NGHĨ GÌ VỀ VẮC-XIN NGỪA COVID-19 CỦA TRUNG QUỐC Ở CHÂU ÂU?
Một nhân viên đang kiểm tra ống tiêm vắc-xin Covid-19 do
Sinovac sản xuất tại nhà máy của họ ở Bắc Kinh. (Nguồn: LATIMES)
Vắc-xin Trung Quốc ngừa Covid-19 đang bắt đầu được phân phối ở châu Âu. Hungary đã phê duyệt vắc-xin Sinopharm 1 [của Tập đoàn Dược phẩm Quốc gia Trung Quốc] vào cuối tháng 1, và có kế hoạch tiêm chủng cho 1/4 dân số nước này. Một thách thức mới của [Thủ tướng Hungary] Viktor Orban đối với các định chế châu Âu, vốn đã tuyên bố sẵn sàng kiểm tra chất lượng các loại vắc-xin Trung Quốc và Nga. Brussels vừa bắt đầu làm điều đó đối với vắc-xin Sputnik 5. Những công ty đứng đàng sau vắc-xin Trung Quốc là ai? Đặc điểm và hiệu quả của vắc-xin Trung Quốc là gì? Liệu Pháp có loại trừ khả năng sử dụng vắc-xin Trung Quốc nếu nước này không có đủ vắc-xin phương Tây?
Trung Quốc đã tham gia rất sớm vào cuộc đua các liệu pháp điều trị và vắc-xin ngừa coronavirus. Họ là nước đầu tiên có đông đảo đội ngũ bệnh nhân để thực hiện các thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn. Họ cũng là nước đầu tiên tiêm chủng vắc-xin của họ, vào mùa hè năm 2020, cho một triệu công chức Trung Quốc được coi là thuộc diện ưu tiên, ngay cả trước khi thực hiện các thử nghiệm lâm sàng được gọi là “giai đoạn ba”. Họ đã đệ trình tổng cộng sáu loại vắc-xin theo các thủ tục phê chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tức nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới.
Kể từ mùa thu năm 2020, bức tranh toàn cảnh đã thay đổi. Thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba vắc-xin Trung Quốc đã được tiến hành ở nước ngoài tại một số quốc gia, do vi-rút không còn lưu hành đủ nhiều ở Trung Quốc. Giai đoạn này kéo dài và vắc-xin Trung Quốc không phải là vắc-xin đầu tiên được cấp phép trên bình diện quốc tế. Vắc-xin Trung Quốc hiện vẫn chưa được WHO cấp phép. Hiệu quả của vắc-xin Trung Quốc vẫn còn đang tranh cãi, với những kết quả đôi khi trái ngược nhau tùy vào quốc gia nơi tiến hành các thử nghiệm lâm sàng. Điều này không ngăn Trung Quốc tiến hành một chính sách ngoại giao rất tích cực về vắc-xin nhắm vào một lượng lớn các “quốc gia thân thiện”.
 |
| Aleksandar Vucic (1970-) |
Viktor Orban (1963-)
NHỮNG TÁC NHÂN VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA VẮC-XIN TRUNG QUỐC LÀ GÌ?
Có năm tác nhân chính trong chiến dịch tiêm chủng của Trung Quốc. Vắc-xin Trung Quốc đã được phát triển với sự trợ giúp của nhiều phòng thí nghiệm công cộng khác nhau, sử dụng nhiều công nghệ cổ điển khác nhau. Không có vắc-xin nào được phát triển dựa trên thế hệ vắc-xin mới được gọi là vắc-xin di truyền dựa trên công nghệ RNA thông tin (chẳng hạn như BioNtech hoặc Moderna). Tuy nhiên, công ty dược phẩm Fosun Thượng Hải đã hợp tác với BioNtech để phân phối vắc-xin của họ ở Hồng Kông kể từ cuối tháng Giêng, sau đó có thể ở các tỉnh khác của Trung Quốc nếu chính quyền Bắc Kinh cho phép.
