1 Chép mượn danh từ của Bùi Văn Nam Sơn.

2 Xem Đặng Tiến và Nam Dao trên mạng Talawas theo thứ tự ngày 05/04/2007 và 12/04/2007.

3 Liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, anh Thạc hay những chị trong đoàn Thanh Niên Tiền Phong (phim Les oubliées de la piste Hồ Chí Minh của Laurence Jourdan) là thí dụ trong muôn vàn trường hợp thương tâm của tuổi trẻ ngoài bắc lao vào chiến cuộc với một niềm tin trong sáng lãng mạn. Cũng như tình trạng của nhân dân miền nam diễn tả qua bài thơ ‘Ngày mai đi nhận xác chồng’ của Lê Thị Ý, câu ca ‘Kỷ vật cho em’ của Phạm Duy & Linh Phương, những bản nhạc phản chiến thức tỉnh tình người của Trịnh Công Sơn. Thực là ‘Phơi thây trăm họ nên công một người’.

4 Ngân quỹ và nhân sự dành cho quân đội, công an bị Đồng Minh hạn chế tối thiểu ở Tây Đức và Nhật là một nguyên nhân quan trọng khiến hai nước bại trận này đã nhanh chóng trở lại phú cường về kinh tế, văn hoá. Đông Đức với Stasi lại là chuyện khác (xin đọc Đỗ Tuyết Khanh trong http://www.diendan.org về phim Das Leben der Anderen cười ra nước mắt với đoạn kết nhân hậu cực hay).

5 Giáo sư Tạ Quang Bửu là một thí dụ điển hình đã can đảm chống lại chính sách lý lịch thành phần trù diệt ‘trí phú địa hào’ và ông phải trả giá. Nhân đọc bài

http://vietsosu.com/sosu/viewtopic.php?p=10645&highlight=ki%E1%BB%81u+chinh#10645

xiết bao cảm động, tôi cũng xin kể chút chuyện riêng tư : tháng hai năm 1955 đang ở Hà Nội tràn đầy ảnh Mao ảnh Malenkov, gia đình tôi đã cảm thấy cái không khí nén ép ‘mưa sa trên màu cờ đỏ’ của Cải cách ruộng đất và Nhân Văn-Giai Phẩm bèn trốn đi Hải Phòng xuống tàu thủy vô nam. Đến nơi ghi tên vội lớp ‘toán đại cương’ ở đại học Sài Gòn, thấy bài giảng và nhân viên toàn người Pháp kể cả giáo sư Phạm Tỉnh Quát (thân phụ của giáo sư Frédéric Pham, bạn chí thân của nền toán học Việt Nam) đặc phái từ đại học Rennes sang. Cả miền nam từ Quảng Trị đến Cà Mâu chỉ có duy nhất một lớp toán năm đầu này với khoảng trăm sinh viên để thấy tình trạng sơ khai của nền đại học nước nhà thủa ấy, ở ngoài bắc cũng chẳng sáng sủa gì hơn. Lại thêm thể thức thi cử bất cập, quá ư khó khăn đến hơn 90% bị đánh trượt như thể cố tình làm thoái lòng người học (khi sang Pháp du học năm 1956, tôi hay tin tình trạng bất cập này về sau được khắc phục bởi giáo sư Đặng Đình Áng từ Mỹ trở về, ngoài ra ông còn hiện đại hoá chương trình cử nhân giáo khoa toán). Năm sau lên lớp ‘cơ học thuần túy’ chỉ còn lại dăm ba sinh viên trong đó tôi nhớ mãi khuôn mặt sáng sủa với đôi kính cận gọng đen của anh Nguyễn Điền (con trai luật sư Nguyễn Long, một nhân vật chống đối mạnh mẽ chính quyền miền nam). Anh nhìn chúng tôi từ ngoài bắc vào với con mắt ít thiện cảm, sau anh tâm sự bảo tôi ngoài kia độc lập rồi vô đây làm chi. Tôi không diễn tả nổi với anh ngoài kia chỉ vài tháng sau chiến thắng Điện Biên nao nức lòng người, đã thấy có cái gì hao hao giống như ‘cái đêm hôm ấy …đêm gì’ không phải của Ôn Như Hầu mà của Phùng Gia Lộc rút tơ lòng viết ra sau này, phải sống ở đó mới thấu. Trong năm bỗng nhiên anh Điền vắng mặt một thời gian, khi trở về lớp thấy anh xanh xao ghẻ lở, hỏi ra mới biết anh bị giam giữ tra tấn. Khi sang Pháp tôi hay tin về sau anh bị sát hại, chao ôi cái nọc độc của cuộc nội chiến đã manh nha từ thủa bấy giờ ! Mặc dầu gia đình tôi thuộc thành phần khả nghi (vì không rời Hà Nội ngay từ hè 1954 mà ở lại bắc, do đó thân phụ tôi một nhà giáo không được nhập ngạch ngay mà phải đợi vài năm điều tra rồi giáng chức), cũng chẳng thuộc đảng Cần Lao Nhân Vị và công giáo thời thượng bấy giờ, nhưng phải thừa nhận công tâm của chính quyền miền nam, đặc biệt giáo sư Nguyễn Quang Trình viện trưởng đại học Sài Gòn và sau này bộ trưởng giáo dục, trong việc chọn lọc sinh viên được học bổng để du học ở ngoại quốc.

