Sổ tay điận ảnh

Tác phẩm không tác giả (2018, mới công chiếu ở Pháp mùa hè này) là phim truyện thứ ba của tác giả Cuộc đời của những người khác (Das Leben der Anderen / La vie des autres, 2006). Ai đã xem phim truyện đầu tay của Florian Henckel von Donnersmarck chắc sẽ muốn đi xem phim này. Những ai chưa, thì lại càng nên, nếu không muốn bỏ qua một nhà điện ảnh lớn của nước Đức ngày nay. Và bỏ qua một cuốn phim lớn. Dài (hơn 3 giờ), phải chia làm hai tập, chiếu hai suất, nhưng có thể mua vé ngồi xem luôn một lèo, không chán.

Tác phẩm không tác giả trước hết là câu chuyện cuộc đời của hoạ sĩ Kurt Barnert – gợi hứng từ cuộc đời thực của hoạ sĩ  Gerhard Richter. Cậu bé Kurt nuôi mộng làm nghệ thuật khi được dì Elisabeth đưa đi xem cuộc triển lãm về "nghệ thuật đồi truỵ thoái hoá" năm 1937 ở Dresden (dưới chế độ Hitler). Elisabeth sẽ bị chế độ cho vào nhà thương điên và cuối cùng bị giết như hàng trăm ngàn người "không bình thường" để bảo vệ sự thuần khiết của chủng tộc aryen. Lớn lên dưới chế độ Cộng hoà Dân chủ Đức, Kurt được tuyển vào trường mỹ thuật để vẽ tranh "hiện thực xã hội chủ nghĩa". Không chịu nổi khuôn phép khô cứng của đường lối văn nghệ Stalin-Jdanov, Kurt lặng lẽ tìm đường, và tự tìm mình. Chưa ra, nhưng tìm được người yêu, Ellie, học cùng trường, con gái của bác sĩ Seeband, chuyên gia nổi tiếng về phụ khoa. Kurt không hề biết cha của người yêu, nay tuyệt đối trung thành với "chủ nghĩa xã hội" đã từng cúc cung phục vụ chính sách "thanh lọc nòi giống" của chế độ nazi, và đã đang tâm ký giấy khai tử cho dì Elisabeth mười năm về trước. Cũng như bây giờ, lạnh lùng dối trá, phá thai con gái để huyết thống của mình không pha trộn với dòng máu của tên nhân công lau nhà, bất xứng với vị trí giai cấp của mình (cha của Kurt là một nhà vật lý, nhưng thuộc thành phần "xấu" nên bị chính quyền Đông Đức vứt bỏ).

Con đường tìm tòi tất yếu đã đưa Kurt và Ellie chạy sang Tây Berlin, ít lâu trước khi bức tường Berlin được xây dựng. Nhưng cuộc tìm đường nghệ thuật của Kurt không ngừng ở đây, lạc lõng trong mê hồn trận của những "xếp đặt", "happening", một môi trường trong đó khát vọng sáng tạo dễ mai một trước hấp lực của đồng tiền và áp lực của "thị trường nghệ thuật". Cuối cùng, trong đống ảnh ngả sang nâu của những năm 30, 40... Kurt tìm lại dấu vết của bà dì mất tích, khám phá ra con người thực của ông bố vợ, và nhận chân ra con đường sáng tạo cho mình, xử lý mối quan hệ phức tạp giữa hiện thực và sáng tạo.

Tương lai, hiện tại và quá khứ, hiện thực và sáng tạo, cá nhân, xã hội và môi trường, chân lý và dối trá, đạo đức giả... Tác phẩm không tác giả lôi cuốn khán giả vào trong cơn lốc lịch sử ba mươi năm đã đưa nước Đức, và cả nhân loại, vào những tai hoạ kinh hoàng của thế kỷ XX. Một bối cảnh lịch sử sống động, nhờ những nhân vật hiện thực, đầy cá tính, phát triển theo nhịp độ một câu chuyện lôi cuốn, với những lời thoại sinh đọng, sắc sảo – hình ảnh và âm nhạc phục vụ hiệu lực cho toàn bọ tác phẩm.

Kiến Văn