Nguyen Dinh Dang's Blog

Nguyên vật liệu:

• Ván gỗ (veneer panel)
• Canvas lanh đã bồi hoặc chưa bồi
• Golden Gloss Medium để hồ ván gỗ. Một lọ 237 ml có thể hồ được một ván gỗ cỡ F20 (60.6 x 72.7 cm)
• Golden Soft Gel Gloss để dán canvas lên ván gỗ. Một lọ 237 ml có thể dán được một ván gỗ cỡ F20.
• Holbein “Absorbant” gesso để bồi canvas. Một hộp 1 lít có thể bồi được 2 canvas cỡ F20 nếu quết 6 lớp.
• Dao X-Acto
• Bút lông bẹt rộng 8 – 10 cm để quết Gloss Medium, dưới đây sẽ gọi là “bút bẹt to”
• Bút lông bẹt rộng 3 cm, dưới đây sẽ gọi là “bút bẹt nhỏ”
• Con lăn sơn để lăn Soft Gel Gloss lên mặt ván gỗ và mặt sau canvas. Nếu không có con lăn sơn thì có thể dùng bút bẹt to để quết.
• Bút bọt biển bẹt rộng 10 cm để quết gesso. Nếu không có bút bọt biển thì có thể dùng bút bẹt sợi bằng nylon mềm quết gesso để tránh vệt bút.
• Bay cao su hoặc con lăn cao su
• Vải ẩm
• Bảng gỗ, kích thước bằng hoặc rộng hơn ván gỗ
• Các bình nước hoặc vài quả tạ, trọng lượng tổng cộng khoảng 20 – 25 kg
• Băng che (Masking tape)
• Giấy ráp số P400, P600, và P1000 (Xem phân loại giấy ráp ở Chú giải [5] trong bài “Cách xử lý ván gỗ vẽ sơn dầu“.)

Bước 1: Hồ ván gỗ để tránh Support Induced Discoloration (SID)

• Dùng bút bẹt to quết Golden Gloss Medium lên mặt ván gỗ. Để khô hoàn toàn rồi quết lượt thứ hai. Sau đó để khô 1 – 3 ngày để medium có thể liên kết thành một màng đồng nhất để có thể bảo vệ tối đa. Không đánh giấy ráp. 
• Quết kín cả mặt trước, mặt sau và chiều dày, để medium phủ kín gỗ, không để gỗ tiếp xúc không khí. Dùng bút bẹt nhỏ để quết các thanh giằng và chỗ thành giằng tiếp xúc với lưng ván. 
• Chi tiết và ảnh minh họa bước này: Xem mục 1. Hồ (sizing) trong bài “Cách xử lý ván gỗ vẽ sơn dầu“.

Chú ý: 

• Tuyệt đối không pha nước vào medium hay để bút dính nước, vì sau khi medium khô cứng lại, nước kẹt trong gỗ, không bay hơi được, sau này sẽ trương lên gây cong vênh, nứt.
• Để hồ khỏi khô cứng làm hỏng bút, cần rửa bút bằng nước sạch ngay sau khi quết xong một lượt hồ. Nếu lượt thứ hai được quết sau lượt thứ nhất trong ngày, thì cần dùng một bút bẹt to cho lượt thứ nhất, và bút bẹt to kia cho lượt thứ hai, vì bút bẹt to thứ nhất sẽ không kịp khô sạch nước sau khi rửa. 
• Để biết ván đã khô hẳn chưa, kê ván lên một thanh gỗ. Nếu sau 1 hoặc 2 ngày, nhấc ván lên mà ván không dính vào thanh gỗ thì tức là ván đã khô hẳn.

