DiÔn §µn pháng vÊn Nguyªn Lª

Nguyªn Lª :
T«i tù x¸c ®Þnh lµ mét nh¹c sÜ Jazz cña ngµy h«m nay, víi tÊt c¶ ý nghÜa gîi më cña ch÷ Jazz. ThËt vËy, Jazz lµ mét nÒn ©m nh¹c më : ra ®êi trong lßng mét céng ®ång ly h­¬ng (cña ng­êi n« lÖ da ®en ë ch©u Mü), nã ®­îc nu«i d­ìng b»ng nhiÒu nguån ®a t¹p (hoµ ©m cña nh¹c Ph¸p thÕ kû 19 _ Debussy, Ravel, ©m nh¹c Brasil, ©m nh¹c Phi ch©u - Cuba, v©n v©n...). VÒ mÆt øng tÊu (improvisation) vµ giao tÊu gi÷a c¸c nh¹c sÜ, khÝa c¹nh cèt yÕu cña Jazz, th× ph¶i nãi ®ã lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh ©m nh¹c cëi më nhÊt, tho¸ng nhÊt. T«i nãi Jazz cña ngµy h«m nay, v× tuy r»ng t«i ®· häc nh¹c Jazz cæ ®iÓn (c¸c lo¹i standards vµ be-bop), song t«i muèn s¸ng t¹o ra mét thø nh¹c võa ph¶n ¸nh nh÷ng g× t«i sèng hµng ngµy, võa gîi më mét viÔn ¶nh sÏ cã, hay cÇn ph¶i cã, cña thÕ giíi ngµy mai. Hai ch÷ " World Music ", c¸ch ®©y hai ba n¨m, t«i cßn rÊt ghÐt. Bëi v× lóc Êy, vµ b©y giê ®«i khi còng cßn thÕ, ®ã lµ mét " phi vô " th­¬ng m¹i cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt T©y ph­¬ng ®i t×m c¸i míi l¹ b»ng c¸ch chôp giËt, c­íp ph¸ v¨n ho¸ cña c¸c n­íc ThÕ giíi thø ba. B©y giê t«i nghÜ kh¸c v× ngµy nay World Music thùc thô lµ do chÝnh c¸c nh¹c sÜ ThÕ giíi thø ba, sèng ë n­íc m×nh hay ë c¸c n­íc ph­¬ng T©y, s¸ng t¹o ra, hä chiÕm lÜnh nh¹c cô vµ ph­¬ng thøc ph­¬ng T©y ®Ó t¹o ra mét nÒn v¨n ho¸ hiÖn ®¹i míi, khëi ®i tõ truyÒn thèng cña m×nh.

DiÔn §µn :
KÓ tõ dÜa Tales from Vietnam, trong c¸c s¸ng t¸c cña anh, cã mét sù " giao duyªn " gi÷a Jazz vµ ©m nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam : lÇn ®Çu tiªn cã sù gÆp gì ®ã. Hai ph­¬ng trêi ©m nh¹c tho¹t tr«ng rÊt xa l¹ víi nhau, anh ®· " hîp " l¹i ®­îc c¸i g× ? " nèi l¹i gÇn nhau " nh÷ng c¸i g× ? PhÇn ®ãng gãp c¸ nh©n cña anh vµo sù gÆp gì Êy lµ g× ?

Nguyªn Lª :
Khi b¾t ®Çu lµm Tales from Vietnam, ý ®Þnh ®Çu tiªn cña t«i lµ t×m l¹i céi rÔ, t×m c¸i " phÇn ViÖt Nam " trong con ng­êi t«i, c¸i phÇn mµ t«i ®· ®¸nh mÊt, v× t«i sinh tr­ëng ë Ph¸p, v× t«i kh«ng hiÓu vÒ chÝnh m×nh, v× t«i hoµ ®ång vµo x· héi Ph¸p. Nh÷ng bµi nh¹c ®Çu tiªn mµ t«i chän, do ®ã, lµ nh÷ng lµn ®iÖu mµ t«i ®· " thuéc lßng " ®©u ®ã, v× thuë nhá ®­îc ru hay ®­îc mÑ t«i h¸t cho nghe. T«i lÊy nh÷ng bµi Êy, vµ viÕt phèi ©m (mét m×nh, hoÆc víi sù céng t¸c cña c« b¹n t«i lµ Dominique Borker) theo ng«n ng÷ Jazz. Chñ ý cña t«i lµ lµm sao gi÷ ®óng ®­îc nh¹c truyÒn thèng, cµng nguyªn chÊt cµng tèt vµ ®Æt nã trªn mét c¸i " nÒn " hoµ ©m vµ tiÕt tÊu cña Jazz. GÆp H­¬ng Thanh vµ H¹o Nhiªn, lµm viÖc cïng víi hä, ph¶i nãi ®ã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn ®­îc ý h­íng nãi trªn, vµ khi cÇn thiÕt, ®iÒu chØnh c¸c b¶n phèi ©m. Nh¹c ViÖt Nam sö dông ngò cung : trong Jazz còng cã ©m thøc nµy, do ®ã kh¶ n¨ng hoµ ©m ®­îc më réng. Trong nh¹c ViÖt Nam cßn cã nh÷ng xóc c¶m rÊt gÇn gòi víi Blues, thÓ hiÖn nh÷ng nçi buån th­¬ng da diÕt ®ång thêi l¹i th¨ng hoa nh÷ng t×nh tù Êy thµnh mü c¶m. PhÇn ®ãng gãp cña t«i lµ lµm " kiÕn tróc s­ " cho sù giao duyªn cña hai nÒn nh¹c, cho sù giao tÊu gi÷a c¸c nh¹c sÜ. C«ng viÖc viÕt nh¹c cña t«i lµ më ®­êng cho sù gÆp gì ®ã, ®Ó trong bèi c¶nh chung Êy, mçi ng­êi cã thÓ thi thè hÕt së tr­êng cña m×nh.

