Vài lời dẫn nhập. 

Kỳ thi tốt nghiệp phổ thông năm nay (mà kết quả cũng được sử dụng cho việc tuyển sinh vào các trường đại học), bài thi ngữ văn đã sử dụng một số đoạn trong bài thơ Tiếng Việt của nhà thơ Lưu Quang Vũ (LQV) trong phần "đọc, hiểu" (trả lời 4 câu hỏi liên quan đến nội dung trích đoạn - các khổ thư từ 5 đến 9 trong toàn bài). 

Một xì-căng-đan nhỏ đã nổ ra trên báo chí ngay sau ngày thi. Một số phụ huynh cho rằng đề thi "sai", vì một câu thơ trong trích đoạn ("Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa ") không đúng như trong một số tập thơ hiện lưu hành của LQV (trong đó, câu này được in là "Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa".). Có nhà báo, nhà văn còn lên tiếng cho rằng dùng chữ "bùn" là hạ thấp giá trị bài thơ, là “phản cảm, đen tối, bôi xấu, hạ nhục tiếng Việt của cha ông” (trích theo bài viết rất hay của Tịnh Sơn, "Như bùn..." trên báo Tiền Phong 5.7.2016)... Bộ Giáo dục đã phải mau chóng lên tiếng khẳng định đề thi không sai, với bản chụp bìa cuốn Tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985, cuốn sách đầu tiên có in bài thơ. Người em gái của LQV, PGS-TS Lưu Khánh Thơ cũng đã phải lên tiếng nói rằng đề thi là đúng, và việc có hai bản được lưu hành là do bài thơ khi được công bố đầu tiên trên báo Văn Nghệ và được lấy lại trong một số tuyển tập sau này vốn là bài đã được biên tập (bản "đất cày"), còn bản gốc ("như bùn và như lụa ") thì chỉ được công bố sau đó (trả lời báo Dân Việt ngày 3.7.2016). Theo TS Lưu Khánh Thơ, thời ấy (những năm cuối 1970, đầu 1980), LQV chỉ tạm chấp nhận bị biên tập sau nhiều lần nhà thơ Xuân Quỳnh, người bạn đời của ông và gia đình ông cố thuyết phục, rằng "cứ in đi rồi khi nào có điều kiện mình sẽ khôi phục lại bản gốc sau". Việc khôi phục này đã được thực hiện (một phần) khi Lưu Quang Vũ còn sống, trong Tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985 mà các nhà giáo phụ trách ra đề thi năm nay đã sử dụng - dù một số tập thơ của Lưu Quang Vũ in sau  khi ông mất vẫn dùng bản đã bị biên tập, khiến nhiều người nhầm tưởng. Đó là nguyên nhân của những phản đối đề thi.

Mặt khác, cũng phải nói rằng một ngày trước khi có bài trên Dân Việt, trong bài trả lời báo Nông nghiệp Việt Nam, bà Thơ tuy cho biết rằng gia đình còn giữ được bản thảo viết tay của nhà thơ chứng minh đề thi không sai nhưng lại nhầm lẫn khi nói rằng chính LQV dùng "đất cày" còn "bùn" là đã được nhà thơ Phạm Tiến Duật biên tập lại, trái với bản chụp bút tích bài thơ mà bà cung cấp cho Dân Việt. Sai lầm này, bà cũng đã đính chính trong bài "nói rõ hơn" trên báo Nông nghiệp Việt Nam ngày 5.7 cũng như cung cấp cho báo này bài thơ chép tay mà Dân Việt đã đăng.

Sự việc thế là rõ, tuy nhiên câu chuyện "biên tập" không chỉ xảy ra với câu thơ "như bùn và như lụa ". Qua những tranh cãi trên mặt báo, và những lời bàn ("comments" hay "còm") trên Faceboook, nhiều người đã nhắc lại tình trạng biên tập chính trị rất phổ biến, thậm chí thô bạo trong một thời gian dài - và còn lâu mới hết ! Riêng đối với bài thơ Tiếng Việt của LQV,  hai câu thơ khác cũng đã bị "biên tập".

Một là, câu cuối "Tiếng Việt ơi tiếng Việt xót xa tình " bị đổi thành " Tiếng Việt ơi tiếng Việt ân tình" (từ "xót xa" chắc là "nhạy cảm"!), và phải tới lần in thứ 3, năm 2013, thì tuyển thơ Gió và Tình yêu thổi trên đất nước tôi của Lưu Quang Vũ (nxb Hội Nhà Văn) mới khôi phục lại được từ "xót xa" trong câu thơ này..

Còn câu "Một đảo nhỏ ngoài khơi nhiều kẻ nhận" (câu đầu, khổ thơ thứ 8) đã bị đổi thành " Một đảo nhỏ xa khơi ngoài biển rộng", và sự "biên tập" này LQV cũng đã bó buộc phải tạm nhận để bài thơ được in trong Tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985. Theo bà Lưu Khánh Thơ, "hồi đó dứt khoát không cho in" câu "Một đảo nhỏ ngoài khơi nhiều kẻ nhận" này (dù lúc đó chưa có cuộc gặp Thành Đô, và "trận chiến" Gạc Ma cũng chưa xảy ra). Và cho tới lần in năm 2013 thì câu thơ mà Lưu Quang Vũ  "rất đau đáu" này vẫn chưa được phục hồi như sinh thời ông mong muốn.

Kết cục tốt đẹp mà có lẽ bộ Giáo dục không lường trước, là bản gốc bài thơ, với bút tích của tác giả, lần đầu tiên được ra mắt bạn đọc kể cả trên một số mặt báo "có môn bài" ! Diễn Đàn trân trọng giới thiệu với bạn đọc bài thơ "xót xa", "vằng vặc nỗi thương đời" và tràn đầy yêu thương với Tiếng Việt này. Xin cảm ơn nhà báo Kiều Mai Sơn (Nông nghiệp Việt Nam) đã vui lòng cung cấp bản chụp ba trang thủ bút của nhà thơ Lưu Quang Vũ cũng như bản đánh máy lại, dưới đây (chúng tôi đã nhấn mạnh - in nghiêng - ba câu thơ được nói tới).

Diễn Đàn