ( để)
trả oán
Những ham
muốn, quên đi,
đừng thỏa mãn
Hiền triết phải là
như thế đó
Nhưng tất cả mọi điều này tôi chẳng thể làm
theo:
Quả tôi sống những ngày đen tối lắm!
|
II.
Đến thành phố vào thời loạn lạc
Cũng vừa khi nạn đói hoành hành
Tôi đến giữa đám người đang nổi loạn lên
Và tôi cũng nổi loạn lên cùng họ.
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Bữa ăn đến, tôi ăn trong chiến
trận
Tôi nằm ngủ bên những kẻ giết người
Tình ái đó, tôi chỉ yêu lơ đãng
Còn thiên nhiên, tôi chẳng bận tâm nhìn
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Thời tôi sống,
Bao đường sá đều đến nơi bùn lội
Ngôn ngữ phản tôi cho tên đao phủ.
Lực tôi nhỏ. Nhưng thiếu tôi, bọn chủ
Sẽ ngồi trên quyền lực chúng vững vàng hơn.
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Mọi lực lượng hãy còn non yếu
Cái đích còn xa, xa lắc đàng xa.
Nhưng vẫn rõ - Dù tôi không dám nghĩ
Có thể nào vươn tới được chăng.
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
|
|
II
Tôi đến các thành
phố vào thời
loạn lạc
Cũng vừa khi nạn đói hoành hành
Tôi đến giữa đám đông (thời)
đang bạo loạn
Và cả tôi
cũng phẫn nộ theo.
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Tôi ăn bữa ăn giữa các
trận giao tranh
Tôi nằm ngủ bên cạnh
những kẻ giết người
Tình ái đó, tôi chỉ yêu lơ đãng
Còn thiên nhiên, tôi chẳng bận tâm nhìn
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Thời tôi sống,
Bao đường sá dẫn đến nơi
bùn lội,
Ngôn ngữ phản tôi cho tên đao phủ
Sức
tôi nhỏ. Nhưng thiếu
tôi, bọn thống trị
Sẽ ngồi trên quyền lực chúng vững vàng hơn
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
Sức lực nhỏ bé.
Cái đích còn xa, xa lắc
đàng xa
Nhưng vẫn rõ – Dù tôi không dám nghĩ
Có thể nào
vươn tới được
Như thế qua đi cái quãng tháng năm
Phần tôi được sống trên quả đất.
|
III.
Các anh, những người nhô lên trên làn sóng dữ
Nơi chúng tôi có thể bị ngụp chìm
Hãy nghĩ kĩ khi các anh nhắc đến
Những yếu hèn của lớp chúng tôi
Trong những buổi tháng năm sầu thảm
Các anh đều ở đó mà ra,
Vì chúng tôi đi
Qua tất cả cuộc đấu tranh giai cấp
Thay đổi nước nhiều hơn thay đổi giày đi,
Những lúc đấy, chúng tôi thất vọng
Khi thấy bất công, mà không thấy chống bất công!
Mặc dầu, lớp chúng tôi đều biết:
Căm thù sự đê tiện
Sẽ làm khô rắn mặt ta đi!
Giận dữ sự bất công
Sẽ làm giọng người ta khản đục!
Chao ôi! Chúng tôi muốn tạo nên
một thế giới thương yêu
Mà chẳng thể thương yêu nhau được.
Nhưng các anh, khi đã đến cái thời ao ước đó
Khi con người là bạn của con người
Hãy nghĩ đến chúng tôi
Cho độ lượng.
|
|
III
Các anh, những người sẽ
nhô
lên từ
làn sóng dữ
Nơi chúng tôi đã
bị nhận chìm.
Hãy nghĩ kĩ khi các anh nhắc đến
Những yếu hèn của lớp chúng tôi
Đến thời gian
đen tối
Mà các anh đã
thoát được
Vì chúng tôi
đi - đổi nước nhiều hơn đổi giày
đi,
Qua các cuộc
đấu tranh giai cấp. Tuyệt vọng
Khi thấy bất công mà không thấy phẫn nộ.
