Ánh sáng tài hoa
(về một tiểu phẩm của KTS Phạm Ngọc Tới)

Hàn Thuỷ

Vâng, đó là căn nhà của gia đình tôi. Gọi thế chứ dĩ nhiên trong sự nghiệp kiến trúc của anh, căn nhà này chắc không đáng kể là một tiểu phẩm, chỉ là một điều anh giúp cho cặp vợ chồng mà anh chị đã quen thân từ lâu và chắc đã coi như em. Không đáng kể với anh, chứ với chúng tôi thật là một ân huệ. Có bao nhiêu người ở xứ Pháp này được sống trong một căn nhà do một kiến trúc sư tài hoa làm cho riêng mình ?

Lúc ấy gia đình đông người, ở cái appartement đã quá chật, chúng tôi bàn với nhau bán nó đi và mượn tiền thêm, chắc sẽ mua được một cái villa cũ, có vườn cho các cháu chơi, có phòng riêng cho mỗi đứa. Nhưng rồi cuối cùng lại mua một mảnh đất, vì quá rẻ nên ham; sau chúng tôi mới biết về mặt xây dựng mảnh đất đó cực kỳ xấu, hình tam giác vuông nhọn, lại chỗ cao chỗ thấp. Đến lúc đi tìm những công ty bán và xây nhà cả gói theo những kiểu mẫu có sẵn, thì đều không hợp. Cực chẳng đã, biết là anh rất bận nhưng cuối cùng cũng phải nhờ vả... Đâu ngờ anh rất vui vẻ, có phần hứng thú nữa sau khi đến xem miếng đất. Hình như cái khó của nó lại làm cho anh vui hơn.

Bàn bạc với anh về cái dự án xây nhà, tôi mới được vỡ ra về nghề kiến trúc, và đâm ra mê cái nghề này, phải chi còn trẻ và được chọn lại ngành học chắc tôi đi theo chân anh quá.

Bởi tôi đã nhận ra trong con người kiến trúc sư hội tụ nhiều văn hoá khác nhau. Người KTS giỏi là một con người có văn hoá thật tổng hợp, vừa khoa học kỹ thuật vừa nhân bản. Người KTS nắm vững những căn bản khoa học kỹ thuật của ngành xây dựng, hơn thế nữa còn nắm vững những khía cạnh kinh tế của thị trường này để có những chọn lưạ vật liệu tối ưu. Người KTS thấu hiểu những nhu cầu hàng ngày trong đời sống con người nói chung, và con người sẽ ở trong cái nhà mình vẽ, nói riêng; những nhu cầu này gồm cả các mặt thực dụng lẫn các mặt văn hoá, trong đó cái thẩm mỹ về lâu dài lại là cực kỳ quan trọng, không phải tự nhiên mà khoa kiến trúc nằm trong trường mỹ nghệ. Trong cái thẩm mỹ còn cần sự đồng cảm giữa người cung và người cầu, dĩ nhiên. Vì thế, và không phải chỉ vì thế, vai trò thương lượng, thảo luận và cố vấn của người KTS không nhỏ, vì thật ra người cầu đâu biết thực rõ mình cầu cái gì, và khả năng tài chính của mình đến đâu so với ước mong của mình. Đối với đại đa số dân trung lưu thì làm việc cả đời mới trả hết nợ vay tiền mua/xây căn nhà, đâu phải chuyện nhỏ, đây thực sự là một chuyện đẩy nhiều khía cạnh trong đời sống tới giới hạn.

Đó là những điều tôi đã học được ở anh Tới. 

*

Chủ thực sự của căn nhà bao giờ chẳng là người đàn bà, và có lẽ không người đàn bà nào muốn mở tung cửa nhà mình cho mọi người xem. Bởi thế, những ngày hôm nay tôi tuy muốn viết một bài về cái nhà mình để nói lên lòng biết ơn của mình đã được anh tặng cho một không gian sống, nhưng rất ngần ngại. Không ngờ F. đồng ý ngay, cho tôi chụp ảnh đăng báo về cái nhà mình... chỉ nói : "đừng chụp bên ngoài, để không ai biết ngôi nhà nằm đâu"... nên đành vậy, hình ảnh của tiểu phẩm sẽ không đầy đủ. Nhưng những tấm hình trong bài này có lẽ cũng nói lên được nhiều điều về cái ánh sáng tài hoa của Phạm Ngọc Tới... mặc dù là ảnh chụp tức thì hôm nay, không chuẩn bị không dọn dẹp, và người chụp ảnh thì cũng tay mơ. Những bức ảnh chụp theo cự ly 28mm để có được góc nhìn rộng, không trung thành với mắt người cho lắm.

