Bạn đọc và Diễn Đàn

Diễn Đàn, cuộc giao hoan nửa vời?

Loay hoay bứt rứt lâu nay về nội dung tờ báo, tôi chợt ngộ ra: Diễn Đàn chỉ mới làm tôi đã, chưa thật sự cho tôi sướng. Lý do:

– Diễn Đàn đã nói hộ cho tôi nhiều điều dằn vặt, khúc mắc, nguyện vọng. Cái đồng cảm trước những vấn đề nêu ra trên Diễn Đàn đã biến tờ báo thành nơi mà tôi có cảm tưởng là tôi đã trang trải được nhiều ấm ức của chính mình, đã “thanh toán” được – phần nào – những buồn bực của chính mình trước hiện tình quê nhà. Do đó, đối với tôi, xin nói thật tình, Diễn Đàn đã có công dụng trị liệu (thérapeutique) rất hữu hiệu về mặt giải toả những bức xúc tinh thần.

– Là người có ý thức thiên tả (thiên tả có ý thức?), Diễn Đàn đối với tôi là tờ báo Việt kiều “đàng hoàng” còn lại trên thế giới được làm ra bởi những người mà nhìn từ gốc gác và quá trình, tôi cảm thấy rất gần gũi và thân thương. Quan trọng hơn nữa, chủ trương của tờ báo, trong sự cảm nhận rất riêng của tôi, là một minh chứng rõ ràng về sức sống của những giá trị mà bản thân tôi đã chọn: chính cái sensibilité de gauche (xin lỗi, tôi không biết tiếng Việt gọi là cái gì!) đã thúc đẩy Diễn Đàn “đấu tranh” cho “đổi mới”, cho dân chủ và phát triển ở Việt Nam. Bản sắc đó của Diễn Đàn là điều vô cùng quý báu đối với tôi.

Nhưng cũng chính hai điều vừa làm cho tôi đã như trên lại đồng thời làm tôi chưa sướng:

Phần lớn những vấn đề nêu ra trên báo chưa được đào xới lớp lang, khảo luận rạch ròi. Nó còn thiếu chiều sâu cần thiết cho người đọc có tương đối đủ dữ kiện mà tự mình cân nhắc đúng sai. Bởi vì dù muốn dù không, Diễn Đàn vẫn có tiếng là tờ báo trí thức. Người đọc do đó có quyền đòi hỏi ở Diễn Đàn những phân tích sâu sắc hơn nữa. Hoặc giả chính vì để tránh cái mặc cảm là “rắc rối, phức tạp, khó hiểu” (“xa rời quần chúng”?) mà Diễn Đàn chơi cái trò xin tạm gọi là “ coitus interruptus” [mà cụ Nguyễn Tuân gọi là cuộc giao hoan nửa vời, chú thích của người đánh máy]: chỉ đặt vấn đề chứ không đi vào việc giải tích?! Nhưng có thể nào đòi hỏi người khác (cụ thể là nhà cầm quyền Việt Nam) phải lý giải rạch ròi, phân tích minh bạch mọi vấn đề – “không có vấn đề nào là cấm kỵ” – khi mà tự bản thân Diễn Đàn còn lộ rõ là đang lúng túng về điều đó? Hơn nữa, vì thiếu chiều sâu cần thiết mà về lâu về dài những chủ trương của Diễn Đàn có nguy cơ biến thành những lưỡi gỗ (langue de bois) mới, những chiêu bài, khẩu hiệu, tiêu ngữ có vỏ mà chưa thật sự có ruột. Cuối cùng, nếu nội dung của Diễn Đàn chỉ ngừng ở mức độ hiện nay thì e rằng Diễn Đàn sẽ không có được đóng góp đặc sắc gì trong quá trình “động não” hiện nay của trí thức tâm huyết trong nước được thể hiện chẳng hạn qua những biên khảo của Nguyễn Kiến Giang, Hoàng Chí Bảo, v.v... Nếu thế thì tiếc quá vì tôi biết rằng Diễn Đàn “thừa sức” làm chuyện đó! Vậy tại sao không làm?

