Đọc Thơ Nguyễn Trãi

Phạm Thảo Nguyên

Nguyễn Trãi (1380 - 1442), một danh nhân thế giới, một quân sư sáng chói của Lê Lợi, đã tạo công đầu trong cuộc chiến thắng giải phóng dân tộc ra khỏi ách nô lệ nhà Minh, Trung Quốc, một chính trị gia tuyệt vời trong cuộc đấu trí với những kẻ xâm lược. Đồng thời, ông là một danh nhân văn hoá, một thi nhân đầy sáng tạo, đã đưa chữ Nôm lên vị trí ngôn ngữ văn chương mới, một thiền gia thâm sâu, và một công thần đầy lòng yêu nước bị một cái án oan kinh khủng làm rung động mọi trái tim Việt Nam trong sáu thế kỷ nay.

Dưới đây, tôi xin giới thiệu bài thơ Thính Vũ của ông, qua cái nhìn của một kẻ hậu học, dưới áp lực của rất nhiều bản dịch xưa nay.

Bình Chú:

Trong phòng học tối, quạnh quẽ, Nguyễn Trãi nghe tiếng mưa đêm.

Thoạt đầu tiếng mưa thanh tao khẽ lay động gối thi nhân, như nhủ như gọi. Từng giọt nước rơi tí tách điểm canh, canh tàn, canh mới… cứ thế đi sâu dần vào thời gian.

Tới câu 5, với chữ “mật” kỳ đặc: Cửa sổ, “song mật” của Nguyễn Trãi, không phải chỉ “đóng” mà hơn nhiều nữa, đang “phong kín nghiêm mật”. Vì vậy không phải đó cửa thường, mà là tượng trưng cho những niềm u uẩn sâu thẳm hãy còn giữ kín chưa hề ngỏ, là cõi lòng thi nhân.

Câu thơ của Nguyễn Trãi tuyệt vời:

Cách trúc sao song mật – Cách trúc gõ cửa mật

Nhưng tại sao muốn gõ vào được chiếc cửa đóng nghiêm mật đó, chạm được tới những niềm u uẩn giữ kín trong đáy lòng người viết đó, giọt mưa phải “qua trúc”? Bởi vì mưa chỉ là vật chất, làm sao động được tới, gõ được đến “cửa mật” là tinh thần! Cho nên mưa phải nhờ “trúc”ở giữa làm trung gian. Trúc ở đây không mang tính cách trang trí cho câu thơ, mà xây dựng cho sự hoàn mỹ của ý tưởng.

Câu 6 tiếp theo:

Hoà chung nhập mộng thanh – Cùng chuông ngân mộng ai

Cũng vậy, muốn vào được, xâm nhập được giấc mộng thi nhân, tới tận miền vô thức, giọt mưa phải hoà vào tiếng chuông, cùng tiếng chuông mang âm thanh nhập vào vô thức mộng.

Thế là từ những tiếng mưa rơi phơn phớt bên ngoài gối, làm quen với người, với bốn câu thơ tả tiếng mưa, thi nhân đã mở toang cõi lòng để hạt mưa rì rầm đi sâu vào tâm tình sâu kín của mình, cho mưa ngao du tới cả giấc mộng ngoài ý thức.

Hình như nói ra xong niềm u uẩn trong hai câu 5, 6 thì lòng đã nhẹ, có thể ngồi dậy hoặc nằm đọc thầm thơ và mưa, Nguyễn Trãi từ nghe mưa trong phòng thơ, chuyển sang ngâm thơ trong tiếng mưa.

Câu cuối không biết chủ từ là giọt mưa hay người thơ, mà sao chập chờn thức ngủ, mà sao mưa mưa tạnh tạnh… đứt nối suốt đêm.

Phạm Thảo Nguyên