Phạm Duy Hiển : Bằng chứng và lý giải

Cuốn sách gồm 30 bài viết về một số vấn đề khoa học, giáo dục có lẽ đã được đăng trên tạp chí Tia Sáng từ năm 2000 tới cuối năm 2006. Có lẽ, vì tên tạp chí hiện diện ở ngoài bìa cùng với Nhà xuất bản Trẻ, và trên một số bài, cộng với đây đó một vài chỉ dấu, trích dẫn cho phép người đọc đoán được thời điểm của bài viết (**).

Phải nói ngay, đây trước hết là một cuốn sách cần thiết. Nói chung, cần thiết cho những ai muốn tìm hiểu thực trạng khoa học, giáo dục Việt Nam hiện nay, đặc biệt là về vấn đề năng lượng và năng lượng hạt nhân, mà tác giả vốn là một chuyên gia đầu đàn. Song điều tôi muốn nhấn mạnh hơn là nó cần thiết đối với những người có trách nhiệm điều hành công việc của đất nước trong các lĩnh vực nói trên - dù rất có thể cuốn sách đã không tới tay họ. Hoặc giả thời gian dành cho đọc sách của họ không được nhiều lắm vì công việc luôn luôn tràn ngập. Nếu vậy, họ càng cần đọc cuốn sách này, như cần lắng nghe những lời phản biện thực sự có cơ sở khoa học, lý luận chặt chẽ, dẫn chứng nghiêm túc, những phản biện không vị lợi của người nói, để đối chiếu với những đề án của những quan chức thuộc những « nhóm lợi ích » khác nhau. Nhất là, do tính chất là tuyển tập của nhiều bài báo ngắn, cuốn sách rất dễ đọc, và có thể đọc từng bài khi cần...

Hai loại đối tượng khác, thiển nghĩ, cũng rất cần có và đọc cuốn sách : các nhà báo, các đại biểu quốc hội. Chỉ cần nêu lên một ví dụ: về tình trạng thiếu điện hiện nay, người ta có thể đọc khá nhiều bài viết về tình trạng tiến độ xây dựng các nhà máy không được bảo đảm, về tình hình khô cạn của các hồ thuỷ điện, về việc thiếu cái nhìn kinh tế trong xuất và nhập khẩu điện, đôi ba bài về tình trạng lãng phí điện của người sử dụng v.v., nhưng tuyệt nhiên không thấy được những bài viết đi vào những vấn đề cơ bản hơn. Cật vấn ngay từ chính sách kinh tế khuyến khích việc du nhập những công nghệ lạc hậu, với hiệu quả sản phẩm làm ra/năng lượng tiêu thụ quá thấp. Cật vấn những lãng phí có tính cơ cấu của chính ngành điện... (xem bài « Phát triển năng lượng bền vững là vấn đề sống còn của chúng ta »). Tại sao Điện lực Việt Nam (EVN) có thể đệ trình chính phủ kế hoạch phát triển điện năng tới 16-17%/năm trong khi dự trù phát triển tổng sản lượng quốc dân chỉ ở mức 8% (« hệ số đàn hồi » bằng hay lớn hơn 2, trong khi hệ số này, như Phạm Duy Hiển chỉ rõ, ở hầu hết các nước là bé hơn 1 ? Một tình trạng thiếu điện bị đổ cho « khách quan », dẫn tới một kế hoạch phát triển đòi hỏi sớm phát triển điện hạt nhân, trong khi mọi điều kiện để làm chủ năng lượng cao cấp này còn lâu mới đạt được.

Một vấn đề quan trọng khác được đề cập tới trong nhiều bài : làm sao đánh giá thực chất nghiên cứu khoa học, và tình trạng hiện nay của khoa học Việt Nam. Song Diễn Đàn đã có dịp đăng tải môt số bài của tác giả chung quanh đề tài này, xin không nói thêm.

Nếu không phải vì thiếu những nhà báo và những đại biểu nhân dân có trình độ khoa học, có hiểu biết kinh tế – kỹ thuật cần thiết, thì vì lý do gì mà những câu hỏi cơ bản đó không được đặt ra, lập lại nhiều lần nếu cần để buộc các nhà hữu trách không thể tránh né, và những chính sách bất cập - mà người ta hoàn toàn có quyền nghi ngờ là có nguồn gốc lợi ích riêng tư hơn là lợi ích quốc gia - không thể dễ dàng được « thông qua » ?

« Bằng chứng và lý giải » thay cho những khẩu hiệu, những lời kêu gọi suông. Nếu là người trí thức không đồng nghĩa với việc có bằng cấp, hiểu biết về một lĩnh vực chuyên môn nào đó, mà quan trọng hơn nhiều, là người có thể đóng góp trí tuệ của mình vào những vấn đề chung của xã hội, thì Phạm Duy Hiển, với những bài báo nhỏ tập hợp trong cuốn sách này, cũng như những Hoàng Tuỵ, Phan Đình Diệu, Nguyên Ngọc v.v., hiển nhiên là một nhà trí thức mà xã hội, đất nước đang rất cần.

Song, có phải ngẫu nhiên mà ngoài một bài trên báo Tia Sáng, các báo khác trong nước không hề đề cập tới quyển sách này, kể cả để phản bác những lập luận của tác giả ? Câu trả lời, như một nguồn tin của Diễn Đàn cho biết, lại một lần nữa đến từ một lệnh miệng. Mong rằng đó chỉ là một lời đồn... Dù sao thì lệnh không quảng cáo cũng khác lệnh cấm (!), và bạn vẫn có thể đặt mua sách tại vinabook.com (giá bán 2,2 USD, cộng cước phí vận chuyển) - quảng cáo không công !

Hoà Vân

(*) Nhà Xuất bản Trẻ, TP Hồ Chí Minh, tháng 1.2007, 259 trang, giá bìa : 33 000 đ.

(**) Đứng về mặt học thuật, tạp chí Tia Sáng và nhà xuất bản Trẻ đã phạm một lỗi nghề nghiệp nghiêm trọng : cho ra đời một cuốn sách gồm những bài báo đã đăng mà không có một lời dẫn để giới thiệu với người đọc hoàn cảnh, ý nghĩa của những bài viết, và nhất là dưới mỗi bài có không có lấy một vài chữ nhắc lại nguồn gốc của bài (đăng lần đầu ngày nào, trên tạp chí nào, có sửa chữa hay không khi in vào sách...).
Tôi không quy trách nhiệm này cho tác giả, phần vì đã được nghe nhiều bạn bè than phiền về nỗi bất lực của mình khi gửi sách về in trong nước, bị nhà xuất bản tuỳ tiện cắt xén, sửa chữa mà không hề được hỏi ý, phần vì đã được xem mấy cuốn tuyển tập "Một góc nhìn của trí thức" cũng của tạp chí Tia Sáng và NXB Trẻ, tập hợp bài của nhiều tác giả khác nhau, chẳng bài nào ghi rõ xuất xứ.