Tác nhân thứ nhất của Trung Quốc là công ty nhà nước Sinopharm. Tập đoàn rộng lớn này có gần 120.000 người lao động ăn lương và có sáu công ty có niêm yết trên thị trường chứng khoán. Công ty tuyên bố là nhà sản xuất vắc-xin lớn thứ sáu thế giới. Sinopharm đã hợp tác phát triển hai loại vắc-xin ngừa Covid-19 với hai phòng thí nghiệm nghiên cứu: Viện Sản phẩm Sinh học Vũ Hán và Viện Sản phẩm Sinh học Bắc Kinh. Cả hai loại vắc-xin đều dựa trên công nghệ truyền thống về vi rút bất hoạt – các phân tử vi rút bị tiêu diệt làm bộc lộ hệ miễn dịch tiếp xúc với vi rút. Các vắc-xin này được tiêm chủng theo hai giai đoạn và có thể được bảo quản trong tủ lạnh, điều này giúp đơn giản hóa khâu hậu cần phân phối một cách đáng kể.
Tác nhân thứ hai là công ty Sinovac Biotech. Con kỳ lân Trung Quốc này, được thành lập cách đây hai mươi năm, chuyên sản xuất vắc-xin ngừa cúm và viêm gan. Năm 2019, Sinovac có doanh thu còn khiêm tốn là 250 triệu US$ và có khoảng một nghìn lao động ăn lương. Việc phân phối vắc-xin của họ trên quy mô lớn, vắc-xin Coronavac, có công nghệ giống với công nghệ của Sinopharm, sẽ cho phép Sinovac tham gia cuộc đua của các đại gia trong lĩnh vực tiêm chủng toàn cầu. Đặc biệt khi công ty có được sự hậu thuẫn mạnh từ chính quyền Trung Quốc, vốn sử dụng rộng rãi vắc-xin của công ty trong các hiệp định song phương ký với nhiều nước khác nhau.
Tác nhân thứ ba là công ty khởi nghiệp Cansino Biologics, được thành lập cách đây mười năm và chuyên sản xuất vắc-xin. Cansino được niêm yết trên Sàn giao dịch chứng khoán Hồng Kông. Cuối năm 2020, công ty cũng đã tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba vắc-xin ngừa coronavirus của họ ở một nửa tá quốc gia. Đây là một loại vắc-xin vectơ tương tự như vắc-xin của công ty AstraZeneca, được phát triển cùng với Viện Công nghệ Sinh học thuộc Học viện Khoa học Y tế của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Các liên kết đặc quyền với PLA giải thích lý do tại sao vắc-xin của Cansino Biologics được cấp phép đặc biệt vào tháng 6 năm 2020 để tiến hành thử nghiệm trên quân nhân. Vắc-xin này có ưu điểm là tiêm một mũi duy nhất.
Tác nhân thứ tư là Công ty dược phẩm sinh học An Huy Zhifei Longcom, công ty con của một tập đoàn dược phẩm sinh học được niêm yết ở Thâm Quyến. Công ty này đã hợp tác với Viện Hàn lâm Khoa học phát triển một loại vắc-xin dựa trên công nghệ gọi là “tiểu đơn vị”, chỉ sử dụng một phần cụ thể của vi rút mà hệ thống miễn dịch phải nhận ra. Loại vắc-xin này vẫn đang tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba.
Tác nhân thứ năm, Viện Sinh học phân tử thuộc Học viện Khoa học Y tế Trung Quốc, đang trong giai đoạn phát triển chậm hơn. Tháng 2 năm 2021, công ty đã bắt đầu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba ở Malaysia, và hồ sơ [xin phê chuẩn] của công ty vẫn chưa được WHO chấp nhận xem xét.
Nếu tính cả các loại vắc-xin được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn một hoặc hai, thì Trung Quốc đang phát triển 17 loại vắc-xin. Báo chí Trung Quốc, và đặc biệt là nhật báo tiếng Anh chính thức China Daily, nêu bật công ty Công nghệ sinh học Walvax, vốn có ba loại vắc-xin đang được thử nghiệm, trong đó có một loại vắc-xin dựa trên công nghệ RNA thông tin.
HIỆU QUẢ CỦA VẮC-XIN TRUNG QUỐC NHƯ THẾ NÀO?