6 Triết lý giáo dục công lập ở Pháp dựa trên hai nền tảng : nhà trường thế tục và cộng hòa (école laique et républicaine). Nhà nước tôn trọng và trung lập đối với mọi tín ngưỡng, chính kiến, tư tưởng, nhân sinh quan, triết học. Nhà trường là nơi hòa chộn mọi thành phần, không phân biệt nguồn gốc, chủng tộc, giai cấp xã hội của học sinh.

7 Cho đến mực sau tú tài, tuyệt đại đa số học sinh ta khi ra nước ngoài theo ngành cao đẳng hay đại học không mấy gặp khó khăn khi cập nhật trình độ ngoại ngữ. Xin kể một giai thoại, năm 1956 anh ĐĐG vừa đậu tú tài ở Sài Gòn sang Toulouse (Pháp) theo học một ‘trường lớn’ về kỹ sư . Tuy mới đầu còn bập bẹ tiếng Pháp, hai năm sau anh lấy bằng cử nhân giáo khoa toán-lý mà bình thường dân bản sứ phải mất bốn năm. Mà anh cũng chẳng phải ngoại lệ, nhiều bạn anh cũng không thua. Chương trình giáo khoa trung học từ thời Hoàng Xuân Hãn cho đến nay đại thể vẫn cập nhật với trào lưu tiến hóa toàn cầu.

8 Một thí dụ là hội đồng quốc gia phong học hàm học vị giáo sư, phó giáo sư với nhũng tiêu chuẩn kỳ lạ chưa thấy trong các nước tiên tiến nào. Ngoài ra trong học trình của khoa học tự nhiên và kinh tế có hai môn ‘học thuyết Mác Lê’ và ‘lịch sử  Ðảng’. Nên coi môn trước như  một trong nhiều kiến thức chung của triết lý nhân loại và môn sau như một giai đoạn thăng trầm của đất nước. Những môn này thiết tưởng chỉ nên dành cho ngành khoa học nhân văn, xã hội hoặc để cho sinh viên tự chọn theo nhu cầu, sở thích. Trong hồ sơ các sinh viên trong nước sang ghi tên du học về ngành khoa học tự nhiên, hai môn kể trên có hệ số tính điểm khá cao chẳng thua các hệ số về toán, lý, hoá, sinh, ngoại ngữ.  Vì chuyện này, cũng như  nhiều bạn trên thế giới người viết bài đã mất công giải bầy với đồng nghiệp và bộ máy hành chính của đại học mình khi họ xét hồ sơ tuyển chọn sinh viên Việt Nam sang du học. Ðể so sánh công bằng với sinh viên các nước khác trong việc tuyển chọn, hai môn ‘không khoa học tự nhiên’ này bị loại bỏ tự động, làm lãng phí thời gian cho cả người dạy lẫn người học.

9 Tiêu chuẩn quốc tế: ngày nay trên thế giới, chuẩn mực phổ quát chất lượng cao của nhân viên giảng dạy-nghiên cứu ở đại học được thể hiện qua vài nét chính sau đây: (a) công trình khoa học được nhận đăng trên những tạp chí uy tín có hệ số tác động (impact factor) cao. Trong mỗi ngành khoa học tự nhiên, tạp chí uy tín hàng đầu quốc tế dĩ nhiên đều rất ít, chúng có hệ thống bình duyệt nghiêm túc, khắt khe hai ba vòng biện và phản biện. Thí dụ trong vật lý không một nước nào riêng biệt ở Âu châu như Ðức, Pháp, Ý… có một tạp chí quốc gia đủ uy tín hàng đầu quốc tế, họ bèn liên kết thành tập đoàn tạp chí Âu châu như Physics Letter, Nuclear Physics, European Physical Journal… cạnh tranh với Science, Physical Review Letters, Review of Modern Physics, Physical Review… của Mỹ, Nature của Anh. Tiếng Anh đã từ lâu lắm rồi trở thành ngôn ngữ khoa học chung cho những tạp chí quốc tế, nó còn thường xuyên được dùng trong seminar, thậm chí luận án tiến sĩ ở những đại học chất lượng cao của nhiều quốc gia phát triển; (b) số lần trích dẫn (citation index) những công trình khoa học của mình bởi đồng nghiệp giảng dạy-nghiên cứu trên khắp thế giới, mà đồng nghiệp cũng đồng thời là những người cạnh tranh ráo riết để tìm thấy trước hoặc tốt hơn; (c) sách giáo trình lớp cao học hay nghiên cứu chuyên đề, phát hành bởi các nhà xuất bản danh tiếng và được chọn dùng trong nhiều đại học trên toàn cầu; (d) báo cáo trong nhiều hội nghị quốc tế và sự cộng tác thường xuyên với những cơ quan giảng dạy và nghiên cứu tiếng tăm trên thế giới; (e) sự nghiệp đào tạo nghiên cứu sinh và tiến sĩ theo chuẩn mực quốc tế; (f) đối với các ngành khoa học ứng dụng, văn bằng sáng chế và sự cộng tác với nhiều công ty kỹ nghệ mang lợi nhuận cho cơ quan. Mấy đặc tính trên không những chỉ áp dụng trong vật lý mà đại thể cũng tương tự trong các ngành khoa học tự nhiên khác từ toán đến sinh học, ở trong nghề ai cũng rõ những điều kể trên.