DiÔn §µn :
§­a nh¹c ViÖt Nam vµo t¸c phÈm cña m×nh còng tùa nh­ mét cuéc viÔn du v¨n ho¸ vÒ quª cha ®Êt tæ, vÒ mét ®Êt n­íc mµ hÇu nh­ ®Õn b©y giê anh míi kh¸m ph¸. Cã lÏ cuéc du hµnh lµ vËn héi ®Ó anh x©y dùng b¶n s¾c ViÖt Nam. Xin h·y t¹m ra khái l·nh vùc ©m nh¹c ®Ó hái anh c©u nµy : trong cuéc ®i t×m nµy, anh ®· vui ®iÒu g×, buån hay thÊt väng ®iÒu g× ?

Nguyªn Lª :
Trong cuéc du hµnh v¨n ho¸ Êy, t«i chØ gÆp nh÷ng chuyÖn vui : vui ®­îc gÆp vµ lµm viÖc cïng víi H­¬ng Thanh vµ H¹o Nhiªn, tøc lµ niÒm vui cã b¹n míi ; niÒm vui giíi thiÖu ViÖt Nam víi c¸c b¹n nh¹c sÜ Ph¸p, víi c¶ c«ng chóng tíi dù c¸c buæi hoµ nh¹c hay mua dÜa CD cña t«i (sè dÜa Tales from Vietnam b¸n trªn thÕ giíi, ë ¢u vµ Mü, lªn h¬n 15 000) ; niÒm vui khi ®­îc biÕt b¸c TrÇn V¨n Khª, hiÖn th©n cña nh¹c truyÒn thèng, l¹i rÊt thÝch dÜa nh¹c Êy. ThÊt väng duy nhÊt vµ rÊt lín cña t«i lµ ®· kh«ng ®i ®­îc ViÖt Nam ®Ó tr×nh tÊu.

DiÔn §µn :
Tr­íc Tales from Vietnam vµ sau ®ã, c©y ghi-ta cña anh ®· giang hå trªn nh÷ng miÒn nh¹c hÕt søc ®a d¹ng : nh¹c gèc Phi ë quÇn ®¶o Antilles, nh¹c Ên ®é, TriÒu Tiªn, B¾c Phi... ®i nhiÒu th× tÊt giµu thªm, nh­ng còng cã nguy c¬ lµm cho m×nh qu¸ ph©n t¸n chø ? Trong mét cuéc pháng vÊn, anh cã nãi : " T«i muèn ph¸t ra tõ c©y ghi-ta nh÷ng ©m h­ëng s¾c téc, chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn ViÖt Nam " khi ®Ò cËp tíi viÖc anh hîp t¸c víi nh¹c sÜ bé gâ Karim Ziad, ng­êi Angiªri, sau khi anh ®· hoµn thµnh dÜa Tales from Vietnam. Anh cã thÓ triÓn khai thªm c¸i ý ®ã kh«ng ?

