NGUYỄN KIẾN GIANG (1931-2013)
NGUYỄN KIẾN GIANG
Hạt giống đỏ Mác-xít trở thành
nhà lý luận Dân chủ tiên phong
Lê Phú Khải
Nhà nghiên cứu Nguyễn Kiến Giang đã từ trần ngày 2.12.2013 tại Hà Nội, thọ 83 tuổi. Lễ viếng sẽ tổ chức vào lúc 15g ngày 4.12 tại nhà tang lễ Phùng Hưng, Hà Nội. Lễ an táng được tổ chức ngay sau đó tại nghĩa trang Vĩnh Hằng, gần Bất Bạt, nơi ông đã bị giam từ năm 1967 trong vụ "xét lại chống Đảng". Để bạn đọc tìm hiểu hành trình và ứng xử của một trí thức cách mạng, bất khuất, chúng tôi xin đăng dưới đây bài viết của nhà báo Lê Phú Khải.
Trong bài này, tác giả đã liệt kê các tác phẩm chính của Nguyễn Kiến
Giang, chỉ thiếu một công trình quan trọng là cuốn Từ điển xã hội học
(Nhà xuất bản Thế Giới, Hà Nội, 1994). Nguyên do : cũng như cuốn Cách mạng 1789 và chúng
ta, Từ
điển xã hội học của Nguyễn Kiến Giang đã phải "mượn" tên của
Nguyễn Khắc Viện để ra mắt độc giả. Trong bài Anh
Viện viết năm 1997, chúng tôi đã công bố việc này :
Vài
tuần trước khi từ trần (tức là mùa xuân 1997, NNG), nhân dịp có đông đủ gia đình và một số bạn
thân tới thăm, được biết anh đã nói 3 điều, có thể coi như những ước
nguyện cuối cùng :
Một là, mong rằng Trung tâm N-T tiếp
tục hoạt động vì lợi ích của thiếu nhi và thiếu niên.
Hai là, mong rằng xã hội công dân
Việt Nam sẽ tiếp tục tự khẳng định và triển khai, làm nền móng cho công
cuộc dân chủ hoá đất nước.
Điều cuối cùng, nhân dịp này, anh
cũng nói rõ trong thập niên vừa qua, vì hoàn cảnh của anh Nguyễn Kiến
Giang (hiện nay còn bị án treo 15 tháng tù trong vụ án Lê Hồng Hà &
Hà Sĩ Phu), anh Viện đã nhận đứng tên một số tác phẩm của anh Giang
(trong đó có cuốn Cách mạng 1789 và
chúng ta, nxb TP. Hồ Chí Minh, 1989, Từ điển Xã hội học, nxb Thế giới
1994...).Trước khi mất, anh muốn minh xác điều này để tác quyền tinh thần được trả về cho tác giả.
Nguyễn Ngọc Giao
Nguyễn Kiến Giang sinh ngày 22-1-1931 ở làng Quảng Xá, xã Tân Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình trong một gia đình Nho học. Kiến Giang là tên con sông chảy qua làng ông. Kiến Giang học đến deuxième année tức năm thứ hai trung học đệ nhất cấp. 14 tuổi ông đã hoạt động trong hàng ngũ Việt Minh. 17 tuổi đã là huyện ủy viên rồi tỉnh ủy viên tỉnh Quảng Bình. Năm 1956 ra Hà Nội giữ chức Phó Giám đốc Nhà xuất bản Sự Thật. Tác phẩm Việt Nam năm đầu tiên sau Cách mạng Tháng Tám của ông được Trường Chinh đánh giá rất cao. Ông kể: Viết xong 400 trang sách tôi gửi cho ông Trường Chinh. Ông gọi lên nói : Rất tốt ! Ông Trường Chinh chỉ sửa có một chữ và sách được in năm 1961.
Chính vì thế mà năm 1962 ông được cử đi học trường Đảng Cao cấp ở Liên Xô để làm “hạt giống đỏ” cho lý luận của Đảng trong tương lai. Tháng 9-1953 Khruschov lên Tổng Bí thư, phê phán tệ sùng bái cá nhân Stalin và chủ trương các nước khác nhau về thể chế chính trị có thể chung sống hòa bình, đặt vấn đề chống chủ nghĩa cá nhân, dân chủ hóa đời sống xã hội. Ở Trung Quốc, Mao Trạch Đông phê phán Liên Xô là xét lại, chủ trương phải tiêu diệt đế quốc sạch sành sanh.