Cũng chính vì thiếu chiều sâu mà bản sắc của Diễn Đàn còn rất mờ nhạt. Và vì thiếu phân tích nên những giá trị được đề cao đâm ra thiếu tính thuyết phục. Nghiệm cho cùng, ở thời buổi mà đâu đâu cũng đòi hỏi dân chủ dân quyền dân trí... thì Diễn Đàn có nội dung gì lạ hơn khi cũng đòi hỏi bao nhiêu chuyện đó? Nói chính xác hơn, trong tình hình hiện nay, vấn đề không phải chỉ là đòi mà còn lý giải vì sao đòi, trên cơ sở lý luận nào, trên suy nghĩ học thuật nào mà đòi. Không chủ ý làm rạch ròi điều đó mà cứ tiếp tục đòi “chung chung” thì theo ngu ý chẳng thà nghỉ cho khoẻ, cứ sáng thiền tối tửu sướng hơn.

Đôi lời bộc bạch. Rất có thể ý kiến của tôi thuộc vào thành phần thiểu số. Song đấu tranh cho dân chủ là gì nếu không phải là tìm cách gầy dựng những không gian xã hội mà ở đó thiểu số nói được minh bạch tiếng nói của mình?

N.K.T. (Bruxelles, Bỉ)

* Cảm ơn bức thư nồng thắm của anh. Anh đã như vậy là Diễn Đàn cũng sướng lắm rồi. Còn anh chưa sướng, chúng tôi cũng cảm thấy... bất lực. Từ trước khi phát hành Số 1 Diễn Đàn, chúng tôi đã viết trên Đoàn Kết (bộ cũ, số chót), là cảnh quan báo chí Việt ngữ ở nước ngoài rồi cũng phải có một tạp chí đăng tải những bài phân tích đi sâu vào các vấn đề cơ bản của công cuộc dân chủ hoá và phát triển. Hai năm qua rồi, cứ mỗi lần lên khuôn số báo tháng – lên khuôn nghĩa là dồn, ép, cắt – anh chị em Diễn Đàn càng thấm thía sự thiếu vắng ấy.

Một tạp chí như vậy đòi hỏi một bộ biên tập vừa hiệu quả vừa tập hợp được đông đảo quần hùng, một ê-kíp quản lý năng nổ để làm một công việc bội bạc (ít độc giả, giá thành cao). Và nó chỉ có lý do tồn tại khi nó thực sự là nhịp cầu giao lưu giữa anh chị em trong nước và ngoài nước. Tóm lại, đó là giấc mơ hiện nay còn quá sức của riêng chúng tôi, và có lẽ chưa gặp hoàn cảnh thuận lợi. Nhưng rõ ràng đó không phải chỉ là giấc mơ riêng, mà đâu đó vẫn nghe những tiếng gọi tha thiết. Rồi sẽ tới ngày ba cây chụm lại. Và thời cơ nữa, chỉ “sợ” nó sẽ tới trước khi tạp chí ra đời, chứ chẳng sợ nó không tới phải không anh?

Quay trở lại tờ báo Diễn Đàn khiêm tốn này: ngay trong khuôn khổ nhỏ bé hiện nay, lẽ ra tờ báo còn làm được thêm nữa, có lẽ khác nữa, và khá hơn nữa. Rất mong anh và bạn đọc tiếp tục biên thư khuyến (và khiêu) khích.

Biểu tình ca

Đừng.
Đừng lấp sông, đừng lấp rừng
Để cỏ cây xanh cành lá
Để hoa hướng dương uốn theo mặt trời
Để đôi tình nhân yên bước trong công viên đầy hoa thắm
Đừng.
Đừng lấp sông, đừng lấp rừng
Để đàn trẻ thơ nô đùa bên cánh đồng lúa chín
Để người Việt Nam không đành nhìn mảnh đất đầy sỏi đá
Đừng.
Đừng lấp sông, đừng lấp rừng
Đừng để ánh sáng đèn màu cao hơn tình người
Mà hãy lấp đi những gì hận thù hôm xưa và tủi nhục
hôm nay để ta nhìn nhau với nụ cười hồn nhiên
Đừng.
Đừng lấp sông, đừng lấp rừng
Để cỏ cây xuyên sỏi đá

