Cười chính mình và cười tha-nhân

Phan Huy Đường

1578-1728 và, trước đó, nhiều thế kỷ, nền văn minh Châu Âu như thế đó.

Mặc dù, riêng ở Pháp, đã từng có :

Montaigne : 1533-1592
Descartes : 1596-1650
Montesquieu : 1689-1775
Voltaire : 1694-1778

Ở Pháp, mãi đến cuối năm 1905, ông Aristide Briand mới khiến Nhà-nước Pháp lập luật tách biệt rõ ràng Nhà-nước (của mọi công dân) với Tôn-giáo (của riêng từng người) :

http://fr.wikipedia.org/wiki/Loi_de_séparation_des_églises_et_de_l'état

Ta đang làm người trong một thế giới đã toàn cầu hoá ngay trong lòng từng quốc gia, đa văn hoá, đa tôn giáo. Những văn hoá và tôn giáo hiện hữu lại hiện-sinh, ở từng người thật, với những mức độ không đồng đều trong ba chiều kích cơ bản của con người : lý trí khoa học, trìu mến sự sống, tha thiết tha-nhân như yếu tố cấu tạo ra chính mình hôm nay.

Cười văn hoá, lý tưởng hay tôn giáo ở chính mình, nên lắm. Nụ cười trào lộng đối với chính Mình có khả năng giải phóng con người lệ thuộc ở chính Ta. Cứ đọc thơ Hồ Xuân Hương thì biết.

Cười văn hoá, lý tưởng hay tôn giáo của tha-nhân, trong thế giới phát triển không đồng đều này, nên thận trọng : không còn là cười chính mình nữa.

Con người cũng như những giá trị phổ cập (homme universel, valeurs universelles) chỉ có trong chữ nghĩa, khái niệm của Ta thôi. Ta muốn sống trong tháp ngà chữ nghĩa, khái niệm hình thức của riêng ta hay muốn cùng tồn sinh với người đời ở nhân giới này và cùng họ tranh đấu cho tương lai người của cả nhân loại ?

Đó là lựa chọn đầu tiên.

Sau đó ? Vô cùng phức tạp. Hiện nay, chưa ai vạch được một hướng đi khả thi, những phương pháp đấu tranh thích hợp ở từng nơi, từng lúc, từng hoàn cảnh, trong mọi hình thái đấu tranh.

Suy luận biện chứng đích thực có lúc chán và buồn.

Đành vậy, khi run run hạ bút.

P.H.Đ.
2015-01-17