Tháng 12-1963 ta họp Hội nghị Trung ương 9, Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Phạm
Hùng xác định lập trường Trung Quốc, không chấp nhận báo cáo chính trị
của Hoàng Minh Chính ủng hộ lập trường của Liên Xô. Những người Cộng
sản Việt Nam chia rẽ về tư tưởng.
Kiến Giang kể với tôi : Sau khi trận Ấp Bắc ở miền Nam thắng lớn (tháng 1.1963, chú thích của Diễn Đàn),
Hoàng Tùng sang Liên Xô triệu tập chúng tôi lại, nói : Mỹ thua đến nơi
rồi, Liên Xô có quan hệ gì với ta thì chỉ là để “dây máu ăn phần” mà
thôi! Chỉ thị từ nhà sang là: cấm tham gia mọi hoạt động mà Liên Xô tổ
chức. Tôi và nhiều anh em lại nhận định khác. Liên Xô và Mỹ hòa hoãn
thì Mỹ sẽ đổ quân vào Việt Nam và chiến tranh sẽ mở rộng, không có
chuyện Mỹ thua ngay như ông Hoàng Tùng nói. Thư tôi viết về cho gia
đình còn đó, đúng như tôi nhận định.
Nguyễn Kiến Giang và tác giả
Sau này tôi có đọc cuốn sách Điệp viên hoàn hảo nói về nhà tình báo chiến lược Phạm Xuân Ẩn, thấy ông ấy cũng nhận định tình hình lúc đó như Kiến Giang. Đầu năm 2007 tôi có đem cuốn sách này đến tặng ông Sáu Kiệt (sách còn mới, chưa gạch chân vào đó như cuốn Trang trại ở Pháp đã nói ở trên). Tôi nói với ông Sáu Kiệt : Cả hai nhận định giống nhau, nhưng P.X.A. thì được ca ngợi là sáng suốt; còn ở ngoài Bắc, sau đó Kiến Giang đi tù 9 năm ! Ông Sáu Kiệt nói : Ở ngoài đó các ông ấy hay bắt nhau đi tù quá !
Kiến Giang còn kể cho tôi vào ngày 20/5/2004 tại Gò Vấp, nhà con gái
ông ở đường Nguyễn Văn Nghi (vì tôi có ghi chép vào sổ tay cuộc nói
chuyện này nên còn nhớ rõ ngày giờ, địa điểm) : Vụ Liên Xô đưa tên lửa
vào vùng biển Caribê của Cuba rồi rút ra làm cả thế giới hồi hộp, một
ông trong phe Mao-ít là Nguyễn Chí Thanh đã phê phán : “Đưa vào là
phiêu lưu, rút ra là đầu hàng” ! Cụ Hồ phải gõ bút chì xuống bàn nói :
“Chú nói gì mà quá đáng thế!” Năm 1964 Dương Bạch Mai không phục tùng
nghị quyết 9, không thi hành nghị quyết 9 nên đã phải chết !
Chính vì thế mà năm 1964, Kiến Giang và một số cán bộ đang học ở Liên
Xô bị Trung ương gọi về. Những người không tán đồng NQ 9 đang ở Liên Xô
lúc đó như Minh Cần, Lê Vinh Quốc, Văn Doãn, Nguyễn Lân Tuất… đã ở lại
xin tỵ nạn chính trị.
Kiến Giang kể : Tôi suy nghĩ mãi, ở hay về, cuối cùng tôi và Hồng Hà
quyết định về. Hồng Hà và tôi được Lê Đức Thọ kêu lên gặp. Sau khi nghe
Lê Đức Thọ phê phán, Hồng Hà rút khăn ra lau nước mắt. Thọ nói : Cậu đã
thấy lỗi là tốt ! Anh ta được ra về và sau đó thăng quan tiến chức đến
Ủy viên Trung ương. Tôi ngồi chờ đến lượt mình, nghe rõ câu chuyện hai
vị nói với nhau, tôi chỉ được quyết định số phận của mình có mấy giây.