An Như (Paris)

(Đây là bát hát mong độc giả phổ nhạc. Cảm tạ)

Vài đề nghị

Tôi cám ơn ông đã có nhã ý gửi đến tôi tờ Diễn Đàn số 21. Tôi xin có vài nhận xét sau đây:

1. Phần tin tức, tôi thấy cần rộng rãi hơn và có thể gồm các tin về Việt Nam đăng trên các báo và tạp chí các nơi. Các tin tức đúc kết và đầy đủ về Việt Nam sẽ rất ích lợi cho người đọc.

2. Trong phần xã luận, nên có vài dòng giới thiệu tác giả mỗi bài, để độc giả có qua ý kiến họ là ai.

Trong mục này có lẽ cũng nên mời nhân viên chính quyền Hà Nội hoặc chuyên viên của họ viết bài. Diễn Đàn còn có thể phỏng vấn các nhân vật quan trọng của Hà Nội vào những dịp họ qua thăm Pháp (...)

3. Về kinh tế và thương mại, chính quyền Hà Nội có hô hào Việt kiều về đầu tư tại Việt Nam, tôi thấy Diễn Đàn nên có một loạt bài về kinh nghiệm thực sự của một số Việt kiều đã nộp đơn xin đầu tư hoặc đã thực sự mang vốn về Việt Nam để kinh doanh. Các “case studies” đó có thể giúp mọi phía trông rõ nhiều khía cạnh vấn đề (hành chánh, pháp lý, thị trường, v v...) và những khó khăn gì cần được giải quyết.

4. Nên có một số hình ảnh cho đỡ khô khan (...).

5. Giá báo Diễn Đàn không nên cao quá so với các báo Việt Nam khác. Về tài chánh điều hành, có nhẽ nên nghĩ đến phần quảng cáo thương mại ở cuối báo.

Nguyễn Phú Đức (Les Mureaux)

* Diễn Đàn rất cảm kích ghi nhận những ý kiến quý báu của ông. Những đề nghị khả thi, chúng tôi sẽ cố gắng thực hiện. Và sẽ có thư riêng trả lời ông.

Tôi nhận được Diễn Đàn 22 tuần nay. Xin cám ơn quý anh chị đã không quên. Diễn Đàn số này, ngoài những bài về chính trị và kinh tế (khúc chiết, rành mạch và... đanh thép như thường lệ!), tôi thật khoái các bài “đọc sách” của anh Trần Đạo. Nhất là bài về Trần Vũ. Thực ra, mới được biết nhà văn này qua vài truyện trên Hợp Lưu, tôi đã bị hấp dẫn hoàn toàn về văn phong mới lạ, mạnh mẽ, và như anh Trần Đạo nhận xét: ám ảnh. Sao DĐ không đăng truyện ngắn của nhà văn này? (hẳn vì quá dài?)

Cũng như thường lệ, thật thú vị khi đọc mục của anh Hàn Thuỷ. Tiếc là những cuốn sách phổ biến khoa học, cho những người không thuộc chuyên môn cũng hiểu được, bên này tương đối hiếm (tôi có đem danh mục sách anh Hàn Thuỷ giới thiệu ra các hiệu sách hỏi, thì chỉ tìm được cuốn của Aristote và “Lược sử thời gian”...). Bài phỏng vấn về “giả định Fermat” cũng hấp dẫn.

N.H.L ( Budapest)

* Diễn Đàn đã đăng truyện ngắn Cánh đồng mùa gặt khô của Trần Vũ trên số 10 (tháng 7. 92) và rất mong sớm có dịp đăng sáng tác mới của nhà văn. Chỉ tiếc rằng khuôn khổ tờ báo thường chỉ cho phép đăng mỗi số một truyện, và hàng năm, do cần giới thiệu tác giả trong nước, trên chỉ dành được vài số giới thiệu những tác giả hải ngoại.