Bên cạnh là hình vẽ mảnh đất (màu xanh lá cây) và căn nhà, nhìn từ trên cao. Cũng may cạnh vuông ngắn của hình tam giác nằm hướng nam, hơi chéo phía tây là con đường. Miếng đất khá dốc theo chiều tây bắc đi xuống đông nam. Theo quy định thì nhà phải cách biên giới mỗi bề 4 m. Có nghĩa KTS đã lùi tối đa về hướng bắc, điều này giải thích dạng "dích dắc" của thiết kế ở dọc theo con đường. Mái nhà hướng bắc rất dốc và hướng nam thoai thoải để sẵn sàng gắn những tấm panô năng lượng mặt trời nếu muốn, tấm kính lớn nằm giữa mái thay cho ngói lợp là để lấy ánh sáng.

Hai hình chụp bản vẽ phía dưới là phân bố không gian tầng trệt (bên trái) và tầng gác. KTS đã nương theo thế đất để phân chia phần ngày (phòng khách, bếp) và phần đêm (phần còn lại) thành hai mặt bằng khác nhau, với một cầu thang đi xuống khoảng 1m. Vừa đẹp độc đáo vừa giảm thiểu công sức chuẩn bị nền đất. Phòng phía trên bếp ở tầng gác cũng thấp hơn phần còn lại cỡ 1m, bậc thang đi xuống phòng này kéo dài thành một lan can nhìn xuống phòng khách.

Cái đẹp công nghệ của bản vẽ này là nó hết sức duy lý. Không những nó theo sát thế đất theo cả ba chiều để giảm thiểu công sức xây dựng trong khi mở tối đa về hướng nam, mà nó còn rất tiết kiệm ở nhiều điểm khác. Chẳng hạn, phòng tắm và vệ sinh của hai tầng nằm cùng chỗ, đường ống nước và nước thải rất ngắn, đồng thời chúng hoàn toàn cách ly với những phòng khác về mặt tiếng động. Một tiết kiệm nữa phải nói chuyện với KTS mới biết, đó là các kích thước đều tương thích với những chuẩn có sẵn của vật liệu xây dựng khiến cho ít khi phải làm lấy vật liệu riêng cho cái nhà... phí tổn vật liệu gần như phí tổn của các chung cư (nơi mà xây dựng theo chuẩn là điều dĩ nhiên).

Cái đẹp văn hoá, nếu có thể nói như thế, nằm ở chỗ căn nhà tuy tương đối nhiều phòng nhưng lại không có hành lang, không có một khoảng tối nào. Mọi người trong gia đình mở cửa là đạt tới ngay không gian công cộng duy nhất, đầy ánh sáng, gồm hai vùng giao lưu của hai tầng, và không gian của phòng khách. Không gian này để trống ở tầng trên khiến cho tường phòng khách rất cao thẳng lên mái nhà xiên xiên, gây cảm tưởng rất thoáng đãng.

Có lẽ thẩm mỹ của căn nhà nằm ở chỗ đường nét và nhịp điệu của nó hài hoà mà đa dạng, sống trong đó lâu vẫn thấy thích. Các bạn đến chơi nhiều người thích. Có bạn bảo, có cái gì như trong thánh đường ! có bạn bảo : có cái gì Trung cổ ! có bạn bảo, cứ ngồi đây thấy đủ khoái rồi ! có bạn bảo thích cái nhà này vì đó là cái nhà để ở chứ không phải để khoe ! 

Nhưng tôi vẫn khoe !

Tôi viết bài này, đem một chút hình ảnh về anh trong riêng tôi, đem không gian mà chúng tôi sống trong đó ngày đêm từ bao nhiêu năm nay mà vẫn luôn cảm thấy thích thú, mang tặng bạn bè của anh khắp năm châu, để hy vọng hình ảnh về anh trong mọi người có thêm một chút gì đó cụ thể mà lại không chỉ cụ thể. Cái ánh sáng tài hoa của một kiến trúc sư.

Hàn Thuỷ