Tôi đã nói với Lê Đức Thọ : Khi ở Liên Xô, tôi tưởng mình nghe nhầm,
nay nghe chính đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị nói thì tôi càng thấy tôi
đúng ! Thế là sau đó, tôi “đi thực tế” 3 năm từ 1964 đến 1967 ở Quảng
Bình rồi Thái Bình, sau đó là đi tù 6 năm, 3 năm quản chế ! Cái giá của
một câu nói thật là thế !
Chuyện “nghe nhầm” của Kiến Giang là như sau. Tại lớp học ở trường Đảng
Cao cấp ở Liên Xô có nhiều học viên là đảng viên các đảng Cộng sản các
nước. Lúc đó có việc Tổng Bí thư ĐCS Irak qua đời, vợ ông ta lại đang
học cùng lớp với Kiến Giang và Hồng Hà. Lớp học tổ chức truy điệu ông.
Theo chỉ thị từ nhà thì các học viên Việt Nam không được tham gia bất
cứ hoạt động nào do Liên Xô tổ chức, nhưng Kiến Giang và Hồng Hà cứ đến
dự lễ truy điệu vì “nghĩa tử là nghĩa tận” ; hơn nữa, nếu không đến thì
người ta sẽ đánh giá Việt Nam thế nào? Vậy mà Lê Đức Thọ không tha vụ
đó.
Lê Đức Thọ, Trưởng ban Tổ chức Trung ương và Trần Quốc Hoàn, Bộ trưởng
Công an trực tiếp tổ chức cuộc bắt bớ đám xét lại chống Đảng năm 1967.
Ngoài Hoàng Minh Chính và Kiến Giang là những nhân vật nổi cộm, còn
nhiều nhân vật cao cấp khác bị bắt, trong đó có Vũ Đình Huỳnh - Vụ
trưởng Vụ Lễ tân Bộ Ngoại giao, Đại tá Lê Trọng Nghĩa - Cục trưởng Cục
2 (Quân báo) Bộ Quốc phòng, Lê Minh Nghĩa - Chánh Văn phòng Bộ Quốc
phòng, Nguyễn Đức Kiên - Cục trưởng Cục Tác chiến, Hoàng Thế Dũng -
Tổng biên tập báo QĐND, Minh Tranh - Giám đốc NXB Sự Thật, Trần Minh
Việt - Phó Bí thư kiêm Phó Chủ tịch UBND Hà Nội, v.v… Các vị Ung Văn
Khiêm - Bộ trưởng Ngoại giao, Đặng Kim Giang - Thứ trưởng Bộ Nông
trường, Lê Liêm - Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Nguyễn Văn Vịnh, Bùi Công
Trừng… bị khai trừ Đảng.
Theo nhà nghiên cứu Sophie Quinn-Judge viết trên tạp chí Journal of Cold War History tháng
11-2005 thì vụ án này có 300 người bị bắt, trong đó có 30 nhân vật cao
cấp, tất cả bị giam giữ lâu và không xét xử gì cả, rồi thả dần.
Kiến Giang cho biết, Lê Đức Thọ sau này thuyết phục : Các cậu đi học xa
không biết tình hình trong nước. Vì sao lại có Nghị quyết 9 ? Ta đề
nghị đặt tên lửa tầm trung để đánh hạm đội 7, Liên Xô không cho thì đã
có vũ khí của TQ. Chỉ có đồng chí Mao Trạch Đông mới có dũng khí cách
mạng và đủ trình độ lý luận để chống chủ nghĩa xét lại.
Đến năm 1967 là kỷ niệm 50 năm cách mạng Tháng Mười thành công, bên
ngoài ta tung hô LX, vì nếu không thì cũng không xong : 5/8/1964 Mỹ đã
đánh phá miền Bắc bằng máy bay, bằng chiến tranh phá hoại ; nếu nghe
TQ, nghe Đặng Tiểu Bình đoạn tuyệt hẳn với LX thì lấy vũ khí (tên lửa)
đâu ra mà đánh Mỹ ? Vậy nên, bên ngoài thì Lê Duẩn tuyên bố, có hai tổ
quốc : LX và VN, bên trong, năm 1967, bắt xét lại “để làm hài lòng TQ”
! Vì thế Lê Đức Thọ đã có lần nói với Kiến Giang : “Các cậu ở tù cũng
là tham gia chống Mỹ cứu nước!” Nhắc lại câu này của Lê Đức Thọ, Kiến
Giang ở tuổi 74, đang đau yếu cũng không nén được tức giận, ông chửi
thề : “Thật bỉ ổi, ấu trĩ!”
