Nguyễn Quốc Sơn sinh ngày 12.3.1944 tại Hải Dương, Việt Nam, là một nhà khoa học xuất sắc, một con người nho nhã luôn luôn sẵn sàng chia sẻ tri thức của mình với học trò, đồng nghiệp.

Anh sang Pháp du học năm 1962, và sau hai năm ở "lớp chuẩn bị thi vào các trường lớn" (classe préparatoire aux grandes écoles, gọi tắt là "classes prépa"), Lycée Saint Louis, dã trúng tuyển vào Trường Bách khoa (Ecole Polytechnique, thường được gọi tắt là "X") Paris, khoá 1964. Tốt nghiệp, anh theo học thêm hai năm ở Trường Cầu cống (Ponts et Chaussées) rồi bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu khoa học ở Phòng Thí nghiệm Cơ học chất rắn (Laboratoire de Mécanique des Solides, LMS), thuộc Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học (CNRS) Pháp và Trường Bách khoa, cho tới lúc về hưu - ở chức vụ cao nhất là "Giám đốc nghiên cứu" (Directeur de Recherches) ngạch "ngoại hạng", và nhiều lần được Hàn lâm viện trao giải về những công trình của mình. Anh cũng nhận được Huy chương bạc (Médaille d'Argent) của CNRS (*)

Nguyễn Quốc Sơn để lại cho đời 173 bài báo, tác phẩm khoa học (theo Research Gate), với một chủ đề nổi bật: tính ổn định của các hệ thống cơ học phi tuyến tính, được anh tổng hợp trong hai cuốn sách nổi tiếng trong giới:

(cuốn thứ nhì là bản dịch của cuốn Stabilité et Mécanique non linéaire, nxb Herrmès, Paris).

Anh cũng là đồng tác giả (với Bernard Halphen) của ý tưởng độc sáng dùng nhiệt động học (thermodynamique) để phân tích quy luật của vật liệu chất dẻo đàn hồi (comportement élasto-plastique), đưa ra mô hình "các vật liệu chuẩn tổng quát" và một thuật toán để giải các phương trình liên quan, trong một bài báo nổi tiếng trên Journal de Mécanique năm 1975. Thuật toán này được sử dụng rộng rãi khắp thế giới, như giáo sư Jean Salençon, Phó Chủ tịch Hàn Lâm viện Khoa học Pháp nêu lên trong lễ trao giải thưởng Jaffé về Cơ học và Tin học của Hàn lâm viện cho anh năm 2007 (**).

Đối với Việt Nam, ngoài một số đóng góp về chuyên môn với các đồng nghiệp trong ngành Cơ học lý thuyết, Nguyễn Quốc Sơn còn tích cực tham gia (cùng với giáo sư vật lý học Trương Nguyễn Trân) mở ra những lớp đào tạo và tuyển sinh viên Việt Nam cho trường Bách Khoa Paris, với những đòi hỏi khắt khe không kém SV Pháp và nước ngoài theo các "classes prépa". Từ 1995 tới nay đã có khoảng 150 SV VN được sang Pháp học ở "X" sau khi trúng tuyển các kỳ thi mà hai giáo sư Trương Nguyễn Trân và Nguyễn Quốc Sơn hàng năm bay về Hà Nội tổ chức (cho tới khi về hưu, tôi không nhớ năm nào). Trong số những SV đó, ra trường mỗi người một ngả theo lẽ thường, tôi chỉ kể đây vài tên tuổi trong nghề làm khoa học mà tôi được biết: các bạn Ngô Đắc Tuấn, hiện là Giám đốc nghiên cứu CNRS (toán), Đỗ Quốc Anh, sau sang Harvard làm PhD Kinh tế, hiện dạy "Sciences Po" Paris...

------------------------------

(*) Trong một bài viết ngắn khi nhận được tin anh qua đời, các giáo sư Pierre Suquet (thành viên Hàn lâm viện Khoa học Pháp) và Nicolas Triantafyllidis, những đồng nghiệp thân thiết của anh ở LMS, sau khi nhắc qua những thành quả khoa học của anh, đã nhấn mạnh những đức tính về con người nhà khoa học Nguyễn Quốc Sơn như sau :

Tout au long de sa carrière, il a formé une longue liste des thésards et a aidé beaucoup de jeunes chercheurs qu’il a attirés en mécanique. Car Son était un homme d'une grande gentillesse, avec un sourire quasi permanent qui irradiait, d'une discrétion absolue ce qui l'a privé d'une reconnaissance qui aurait dû être plus grande. Ce n'était ni un carriériste, ni un homme d'appareil, c'était un passionné, un esprit pur. Il avait l'expérience d'un homme qui venait d'un pays en guerre, qui en avait vu les horreurs, et qui estimait avoir eu de la chance. La recherche était son monde et, quelque part, son refuge, ainsi que sa famille, une excellente épouse, des enfants dont il était fier et ses petits-enfants adorés…

Những nhận xét này cũng được nhiều bạn trẻ từng có dịp gặp gỡ anh chia sẻ, như bài viết này trên Facebook (và những lời bình bên dưới bài) cho thấy.

(**) Xin trích nguyên văn đoạn giới thiệu công trình của anh:

Nguyen Quoc Son est connu pour ses contributions majeures dans plusieurs domaines de la mécanique des solides et des structures. Il a donné une formulation thermodynamique générale des lois de comportement élasto-plastiques en introduisant, avec Bernard Halphen, la notion de milieux «standards généralisés» et il a ensuite proposé un algorithme implicite de résolution des équations de l’élasto-plasticité qui est utilisé aujourd’hui dans le monde entier. Il a fait des travaux importants en théorie de la stabilité et de la bifurcation des structures dont les plus spectaculaires concernent les systèmes dissipatifs où intervient le frottement de Coulomb (tels que les vibrations des cordes du violon et aussi les crissements au freinage dans les voitures ou les trains), que la théorie de Nguyen Quoc Son permet d’analyser de manière quantitative.

(Trang đầu bài báo nổi tiếng của B. Halphen và Nguyễn Quốc Sơn)

Hà Dương Tường