Ở giai đoạn này, nhiều loại vắc-xin khác nhau của Trung Quốc có vẻ như chưa có bất kỳ rủi ro cụ thể nào. Trong giai đoạn thử nghiệm vào nửa sau năm 2020, người được tiêm chủng chủ yếu là người Trung Quốc và có rất ít thông tin về các tác dụng phụ có thể xảy ra của các loại vắc-xin do Sinopharm, Sinovac và Cansino phân phối. Đó không còn là trường hợp của ngày nay nữa. Các chiến dịch tiêm chủng quy mô lớn đã bắt đầu cách đây hai hoặc ba tháng ở nhiều quốc gia khác nhau như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Chile, Indonesia hoặc Maroc, trong khi các thử nghiệm giai đoạn ba được thực hiện ở mười lăm quốc gia không dẫn đến sự cố đáng chú ý nào – ngoài hai, ba trường hợp gián đoạn tạm thời của các chiến dịch thử nghiệm.
Tuy nhiên, liệu các loại vắc-xin đó có hiệu quả không? Thông tin về điểm này không đầy đủ và đôi khi vẫn còn mâu thuẫn. Trái với vắc-xin Sputnik 5, mà hiệu quả của nó đã được xác nhận trong một bài báo trên [tuần san y khoa] Lancet vào ngày 2 tháng 2 – với tỷ lệ hiệu quả rất cao lên đến 91,6% –, thì chưa có loại vắc-xin nào của Trung Quốc được một tạp chí quốc tế nào xác nhận, liên quan đến toàn bộ các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba. Tự thân Trung Quốc cũng không cung cấp thông tin chi tiết, và những dữ liệu có sẵn là kết quả các tuyên bố của chính các nhà sản xuất vắc-xin, hoặc thông tin từ một số quốc gia nơi đã tiến hành thử nghiệm giai đoạn ba.
Kết quả vào thời điểm này như sau: Sinopharm đã công bố, vào cuối tháng 12, rằng vắc-xin đầu tiên của họ (được phát triển cùng với Viện Sản phẩm Sinh học Bắc Kinh) có hiệu quả 79%, dựa trên các kết quả cục bộ từ chiến dịch thử nghiệm giai đoạn ba, trong khi Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất đánh giá hiệu quả vắc-xin của Sinopharm ở đất nước họ là 86%. Vắc-xin của Sinovac đã được đánh giá là rất hiệu quả ở Thổ Nhĩ Kỳ (với tỷ lệ 91%), nhưng hầu như không vượt qua mốc hiệu quả 50% ở Brazil (vẫn đạt 78% mức bảo vệ chống lại các dạng lây nhiễm nặng) và 65% ở Indonesia. Loại vắc-xin thứ hai của Sinopharm (vắc-xin của Viện Sản phẩm Sinh học Vũ Hán), theo công ty thiết kế ra nó, có hiệu quả trung bình là 72,5%. Vắc-xin của Cansino có hiệu quả thấp hơn một chút là 65%, và được các cơ quan y tế Pakistan đưa lên là 84%.
Nhìn chung, các loại vắc-xin Trung Quốc có vẻ như có hiệu quả tương đương với vắc-xin của AstraZeneca. Ở châu Á, chỉ có các nước đã phát triển – Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore – vẫn còn ngần ngại phê duyệt vắc-xin Trung Quốc. Các cuộc đàm phán Trung-Hàn bàn về khả năng cung cấp một hoặc loại vắc-xin Trung Quốc để tiêm chủng cho hàng triệu cư dân người Hoa ở Hàn Quốc. Tuy nhiên, nhiều nước đang phát triển đã quyết định vượt qua khó khăn do tình trạng khẩn cấp và không đủ vắc-xin phương Tây. Ví dụ với Chile, vào cuối tháng 12, chỉ nhận được 150.000 liều vắc-xin từ công ty Pfizer-BioNtech, trong khi họ đã đặt hàng 10 triệu liều. Chính sự xuất hiện của 4 triệu liều vắc-xin Sinovac vào cuối tháng 1 đã cho phép quốc gia này tiêm chủng cho gần 25% dân số của họ, tính đến ngày 6 tháng 3 (theo chuyên mục theo dõi tiêm chủng [vaccination tracker] của tờ Financial Times). Trong danh sách tiêm chủng cho các nguyên thủ quốc gia hoặc chính phủ, Trung Quốc được xếp hạng cao, đặc biệt với việc lần lượt tiêm chủng tổng thống các nước Thổ Nhĩ Kỳ, Indonesia và Serbia, Quốc vương Maroc và Thủ tướng Hungary.