Kiến Giang nhớ rất kỹ, bắt đợt đầu là Hoàng Minh Chính ngày 27/7/1967,
sau ba tháng thì bắt đợt hai Vũ Đình Huỳnh, Minh Việt… vào ngày
18/10/1967…
Kiến Giang bị bắt đưa đi trại giam Bất Bạt của quân đội và bị chuyển
trại ba lần, có lần giam ở trại Ba Sao. Ông kể về 5 năm bị giam trong
xà lim : Có 4 mét vuông, như nhà mồ, rét lắm vì cửa sổ hướng về phía
Tây, phải đứng suốt ngày, tưởng là phát điên. Tôi phải tự viết một cuốn
tiểu thuyết trong đầu để khỏi phát điên, vì xin đi lao động nó không
cho đi… Gia đình chỉ được lên thăm có hai lần, năm 1969 ở Bất Bạt, năm
1971 ở Ba Sao. Năm 1973 bắt đầu quản chế, 1975 quản chế ở xã Bối Khê Vũ
Ẻn.
Ở trong tù, năm 1968 được tin đánh Mậu Thân, tôi biết trước là sẽ thua
vì Mỹ chưa yếu như các ông ấy nghĩ. Còn nếu thắng thì số phận bọn xét
lại chúng tôi sẽ vô cùng đen tối… Năm 1970 tôi đã viết thư cho Lê Đức
Thọ về chuyện này…
Kiến Giang sở dĩ trở thành nhân vật nổi cộm trong vụ án “Xét lại chống
Đảng” vì cùng với Hoàng Minh Chính ông là một nhà lý luận có kiến thức
uyên bác, có tư duy sắc bén… Vì thế Lê Đức Thọ có phần nể nang, nhưng
vì ông không khóc lóc van xin, không khuất phục như Hồng Hà, nên bầm
dập. Ông kể : Khi Lê Duẩn lên Tổng Bí thư (chính xác hơn, là Bí thư thứ nhất, CT của
Diễn Đàn), ông Trường Chinh bảo tôi sang gặp anh Ba Duẩn để xin
anh ấy các bài viết, các phát biểu… đem về in thành sách. Theo ý ông
Trường Chinh thì lãnh tụ phải có tác phẩm. Tôi đã nghe lời sang gặp Lê
Duẩn. Ông Duẩn rất cởi mở, đưa tôi một ôm tài liệu, bảo muốn làm gì thì
làm… Tôi đọc kỹ thấy ông Duẩn không hiểu gì về Chủ nghĩa Mác cả, chỉ có
tư tưởng dân tộc chủ nghĩa… Khi trao đổi với Lê Đức Thọ khi ông vào
thăm tôi ở trong tù, tôi có nói ý đó. Thọ bảo tôi viết lại thành tài
liệu đưa Thọ. Thọ về rồi, tôi suy nghĩ kỹ. Thọ nham hiểm lắm, muốn lợi
dụng tôi để lập hồ sơ về Lê Duẩn, khi cần thì sử dụng. Đó là cách Thọ
thường làm. Thì ra Thọ đã có ý lật Lê Duẩn từ đó. Nghĩ thế nên tôi
không mắc lừa, không viết gì phê phán Lê Duẩn là dân tộc chủ nghĩa cả
(!).
Kiến Giang còn kể : Lần cuối cùng Lê Đức Thọ vào thăm tôi, ông ta nói :
Các cậu hay đề cao trí thức, phó tiến sĩ đi học về thì tớ cho thêm 5
đồng vào lương, thế thôi ! Tôi nhìn thẳng Thọ nói : Xưa Đảng vô học vì
phải đi đánh giặc, nay Đảng có chính quyền mà Đảng lại sùng bái sự vô
học thì không được ! Lê Đức Thọ đứng lên ra về. Ít phút sau tay Giám
thị trại giam vào hoảng hốt nói : Kỳ này thủ trưởng vào là để cho ông
về, vậy là chết rồi ! Ông làm thủ trưởng phật lòng… vậy là tiếp tục tù
dài !...