Bước 2: Dán canvas lên ván gỗ

• Cắt canvas cho vừa ván gỗ, để thừa 5 cm mỗi phía để bọc ra phía sau ván gỗ.
• Trải canvas úp mặt lên một mặt phẳng cứng, như mặt bàn, mặt sàn nhẵn, mặt lưng ngửa lên trên.
• Dùng bút chì, hoặc than đánh dấu trên mặt lưng canvas vị trí mặt ván sẽ được úp lên.
• Dùng con lăn sơn dàn đều (hoặc bút bẹt to quết) Soft Gel Gloss khắp bề mặt ván gỗ. Để đảm bảo độ dính cao nhất, nhúng con lăn vào nước trước khi lăn Soft Gell Gloss (Tránh nhúng ướt sũng để khỏi làm loãng medium). Lớp Soft Gel Gloss trên mặt ván gỗ phải đủ dày để đảm bảo dính chặt vào canvas. Medium nói chung co rất nhiều sau khi nước bay hơi hết, nên nếu lăn ít medium, lớp kết dính sẽ quá mỏng. 
• Đã đảm bảo kết dính tốt, cũng nên lăn (quết) một lớp Soft Gel Gloss lên mặt sau canvas.
• Úp mặt ván được lăn Soft Gel Gloss lên mặt sau canvas (theo vết đã được đánh dấu) và dùng tay ép chặt xuống.
• Dùng khăn ẩm lau sạch Soft Gel Gloss bám ở lưng ván để tránh ván bị dính khi khô.
• Lật ván ngửa mặt canvas lên trên, sau đó dùng con lăn cao-su lăn đều hoặc bay cao su miết kỹ trên bề mặt để loại bỏ bất cứ nếp nhăn, chỗ phồng, hay túi khí giữa canvas và ván gỗ. Đặc biệt chú ý để các mép canvas được dát chặt, không có chỗ hở.

Bước 3: Ép & Để khô

     Keo dán (Soft Gel Gloss) cần được tiếp xúc thật chặt chẽ với hai mặt được dán vào nhau, trong trường hợp này là mặt ván gỗ và lưng canvas. Nếu mặt ván gỗ và lưng canvas không được ép chặt vào nhau, keo sẽ co lại. Kết quả là mặt ván gỗ và lưng canvas sẽ chỉ có vài điểm dính với nhau, làm mất tác dụng của việc dán canvas lên ván gỗ.

• Đặt ván úp mặt dán canvas lên một mặt phẳng cứng và nhẵn, rồi úp một bảng gỗ cứng và nặng lên lưng ván.
• Đặt các bình nước hoặc tạ nặng lên trên bảng gỗ để ép ván gỗ đã dán canvas trong 24 tiếng.

Bước 4: Dán mép canvas

• Dùng dao X-factor dách ở 4 góc mép thừa ra của canvas để gấp và dán phần thừa của canvas ôm lấy chiều dày của thanh giằng đỡ mặt ván gỗ (Xem hình ).

• Dùng bút bẹt nhỏ phết Soft Gel Gloss lên mặt sau các mép thừa ra của canvas để dán thật chặt các mép vào chiều dày của ván gỗ. Dùng bay cao su miết cho canvas dán chặt vào chiều dày của ván và thật phẳng, không có các nếp nhăn, chỗ phồng hay túi khí. Sau khi phần dán này khô, dùng dao X-factor xén góc 45 độ trên các méo thừa còn lại ở các góc trước khi phết Medium lên phần mép thừa còn lại để dán chặt vào mặt sau thanh giằng. Dùng bay cao-su miết phẳng. (Xem hình).
• Dùng khăn ẩm lau sạch medium bám trên mặt canvas và thanh giằng.
• Để khô 1 ngày.

Bước 5: Bồi lót bằng “Absorbant” gesso

Canvas mua ngoài hiệu thường chỉ được phủ 1 – 2 lớp gesso rất mỏng. Để vẽ sơn dầu, canvas cần được bồi lót thêm bằng 5 – 6 lớp gesso nữa. Đặc biệt, kỹ pháp vẽ sơn dầu nhiều lớp, như của các bậc thày Cổ Điền truyền lại, đòi hỏi mặt gesso phải thật nhẵn. Vì thế mặt ván gỗ/canvas phủ gesso phải được đánh giấy ráp thật kỹ.

Chú ý: Gesso không bám vào bề mặt canvas được bồi sơn, vì thế nếu mua canvas đã được bồi lót thì phải chọn loại được bồi lót bằng gesso (universal priming).

• Dùng vải mềm và khô lau thật sạch bụi, sợi tóc, bám trên bề mặt canvas.
• Dùng băng che (masking tape) dán kín mặt các thanh giằng để tránh gesso bám bẩn thanh giẳng.