Nguyªn Lª :
Xin trë l¹i viÖc ®Þnh nghÜa World Music. WM ch©n chÝnh thùc ra lµ nÒn ©m nh¹c mµ " thÕ hÖ thø hai " trong c¸c céng ®ång di d©n cña ThÕ giíi thø ba (mµ t«i lµ mét thµnh viªn) ®ang t¹o ra. Bëi v× thÕ hÖ chóng t«i sinh ®Î hay lín lªn ë ®©y, nªn chóng t«i kh«ng cßn lµ ng­êi ViÖt, ng­êi Phi, hay ng­êi Ên n÷a... Chóng t«i lµ nh÷ng ng­êi ViÖt, Phi, Ên míi... B¶n s¾c cña chóng t«i, c¨n c­íc cña chóng t«i, chóng t«i ph¶i x©y dùng nã tõ nghiÖm sinh h«m nay cña chóng t«i, cho nªn nã sÏ kh«ng bao giê lµ b¶n s¾c, c¨n c­íc cña thÕ hÖ cha mÑ. ThÕ hÖ míi cã biÕt bao nhiªu ®iÒu ®Ó nãi ra, ®Ó chia sÎ. T«i tÝch luü thËt nhiÒu kinh nghiÖm liªn v¨n ho¸, tr­íc hÕt v× c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c bao giê còng cuèn hót t«i ; tiÕp xóc víi chóng, t«i häc hái rÊt nhiÒu, vµ trong giao l­u liªn v¨n ho¸, cã mét bÇu kh«ng khÝ anh em thó vÞ, vµ cã nh÷ng sù t­¬ng øng bÊt ngê gi÷a nh÷ng ng­êi cïng thÕ hÖ. V¶ l¹i, cã nh÷ng bèi c¶nh ©m nh¹c trong ®ã t«i kh«ng thÓ ch¬i nh¹c ViÖt Nam mét c¸ch " béc tuÖch " ®­îc, nªn t«i ph¶i m­în phong th¸i cña nh÷ng nÒn v¨n ho¸ kh¸c ®Ó biÓu lé xóc c¶m riªng cña m×nh. Tãm l¹i, t«i c¶m nhËn m×nh lµ ng­êi ViÖt, mµ lµ ng­êi ViÖt cña ngµy h«m nay : nghÜa lµ t«i ph¶i biÕt c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c, chÝnh lµ trong sù cä x¸t víi nh÷ng c¸i l¹, c¸i kh¸c, mµ t«i c¶m thÊy m×nh ViÖt nam h¬n.

DiÔn §µn :
Xin anh nãi ®«i ®iÒu vÒ c¸i CD s¾p ph¸t hµnh.

Nguyªn Lª :
DÜa Moon and wind (Tr¨ng Giã) ph¸t hµnh th¸ng 9 nµy kh«ng mang tªn t«i mµ mang tªn chÞ H­¬ng Thanh. T«i s¶n xuÊt toµn bé dÜa nµy trong studio nhµ t«i. Ch¬i nh¹c trong dÜa nµy cã H¹o Nhiªn, D­¬ng T©m (nh¹c sÜ ViÖt Nam sèng ë Mü) vµ mét vµi nh¹c sÜ Jazz. Nh­ng ®©y kh«ng ph¶i lµ mét dÜa nh¹c Jazz víi nh÷ng ®éc tÊu vµ tiÕt tÊu "bu«ng th¶ d©y c­¬ng". Mµ lµ nh÷ng phèi ©m Jazz trªn nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca ViÖt Nam, vµ ®¬n gi¶n h¬n Tales of Vietnam. Qua t¸c phÈm nµy, t«i muèn lµm næi bËt gi¸ trÞ cña H­¬ng Thanh, vµ ®i s¸t ý nghÜa cña mçi bµi Cß l¶, Ru con miÒn B¾c, SÈm huª t×nh, Bµi ca trªn nói, Lý Qua cÇu, Bµi ca ru con, Lý con s¸o, Hß HuÕ...

DiÔn §µn :
Cßn nh÷ng dù ¸n hiÖn nay cña anh ?

Nguyªn Lª :
T«i ®ang viÕt cho mét CD míi. B©y giê cßn qu¸ sím ®Ó nãi g× cô thÓ. ChØ biÕt lµ t«i muèn mêi nh¹c sÜ mäi n­íc tham gia vµo nh¹c t«i. DÜa CD nµy sÏ ph¸t hµnh vµo th¸ng 1 n¨m 2000. Ngoµi mét sè buæi hoµ nh¹c cïng víi nhãm hiÖn nay cña t«i, Maghred and Friends, t«i sÏ ®i mét vßng c¸c n­íc §øc, Thuþ SÜ, ¸o (th¸ng 5) cïng víi nhãm Tam tÊu Nguyªn Lª.

DiÔn §µn :
Bao giê míi cã mét buæi hoµ nh¹c Nguyªn Lª ë ViÖt Nam ?

Nguyªn Lª :
§ã lµ ®iÒu t«i mong muèn ®Õn møc tuyÖt väng. NhÊt lµ nhiÒu b¹n t«i (Sixum, Michel Portal, Laurent de Wilde...) ®Òu ®· ®i ViÖt Nam qua tæ chøc AFAA (1). Tõ n¨m 1979 ®Õn nay, t«i ch­a cã dÞp vÒ. BiÕt ®©u bµi pháng vÊn nµy sÏ lät vµo ®óng lç nhÜ cña ai. VÒ phÇn t«i th× ®· s½n sµng !

(1) AFAA (Association Francaise d’Action Artistique) lµ mét héi ®oµn qua ®ã Bé ngo¹i giao vµ Bé v¨n ho¸ Ph¸p tæ chøc trao ®æi nghÖ thuËt víi c¸c n­íc (chó thÝch cña toµ so¹n).
Paris th¸ng 4 n¨m 1999 - Copyright Nguyen Le & Dien Dan, all rights reserved