Kiến Giang là một con người như thế, quyết liệt. Từ chỗ là một tín đồ
ngoan đạo của Chủ nghĩ Mác-Lênin, sùng bái LX, đến chỗ dứt khoát từ bỏ
Chủ nghĩa Cộng sản. Lần đầu tiên Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đưa ông xuống
Mỹ Tho chơi với tôi vào năm 1988, bác Viện đã giới thiệu : Đây là một
nhà Xô viết học ! Cậu có cần hỏi gì về LX, cứ hỏi cái đầu này… Lúc đó
LX đang cải tổ. Năm 1987, tức 70 năm LX, Kiến Giang còn viết cuốn sách
dày hơn 200 trang mang tựa đề Liên Xô 70 năm trên
đường khai phá (NXB Phú Khánh). Đọc kỹ cuốn sách đó, tôi thấy
ông còn tin tưởng, hy vọng là Đảng CSLX sẽ cải tổ thành công. Đùng một
cái LX tan rã và thực tế ở LX và Đông Âu, và cả ở VN những năm sau này
đã đẩy tư duy của Kiến Giang đi đến cùng. Ông đã viết tiểu luận Tôi từ bỏ CNCS như thế
nào ? để công bố tư tưởng của mình. Ông trở thành một nhà lý
luận đổi mới hàng đầu, có uy tín lớn với trí thức VN ở trong nước và
trên thế giới. Trang web Talawas ngày 11/3/2013 đã giới thiệu học giả
Nguyễn Kiến Giang cả một bài dài. Nhưng Kiến Giang không phải một học
giả của những vấn đề đã được xếp trong tủ kính. Ông đứng giữa dòng sông
đang chảy xiết của thời cuộc đất nước mà nghiên cứu, đề xuất, phán xét,
bất chấp mọi hiểm nguy. Ngày 22/8/1996 ông lại lãnh án 15 tháng tù treo
cùng với Lê Hồng Hà hai năm tù giam, Hà Sĩ Phu một năm tù giam của Toà
án TP Hà Nội về tội… lợi dụng quyền tự do dân chủ để chống đối chế độ !
Chính cái hôm ông vừa lãnh án tù treo về, tôi gặp ông ở Hà Nội. Tôi hỏi
: Cùng một tội, các vị kia bị tù giam, anh được cái án treo coi như…
tha bổng ! Ông cười hóm hỉnh : Có lẽ người ta thấy tôi tù nhiều quá
rồi, có giam nữa cũng thế thôi !
Kể từ cái ngày bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đưa ông đến chơi với tôi ở Mỹ
Tho và ở lại chơi đến cả tuần lễ vào năm 1988, năm nào ra Hà Nội tôi
cũng đến thăm ông ở phố Tuệ Tĩnh và sau này ở ngõ Lương Sử C gần Văn
Miếu. Tôi đến để xin ý kiến ông về thời vận của đất nước ! Có lần ở 91
Tuệ Tĩnh, ông chỉ vào một hòn gạch trên nền nhà và nói : Chính tại cái
hòn gạch này, tôi đã đứng để công an còng tay vào năm 1967, lúc đó cả
cái nhà tập thể của Nhà xuất bản Sự Thật này họ nhìn tôi như kẻ tội
phạm đáng ghét. Vậy mà bây giờ, họ chửi bới chế độ om xòm, còn tôi vẫn
lặng lẽ đọc và viết…
Ông đã viết 25 tác phẩm và dịch 45 cuốn sách. Ông phải dịch để kiếm
sống sau bao năm tù đày. Đương nhiên sách dịch của ông phải ký các tên
ba lăng nhăng để che mắt chính quyền. Hai cuốn sách in trong nước của
ông là cuốn Liên
Xô – 70 năm trên đường khai phá và cuốn Cách mạng 1789 (Pháp)
và chúng ta… Sau khi cuốn Cách mạng 1789…
ra đời, Đại sứ Pháp tại Hà Nội đã đến nhà Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện mời
ông qua Pháp dự lễ kỷ niệm 200 Cách mạng Pháp (1789 – 1989) tại Paris.