VẮC-XIN TRUNG QUỐC ĐƯỢC PHÊ DUYỆT NHƯ THẾ NÀO?
Cần phải phân biệt giấy phép tạm thời đưa ra thị trường liên quan đến trường hợp khẩn cấp và giấy phép thường xuyên. Hầu hết các quốc gia đã cấp phép tạm thời trong khi chờ kết quả các thử nghiệm lâm sàng cuối cùng. Quốc gia đầu tiên cấp phép thường xuyên là Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, đã cấp phép cho vắc-xin Sinopharm 1 vào ngày 8 tháng 12, ba tuần trước khi chính Trung Quốc cấp phép cho vắc-xin này.
Đó là vì các cơ quan chức trách Trung Quốc tỏ ra tương đối thận trọng: sau khi phê duyệt vắc-xin Sinopharm 1 vào cuối tháng 12, Bắc Kinh đã không cấp phép cho vắc-xin Sinopharm 2 và chỉ cấp phép cho vắc-xin Sinovac vào ngày 25 tháng 2. Về phần vắc-xin của Cansino, vốn đã được phê duyệt thường xuyên ở Mexico và Pakistan, nhưng vẫn đang chờ được cấp phép ở Trung Quốc. Về phần mình, WHO đang trong giai đoạn cuối xem xét các vắc-xin của Sinopharm và Sinovac, và sẽ phê duyệt chúng “sớm nhất vào tháng 3”, theo trang web của tổ chức này.
LIỆU VẮC-XIN TRUNG QUỐC CÓ LÀ MỘT PHẦN TRONG BỘ SƯU TẬP CÁC LOẠI VẮC-XIN ĐƯỢC SỬ DỤNG Ở PHÁP HAY KHÔNG?
Những cam kết của các công ty dược phẩm Trung Quốc với các nước thứ ba đã ở mức cao rất đáng kể. Theo hãng thông tấn AP, năm 2021, các công ty dược phẩm Trung Quốc dự kiến cung cấp hơn 500 triệu liều vắc-xin dành cho 45 quốc gia, chưa tính đến việc sản xuất vắc-xin trong nước theo giấy phép. Ngoài ra, bản thân Trung Quốc mới chỉ tiêm chủng cho chưa đến 4% dân số của họ, và mục tiêu sản xuất toàn bộ các loại vắc-xin Trung Quốc cho năm 2021 là từ 2 đến 2,5 tỷ liều. Đây là một con số đáng kể, nhưng không đủ để phục vụ toàn bộ người dân Trung Quốc, cũng như nhiều quốc gia mà họ đã cam kết.
Trong bối cảnh này, việc bán vắc-xin cho Liên minh châu Âu không phải là ưu tiên của Trung Quốc. Về phía châu Âu, sẽ có một cuộc thảo luận thực chất với Trung Quốc với điều kiện WHO phê duyệt trước những vắc-xin Trung Quốc đầu tiên, hoặc ít nhất là có những nghiên cứu quốc tế đáng tin như nghiên cứu về vắc-xin Sputnik 5. Một quá trình sẽ mất ít nhất một vài tuần.
Tuy nhiên, nếu sự chấp thuận của châu Âu có nằm trong tầm ngắm, thì Bắc Kinh không thể lơ là vấn đề này. Việc bán vắc-xin cho toàn bộ châu Âu chắc chắn sẽ đưa Trung Quốc đi đầu trong cuộc chiến toàn cầu về tiêm chủng ngừa coronavirus. Vì thế, không loại trừ khả năng một số người trong chúng ta sẽ được tiêm chủng vắc-xin Trung Quốc từ nay đến cuối năm, nếu các tùy chọn thay thế của phương Tây không cho phép Liên minh châu Âu đạt được mục tiêu của mình.
Tác giả Hubert Testard
 |
Hubert Testard
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: Les vaccins chinois anti-Covid-19 en Europe: qu'en penser?, Asialyst, ngày 09/03/2021.