10 Theo http://moet.gov.vn/resources/eduportal/uploads/2007/tt11523 53CT2007.doc

11 Về khoa học tự nhiên, ngày nay tiêu chuẩn phổ quát trên thế giới của một tiến sĩ chất lượng cao là phải có công trình được nhận đăng trong những tạp chí quốc tế, cụ thể tiếng Anh, với hệ thống bình duyệt nghiêm túc. Trong mỗi ngành khoa học đều có những tạp chí uy tín với hệ số tác động cao, loại top 10, top 20  mà ở trong nghề ai cũng biết chọn mặt gửi vàng. Thí dụ trong vật lý, tạp chí có hệ số tác động cao nhất ngày nay có lẽ là tờ Physical Review Letters, bài được nhận đăng trên đó thường phản ảnh một giá trị đặc biệt vững vàng. Tuy nhiên theo phụ chú 10, dự án đào tạo ở ngay trong nước một ngàn nghiên cứu sinh chất lượng cao trong niên khoá 2007-2008 quả là một chuyện vô khả thi trong hiện tình vì muốn thế ta cần có khoảng một ngàn giáo sư đủ tiêu chuẩn quốc tế để hướng dẫn luận án, thế mà từ nhiều năm nay các công trình khoa học trong nước được đăng trên những tạp chí quốc tế không vượt quá vài trăm !

12 Xây dựng một đội ngũ mới nhân viên giảng dạy-nghiên cứu của trường đại học này là điều kiện tiên quyết theo thiển ý. Đội ngũ này phải xuất thân chính yếu từ những tiến sĩ chất lượng cao theo chuẩn mực quốc tế (phụ chú 9) mà chính phủ dự tính gửi đi đào tạo ở ngoại quốc trong muời năm. Điều nên lưu ý là trình luận án xong, họ cần thay đổi môi trường trong một thời gian thường là hai ba năm hậu tiến sĩ (postdoc) để phấn đấu vượt lên nữa cho đạt tới mức sáng tạo độc lập, chín chắn, thanh lọc, tranh đua gay gắt nhưng lành mạnh với đồng nghiệp năm châu lấy một chỗ đứng dưới ánh mặt trời. Tiến sĩ chỉ là bước đầu trên con đường dài lắm chông gai để thành thầy ở đại học chất lượng quốc tế mà ta muốn xây đắp ở Việt Nam. Tôi tâm đắc với câu sau đây của giáo sư Phạm Duy Hiển: "Nếu mang những mảnh bằng tiến sĩ về trình làng mà đất nước không tạo điều kiện để họ tiếp tục nghiên cứu khoa học, duy trì quan hệ quốc tế, trưởng thành lên theo chuyên ngành của mình để còn đào tạo ra những ê kíp mới, thì chẳng khác nào đem toàn bộ tiền của đổ xuống sông xuống biển". Không ít những tiến sĩ được đào tạo bài bản ở ngoại quốc, khi về nước đã không đuợc ứng xử xứng đáng, hãy còn gặp nhiều khó khăn để tiếp tục làm việc tốt.

Sự tự chủ trong cơ chế vận hành, trong không gian học thuật, kèm thêm cơ sở vật chất, thiết bị, thư viện, ngân quỹ là điều kiện tiên quyết thứ hai để đội ngũ mới nhân viên giảng dạy-nghiên cứu nói trên đảm nhiệm trách vụ nặng nề nhưng biết bao vinh dự xây dựng được một đại học lọt vào top 200 cho đất nước.