Bác sĩ Viện đã nói với nhân viên Sứ quán Pháp rằng người viết cuốn sách
đó là Nguyễn Kiến Giang, ông chỉ cho mượn tên đề ngoài bìa sách mà thôi
! Người Pháp lại tìm đến Kiến Giang. Ông phải nói với họ rằng ông không
thể đi được… dù mọi chi phí đi lại, ăn ở ông không phải lo !
Những lần ra chơi với Kiến Giang như vậy, tôi đều tặng ông những cuốn
sách tôi mới in, với lời đề tặng đại loại như: Kính tặng anh Kiến
Giang, một trí tuệ lớn, một nhân cách lớn… Chúng tôi nhìn vào anh để
sống và hy vọng cho tương lai đất nước… Ở dưới có đề rõ địa chỉ và họ
tên người tặng sách. Kiến Giang bảo tôi : Cuốn sách của cậu tặng, moi (tôi) để trên bàn tiếp khách,
một viên công an theo dõi moi,
thường xuyên đến nhà “thăm hỏi”, đã giở ra coi. Anh ta coi đi coi lại
lời đề tặng của cậu như để thuộc… để ghi vào hồ sơ của moi… Cũng vì tôi hay đến chơi Kiến
Giang như thế nên đã có lần chạm trán với nhân viên an ninh và đã bị
truy tìm lý lịch.
Sau Tết năm 2000, tôi lại đến thăm ông. Kiến Giang bảo tôi : Hôm mùng
một Tết, tướng Phạm Chuyên (Giám đốc CA Hà Nội) có đến thăm chúc Tết và
cho quà. Ông ấy hỏi tôi : Anh nhận định tình hình thế nào ? Tôi trỏ lên
cuốn lịch nói : Năm 2000 có ba con số 0. Phạm Chuyên đề nghị tôi nói về
ba con số 0 ấy. Tôi nói : Thứ nhất là không còn đường lùi, thứ hai là
không tiến lên được… Phạm Chuyên sốt ruột : Còn con số 0 thứ ba nữa ?
Tôi nói : Nhưng không phải là không có lối thoát. Phạm Chuyên vỗ tay :
Hay quá, tôi mời anh đến gặp đồng chí Tổng Bí thư (lúc đó là Lê Khả
Phiêu – LPK) để anh phân tích về từng con số 0 một cho TBT nghe ! Tôi
trả lời : Tôi không phải là thầy bói, tôi là nhà khoa học. Nếu cần thì
các anh tổ chức hội thảo khoa học để tôi đến trình bày đàng hoàng.
Dĩ nhiên là không có hội thảo nào sau đó. Nhưng cũng có những cuộc hội
thảo kín, người ta mời Kiến Giang đến tham luận và yêu cầu ông không
phổ biến rộng rãi tham luận đó. Nộp lại tham luận và nhận nhuận bút rất
cao. Ông nói với tôi : Mình được mời đi tham luận là sẵn sàng… vì có
nhuận bút cao cũng đỡ!
Sau ngày Đổi mới, Kiến Giang được phục hồi sổ hưu. Ông đưa quyển sổ hưu
cho tôi coi và chỉ tay vào chỗ có đóng dấu, nói : Cậu xem có lạ không ?
Sổ hưu của tôi dấu vuông. Dấu của Đảng. Không có Nhà nước pháp quyền
nào trả lương hưu với dấu vuông của Đảng cả (!)