• Dùng bút bọt biến quết “Absorbant” gesso (Xem chi tiết ở mục 2. Bồi lót (priming) trong bài Cách xử lý ván gỗ vẽ sơn dầu“). Nhúng bút bọt biển vào hộp gesso cho thật đẫm, nhưng không tới mức để gesso nhỏ giọt xuống khi nhấc bút ra khỏi hộp gesso. Quết gesso lên bề mặt canvas theo một chiều từ trên xuống dưới hoặc từ phải (trái) sang trái (phải). Quét dứt khoát từng vệt, song song với hai cạnh phải – trái, hoặc với hai cạnh trên – dưới, vết thứ hai sát cạnh vệt thứ nhất theo hướng tịnh tiến từ phải (trái) sang trái (phải), hoặc từ trên xuống dưới. Khi quết như vậy, không pha nước làm loãng gesso, và chỉ quét đủ để lấp các chỗ gồ ghề trên bề mặt canvas, tránh quết lớp dày.

• Quết gesso lên cả phần canvas dán trên chiều dày của ván gỗ.
• Sau khi gesso đã khô hoàn toàn, dùng giấy ráp P400 đánh mặt gesso cho thật nhẵn.

Chú ý:

• Dùng bút lông bẹt quét, rồi khăn khô lau sạch bụi gesso bám trên bề mặt do đánh giấy ráp.

• Quết gesso lớp thứ hai, vệt bút theo hướng vuông góc với vệt bút của lớp thứ nhất.
• Quết như vậy 6 lớp, vệt bút quết lớp sau vuông góc với vệt bút quết lớp trước. Đánh giấy ráp sau khi mỗi lớp khô hẳn.
• Sau khi đánh nhẵn thật kỹ lớp cuối cùng bằng giấy ráp số P400, dùng giấy ráp số P600, rồi P1000 để đánh lại cho bề mặt gesso nhẵn bóng như mặt cẩm thạch.
• Dùng giấy ráp P400 đánh nhẵn phần gesso phủ canvas bọc theo chiều dày của ván gỗ rồi bóc băng chặn thanh giằng phía sau ván gỗ ra.

Chú ý:

• Từ lớp đầu tiên đến trước lớp cuối cùng, để khô mỗi lớp ít nhất từ 3 tiếng. Lớp cuối cùng để khô qua đêm (ít nhất 6 tiếng). Thời gian khô phụ thuộc nhiệt độ và độ ẩm không khí. Nhiệt độ càng thấp và/hoặc độ ẩm càng cao gesso khô càng chậm.
• Trong khi gesso còn chưa khô hẳn, tuyệt đối không sờ tay vào mặt gesso. Các chỗ gesso ướt, bị tay sờ vào, sẽ bị gợn lên, gây khó khăn cho việc đánh giấy ráp cho phẳng nhẵn. Để kiểm tra gesso đã khô chưa, nhìn sát theo bề mặt từ cạnh này sang cạnh kia. Nếu thấy còn chỗ phản quang óng ánh có nghĩa là bề mặt gesso còn chưa khô hết.
• Quết lớp gesso sau lên lớp trước chưa hoàn toàn khô hẳn sẽ gây ra những vết rạn chân chim trên bề mặt. Những vết rạn này không sâu, và nhỏ li ti, phải dùng kính lúp soi mới thấy rõ. Nếu sớm được phát hiện, chúng có thể được khắc phục ngay trong khi bồi lót bằng cách quết lớp gesso kế tiếp, để thật khô và/hoặc đánh giấy ráp cho nhẵn. Nhưng nếu chỉ đến khi vẽ lót mới phát hiện ra các vết nứt thì sẽ rất khó sửa.

Thay lời kết:

Toàn bộ thời gian chuẩn bị ván gỗ dán canvas và bồi lót gesso kể từ lúc bắt đầu hồ ván gỗ đến khi hoàn thành mất 1 tuần và chi phí khoảng 12 ngàn yen, tương đương 2 triệu VNĐ.

Vì vậy, nên nghiên cứu và rèn luyện kỹ năng cho thật tốt trước khi vẽ lên ván gỗ dán canvas.

19/2/2024