13 Ở Pháp khoảng hơn 90% tiến sĩ về vật lý lý thuyết sau khi trình xong luận án, ra làm việc ngoài phạm vi giáo dục, đại học hay nghiên cứu cơ bản. Xin kể thí dụ một sinh viên Việt NXS ở Hà Nội sau khi được tuyển chọn sang Pháp theo học trường Bách Khoa Paris rồi làm xong luận án tiến sĩ lý thuyết trường lượng tử, anh đi học lại lớp Master 2 (cao học ) về toán tài chính, sau đó sang làm việc trader ở City London với lương bổng gấp vài ba lần các giáo sư Pháp đào tạo anh.

14 Trong mấy chục năm, giới hàn lâm Pháp thường chỉ dùng danh từ Cơ Học Sóng (Mécanique Ondulatoire) mà tránh dùng Cơ Học Lượng Tử (Mécanique Quantique) như thể muốn nhấn mạnh đến tính chất sóng của mọi vật thể vi mô mà de Broglie khám phá ra. Chữ quantum có hơi hướng Đức, hai nước Pháp Đức cũng vừa ra khỏi thế đối nghịch của đệ nhị thế chiến !

15 Năm ấy ở Paris, giáo sư Henri Cartan và Gustave Choquet đã mang phương pháp của trường phái Bourbaki (quá nặng về hệ thống hoá và tổng quan trừu tượng) vào dạy thử ở lớp toán Vi Tích Phân. Trong cả giờ về môn topo học, ông Choquet chỉ nói mà không viết, tính toán mà như luận văn chương ! Trường phái Bourbaki với lý thuyết tập hợp (théorie des ensembles) đã làm chao đảo một thời chương trình toán trung học ở Pháp, đó là một thử nghiệm sai lầm của những cái gì thái quá. Ngày nay hầu như trường phái này đã đi vào quên lãng.

16 Những vị lừng danh như Einstein ở Princeton, Heisenberg ở München, de Broglie ở Paris thực ra trong những năm tháng sau thế chiến rất cô đơn về hoạt động khoa học. Tôi nhớ giáo sư de Broglie hẹn tôi một sáng đến nhà ở Neuilly sur Seine trình ông bản thảo một bài viết để đăng trên Compte Rendu de l’Académie des Sciences (CRAS), và được ông đón tiếp ân cần. Tôi ngờ đâu những tạp chí như CRAS, Annalen der Physik …chỉ còn là dư ảnh của một thời vang bóng, những bài báo chất lượng thấp viết bằng tiếng Pháp, tiếng Đức chẳng còn ai đọc. Những cộng sự viên JLD, MAT, GP, JPV của de Broglie ở IHP thực ra đã lão hoá, bảo thủ trong những đề tài nghiên cứu không còn cập nhật và tôi mất một năm lớp cao học IHP để hiểu rằng một thời đại huy hoàng đã sang trang, những tài năng mới của Pháp như Louis Michel, Albert Messiah, Maurice Lévy… đều sang Anh hay Mỹ học hỏi, nghiên cứu rồi trở về chấn hưng lại nền vật lý lý thuyết Pháp. IHP quá chật hẹp về phương tiện và nhân sự, họ bèn thành lập những nhóm mới năng động như IHES (Institut des Hautes Etudes Scientifiques) ở Bures, nhóm lý thuyết của CEA (Commissariat de l’Energie Atomique) ở Saclay, đại học Orsay, đại học Pierre & Marie Curie Paris. Đặc biệt bà 'Pháp kiều ' ở Mỹ Cécile de Witt giáo sư đại học Austin,Texas đã sáng lập trường hè Les Houches (Ecole des Houches) để mời những chuyên gia uy tín trên thế giới hàng năm sang vùng núi Alpes yên tịnh trao đổi giảng dạy những đề tài mũi nhọn về vật lý lý thuyết.

Ngay sau đệ nhị thế chiến,việc sáng lập ra trung tâm Âu châu nghiên cứu nguyên tử (CERN) ở biên giới Pháp-Thụy sĩ gần Genève do Đức và Pháp làm trụ cột là một điểm son hoành tráng cho sự nghiệp chấn hưng nền vật lý hạt cơ bản Âu châu. Sang năm 2008 máy gia tốc LHC (Large Hadron Collider) ở CERN sẽ hoàn tất và trở thành đầu tầu thế giới của ngành vật lý này, bỏ lại nước Mỹ đằng sau. Quả là thế sự thăng trầm. Giới chuyên ngành hồi hộp đón chờ cái khám phá của đầu thiên niên kỷ ở LHC, đó là hạt cơ bản Higgs tạo ra khối lượng cho vật chất. Nếu tìm thấy, chắc giải Nobel sẽ đón chờ nhà nghiên cứu Peter Higgs xứ  Scotland.