Kiến Giang là như thế, bao giờ ông cũng đi đến tận cùng mọi vấn đề, và
trên hết, ông là một nhà xã hội học đúng với tên của nó. Độc lập quan
sát xã hội. Tôi đã được đọc tập tiểu luận của ông trong một cuộc “hội
thảo kín” như ông đã kể. Tập tiểu luận tham luận có chủ đề ‘‘bàn về chủ
nghĩa anh hùng cách mạng và con người mới XHCN”. Trong tập tiểu luận
đó, ông đã dẫn ra tất cả những lời có dính đến hai chữ “con người” mà
ông Hồ Chí Minh đã nói tới trong tất cả những gì đã được in ra từ trước
đến nay. Chỉ riêng việc thống kê đầy đủ như thế đã cho thấy tính nghiêm
túc khoa học trong tham luận của Kiến Giang (trả nhuận bút cao là
phải!). Qua những thống kê đó, tác giả đi đến kết luận : ông Hồ coi
người cán bộ, đảng viên là lõi cốt của cách mạng. Nhưng ông bác bỏ hoàn
toàn khái niệm “Con người mới”. Theo ông, trong con người có cái mới và
cái cũ không thể tách biệt để có “con người mới” như đã ảo tưởng ! Và,
tác giả cũng bác bỏ hoàn toàn quan niệm “cán bộ là đầy tớ” của nhân
dân. Theo ông, cán bộ cấp cao thì phải hưởng thụ cao và phải có cống
hiến xứng đáng với hưởng thụ. Còn giữ khẩu hiệu “đầy tớ nhân dân” thì
sẽ dẫn đến giả dối, đến hội nghị nói một đằng, về làm một nẻo. Còn giữ
khẩu hiệu này sẽ làm mất uy tín của ông Hồ. Ông Hồ nêu khẩu hiệu này
trong những điều kiện đặc biệt ; nay thời gian, không gian đã khác,
phải cất nó vào quá khứ để xây dựng một xã hội công dân thực sự, một
nhà nước pháp quyền thực sự. Kiến Giang bảo tôi : Bản tham luận được vỗ
tay nhiệt liệt, người vỗ tay toàn là “đầy tớ” !
Kiến Giang là một nhà xã hội học thực sự trong một đất nước không hề có
khoa học xã hội, chỉ có những vị giáo sư “ăn theo, nói leo” minh họa
lời ông lớn, minh họa các nghị quyết của Đảng cầm quyền để vinh thân
phì gia. Hãy đọc đầu đề các tập tiểu luận (chủ yếu là tự viết, tự in
lấy) của ông, đủ thấy không mấy ai đặt bút viết về các đề tài “nhạy
cảm” này : Đi tìm cách tiếp cận bản tính gốc người Việt, Một cuộc chiến
chống lại “phi lý tính”, Nên đặt vấn đề Nho giáo như thế nào ?, Khủng
hoảng và lối ra, Thử dò tìm cách tiếp cận mới đối với thế giới hiện
đại, Một quan niệm về hiện đại hóa ở VN, Đời sống tâm linh và ý thức
tôn giáo, Từ Duy Tân đến Đổi mới, Nhìn nhận thực trạng văn hoá VN hiện
nay, Công bằng xã hội và kinh tế, Nhìn lại quá trình du nhập của chủ
nghĩa Mác-Lênin vào VN, Bàn về sự lãnh đạo của Đảng, v.v…
Tôi có may mắn và hạnh phúc được đọc hầu hết các tiểu luận trên của ông
để lấy thêm vốn liếng hành nghề báo của mình. Một tiểu luận của ông như
thế có độ dày đủ để in một cuốn sách giá trị. Nhiều tác phẩm của ông đã
được bà con Việt kiều quan tâm đến tình hình nước nhà in ra và gửi về
nước… tặng lại tác giả. Có lần Kiến Giang đưa tôi coi một cuốn sách in
rất đẹp ở nước ngoài do chính nhân viên an ninh theo dõi ông đem đến.
Anh ta hỏi : Bác đã nhận được cuốn sách này của bác chưa ? Kiến Giang
bảo tôi : Mình nói với cậu công an là mình chưa nhận được và cảm ơn cậu
ta. Hóa ra tác phẩm của mình được chăm sóc kỹ thế, được in mà tác giả
không biết !
Có hai tiểu luận của Kiến Giang mà tôi đọc đến thuộc từng ý chính. Một
là Khủng hoảng và lối ra.
