Thương tiếc anh Khôi

Anh Hoàng Khoa Khôi (1917- 2009) một gương mặt quen thuộc của Paris, trong giới kiều bào cũng như bạn bè người Pháp quan tâm đến Việt Nam từ hơn nửa thế kỷ nay, đã qua đời tại bệnh viện Roguet, Chichy (Paris), lúc 20 giờ ngày 9.4.2009, sau một tháng nhập viện vì một cơn đột quỵ. Thọ 92 tuổi.

Giấy tờ ghi năm sinh 1920 tại Nam Định, nhưng anh thường nói sinh 1917.

Học hết ban Thành Chung, tại Nam Định, anh đăng lính đi Pháp, 1939, theo đợt tuyển mộ Lính Thợ Không Chuyên (ONS : Ouvriers Non Spécialisés, còn gọi là Công Binh) do chính quyền thuộc địa đưa sang Pháp để phục vụ sản xuất trong Đệ nhị thế chiến. Anh đi theo với tư cách thông ngôn.

Sang Pháp, anh hoạt động mạnh mẽ trong giới Công Binh, tranh đấu cho nền độc lập Việt Nam, chống lại  chủ nghĩa tư bản và chính sách thực dân, nghĩa là chính quyền Pháp. Anh phải đào ngũ, sống bất hợp pháp, chủ yếu nhờ vào sự che chở của những người bạn cộng sản đệ tứ quốc tế (trotskyste), là những người, thời đó, ủng hộ lập trường Việt Nam độc lập, trong chính sách giải thực (décolonisation) rộng lớn hơn.

Anh gắn bó với phong trào và tư duy tờ rốt kít từ đó, và chung thuỷ với tư duy này đến hơi thở cuối cùng.

Những năm 1945-1946 sôi nổi, trong phong trào Việt kiều tại Pháp, nhóm Công Binh, khoảng 15000 người, nòng cốt tờ rốt kít đóng vai trò quan trọng trong việc đấu tranh đòi quyền tự chủ cho Việt Nam. Họ chủ trưong không thoả hiệp với Pháp và chống tư tưởng lẫn chính sách Stalin.

Hoàng Khoa Khôi là một trong những tác nhân và chứng nhân chủ yếu.

Sau đó sự đối lập giữa đệ tam và đệ tứ quốc tế gây chia rẽ, người đệ tứ mất thế đứng trên chính trường và bị lên án − mà không ai nói rõ về tội gì…

Anh Khôi tiếp tục tranh đấu, viết và in sách báo, tâp hợp tài liệu chính trị, cùng các đồng chí làm Tủ Sách Nghiên Cứu : tủ sách này năm 1981 là cơ quan tiếng Việt đầu tiên dịch và phổ biến Tờ trình bí mật của Krushôp về Stalin phát hành 2000 bản. Nhóm còn chủ trương tam cá nguyệt san Chroniques Vietnamiennes, đầu năm 1989 mở chiến dịch phục hồi danh dự Tạ Thu Thâu, gây được tiếng vang. Năm 1995, anh có bí mật về Việt Nam, gặp nhiều nhà văn, nhà thơ « có vấn đề » như Lê Đạt, Nguyễn Hữu Đang, và kể lại trong hồi ký. 

Khi làm thơ, anh ký tên Hoàng Giang, và khi viết bình luận thường lấy bút hiệu Hoàng Giang hay Hà Cương Nghị. 

Anh viết lưu loát cả hai tiếng Việt và Pháp. Khi cao tuổi, trước ngày đột quỵ, anh còn kể chuyện, để các bạn trẻ ghi lại làm hồi ký.

Anh Khôi tận tuỵ với bạn bè, không phân biệt phe phái, tuổi tác. Đặc biệt yêu quý người đồng hương mà anh tận tình giúp đỡ.

Hoàng Khoa Khôi vĩnh viễn ra đi, để lại một khoảng trống lớn trong lòng mùa xuân Paris, trong lòng bạn bè trong và ngoài nước

                                                                     Đặng Tiến