Mặc dầu, lớp chúng
tôi đều biết:
Căm thù sự đê tiện
Cũng sẽ làm
biến dạng mặt ta đi
Giận dữ sự bất công
Cũng sẽ
làm giọng người ta khản đục.
Ôi! Chúng tôi,
Những kẻ
muốn tạo nên một miếng đất thương yêu
Mà chẳng thể thương yêu nhau được
Nhưng các anh, khi
đến thời ao ước đó
Khi con người là bạn của con người
Hãy nghĩ đến chúng tôi
Với sự độ
lượng.
|
An die
Nachgeborenen
I
Wirklich,
ich lebe in finsteren Zeiten!
Das arglose Wort ist töricht.
Eine glatte Stirn
Deutet auf Unempfindlichkeit hin. Der
Lachende
Hat die furchtbare Nachricht
Nur noch nicht
empfangen.
Was sind das für Zeiten, wo
Ein Gespräch
über Bäume fast ein Verbrechen ist
Weil es ein Schweigen
über so viele Untaten einschließt!
Der dort ruhig über
die Straße geht
Ist wohl nicht mehr erreichbar für
seine Freunde
Die in Not sind?
Es
ist wahr: ich verdiene noch meinen Unterhalt
Aber glaubt mir: das
ist nur ein Zufall. Nichts
Von dem, was ich tue, berechtigt
mich dazu, mich sattzuessen.
Zufällig bin ich verschont.
(Wenn mein Glück aussetzt, bin ich verloren.)
Man
sagt mir: Iß und trink du! Sei froh, daß du
hast!
Aber wie kann ich essen und trinken, wenn
Ich es dem
Hungernden entreiße, was ich esse, und
Mein Glas Wasser
einem Verdurstenden fehlt?
Und doch esse und trinke ich.
Ich
wäre gerne auch weise.
In den alten Büchern steht, was
weise ist:
Sich aus dem Streit der Welt halten und die kurze
Zeit
Ohne Furcht verbringen.
Auch ohne Gewalt auskommen
Böses
mit Gutem vergelten
Seine Wünsche nicht erfüllen,
sondern vergessen
Gilt für weise.
Alles das kann ich
nicht:
Wirklich, ich lebe in finsteren Zeiten!
II.
In
die Städte kam ich zur Zeit der Unordnung
Als da Hunger
herrschte.
Unter die Menschen kam ich zur Zeit des Aufruhrs
Und
ich empörte mich mit ihnen.
So verging meine Zeit
Die auf
Erden mir gegeben war.
Mein
Essen aß ich zwischen den Schlachten
Schlafen legte ich mich
unter die Mörder
Der Liebe pflegte ich achtlos
Und die
Natur sah ich ohne Geduld.
So verging meine Zeit
Die auf Erden
mir gegeben war.
Die
Straßen führten in den Sumpf zu meiner Zeit.
Die
Sprache verriet mich dem Schlächter.
Ich vermochte nur
wenig. Aber die Herrschenden
Saßen ohne mich sicherer,
das hoffte ich.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben
war.
Die
Kräfte waren gering. Das Ziel
Lag in großer
Ferne.
Es war deutlich sichtbar, wenn auch für mich
Kaum
zu erreichen.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben
war.
III
Ihr,
die ihr auftauchen werdet aus der Flut
In der wir untergegangen
sind
Gedenkt
Wenn ihr von unsern Schwächen sprecht
Auch
der finsteren Zeit
Der ihr entronnen seid.
Gingen
wir doch, öfter als die Schuhe die Länder wechselnd
Durch
die Kriege der Klassen, verzweifelt
Wenn da nur Unrecht war und
keine Empörung.
Dabei
wissen wir doch:
Auch der Haß gegen die Niedrigkeit
Verzerrt
die Züge.
Auch der Zorn über das Unrecht
Macht die
Stimme heiser. Ach, wir
Die wir den Boden bereiten wollten
für Freundlichkeit
Konnten selber nicht freundlich sein.
Ihr
aber, wenn es soweit sein wird
Daß der Mensch dem Menschen
ein Helfer ist
Gedenkt unsrer
Mit Nachsicht.