Trong đó Kiến Giang cho rằng cỗ xe VN mới chỉ lắp được có một bánh là
kinh tế thị trường. Vì thế khi nổ máy, cỗ xe ấy chạy vòng tròn ! Nó còn
thiếu ba bánh nữa phải lắp đủ để cỗ xe bốn bánh VN có thể chạy ra con
đường lớn của nhân loại. Ba cái bánh còn thiếu đó là : Xã hội công dân,
Nhà nước pháp quyền và Chế độ bầu cử tự do dân chủ. Kiến Giang nói một
cách hài hước với tôi : Các nhà lãnh đạo VN lái xe, một chân thì đạp
ga, một chân lại vội vàng đạp thắng (phanh), vừa cài số tiến lại vội
vàng cài số lùi… Vì thế cỗ xe cứ nhảy tưng tưng trên đường và không
biết lúc nào thì lật !
Tiểu luận thứ hai của ông, ít được nhắc đến, vô cùng bất ngờ, có nhan
đề Bàn về cái chết. Khi đưa
tác phẩm này cho tôi, bác sĩ Nguyễn Khắc Viện nói : Nó rất uyên bác,
tôi đã đọc nhiều sách đông tây mà chưa thấy tác giả nào dám bàn đến
chuyện con người từ xưa đến nay đã quan niệm về cái chết như thế nào.
Đáng lẽ cuốn sách như thế này phải được in vì nó không đề cập gì đến
chính trị, nhưng vì là của Kiến Giang viết nên không ai dám in ! Tôi đã
đọc rất kỹ tiểu luận này. Tác giả trích cả lời Khổng Tử. Khi học trò
hỏi thầy Khổng : Người chết có biết gì không? Thầy trả lời: Nếu người
chết mà biết thì những đứa con có hiếu sẽ chết theo bố mẹ. Nếu người
chết mà không biết gì thì những đứa con bất hiếu sẽ không chôn cất bố
mẹ. Nói người chết biết là bất trí, nói người chết không biết là bất
nhân…
Lần Kiến Giang vô Sài Gòn mà tôi gặp gần đây nhất, cũng đã 4-5 năm. Khi
đó ông đi đã phải có người dìu. Ông bảo tôi và mọi người : Cuối đời ông
Viện có một vết nhơ. Thấy ông nói thế, tôi ngạc nhiên quá, vì ông với
ông Viện là bạn chí thân. Ông còn mượn tên ông Viện để in sách. Thấy
tôi có vẻ bức xúc ông từ tốn nói : Cuối đời mà vào nghĩa trang Mai Dịch
để nằm thì không phải là vết nhơ còn gì nữa ?
Tôi đã đem chuyện trên nói với một nhà báo nổi tiếng, cũng là người
thân cận với bác sĩ Nguyễn Khắc Viện. Nghe xong ông nổi nóng : Kiến
Giang là tên cơ hội, nói bậy, vào Mai Dịch là sự khẳng định công lao
của con người ông với đất nước !
Tôi để cho ông nguôi giận rồi từ tốn nói : Kiến Giang nói đúng. Ở Pháp
được đưa thi hài vào điện Panthéon là các danh nhân, ở ta cứ ủy viên
trung ương là vào Mai Dịch, nay mai anh Viện có vinh dự được nằm cạnh
anh Vũ Văn Hiến, Tổng Giám đốc đài Truyền hình VN… là kẻ “đi không biết
đường lại, đái không biết đường về”, chuyên nghề đi biếu xén và tham ô,
con gái ông ta ăn cắp ở Thụy Điển bị bắt quả tang mà vẫn được làm MC
của Đài THVN. Được nằm cạnh một con người như thế chắc ông Nguyễn Khắc
Viện… mỉm cười nơi chín suối (!)
Nghe tôi nói xong, ông ngồi thừ ra và chặc lưỡi : Ừ nhỉ !
Con người mặt vuông chữ điền, cao to, đi lại, ăn nói khoan thai, yêu
quí bạn bè ấy… bây giờ yếu nặng, đi phải có người dìu từng bước. Và hôm
nay ông đã bỏ chúng ta mà đi ! Bên tai tôi luôn văng vẳng lời ông: Bắt
bọn “xét lại chống Đảng” là “cách mạng đã bắt đầu ăn thịt những đứa con
của mình”… “Chúng ta không sợ lạc hậu, sợ nhất là lạc lõng giữa loài
người…”
Lê Phú Khải
NGUỒN : Bauxite Việt NamCác thao tác trên Tài liệu