Tôi "liên luỵ" Bùi Tín
TÔI “LIÊN LỤY” BÙI TÍN
Phạm Xuân Nguyên
Nhân ông Bùi Tín mất (1927 – 2018) tôi nhớ lại chuyện này. Tôi không gặp ông trong đời. Nhưng cuốn sách ông viết (với bút danh Thành Tín) về thời gian tham gia ủy ban quân sự liên hợp bốn bên sau hiệp định Paris 1973, tôi đã đọc 60 ngày ở Sài Gòn từ hồi học phổ thông. Tôi cũng đã đọc các cuốn Mặt thật, Hoa xuyên tuyết ông viết khi đã đi khỏi nước. Sau ngày ông sang Pháp và quyết định ở lại làm một “dissident” (người ly khai, bất đồng chính kiến) ông đã có nhiều bài viết và bài trả lời phỏng vấn trên các báo chí hải ngoại. Và một trong những bài đó đã khiến tôi bị “liên lụy”.
Đó là một ngày tháng hai năm 1992, đúng ngày rằm tháng Giêng Nhâm Thân.
Chi bộ Viện Văn học đang họp tại trụ sở cơ quan 20 Lý Thái Tổ, Hà Nội.
Ngồi họp tôi thấy có mấy tờ photocopy ai đó để trên bàn và các đảng
viên tranh thủ cầm đọc. Tôi cũng cầm lên đọc xem là cái gì. Thì ra đó
là bài phỏng vấn nhà báo Bùi Tín, hình như là trên tạp chí Diễn Đàn của
nhóm trí thức người Việt tại Paris thì phải, tôi không nhớ rõ. Ngoài
những chuyện về chính trị, trong bài phỏng vấn có mấy câu hỏi và trả
lời liên quan đến chuyện văn chương khi ông Bùi Tín kể về mối giao tình
xướng họa thơ giữa thân phụ ông là cụ Bùi Bằng Đoàn, Trưởng ban thường
trực Quốc hội Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (khóa I) với Chủ tịch Hồ Chí
Minh ở chiến khu Việt Bắc thời kháng Pháp. Thấy hay hay tôi tính sẽ
photo lại bản photo này làm tư liệu. Nghĩ là làm, đến giờ giải lao cuộc
họp chi bộ tôi cầm lấy một bản trên bàn đi ngay. Có mấy anh chị đảng
viên hỏi tôi cầm bản đó đi đâu, tôi bảo là đi photo, họ dặn làm cho họ
mấy bản luôn và còn nói là đi nhanh nhanh về mà họp tiếp. Tôi vâng và
đi ra cửa hàng photocopy ở 21 Tràng Thi là nơi tôi hay đến làm vì gần
cơ quan và giá rẻ. Tới nơi cửa hàng khá đông người và tôi đặt làm bốn
bản, kể cả bản mang đi coi như bản gốc nữa là năm bản. Khi tôi đang
đứng cạnh cái máy chờ lấy các bản photo mang đi thì bỗng có hai thanh
niên mặc đồ trắng đứng sát tôi từ lúc nào không biết cầm mấy tờ giấy
lên lật lật xem xem rồi nói : – Anh
photo gì đây, à tài liệu của Bùi Tín, mời anh đi theo chúng tôi.
Thú thực nghe họ nói thế tôi lạnh cả người vì đây là lần đầu tiên tôi
bị lâm tình huống với công an. Vâng, khi họ nói thế tôi biết chắc hai
người đó là công an. Khi đó là khoảng mười giờ sáng. Họ cầm tập giấy
photo đưa tôi về đồn công an quận Hoàn Kiếm (2 Tràng Thi). Tôi được dẫn
lên tầng hai vào một căn phòng vắng vẻ. Vừa ngồi xuống họ hỏi ngay: Anh
lấy tài liệu này ở đâu, ai đưa cho, đưa lúc nào, ai bảo đi photo, nhằm
mục đích gì. Tôi tình thật kể toàn bộ sự việc như đã viết ở đoạn trên.
Tôi nhấn mạnh: tôi đi photo tập tài liệu này là vì đọc thấy trong đó có
mấy chỗ liên quan đến văn học vì tôi làm nghiên cứu văn học hiện đại,
chỗ các anh đây và chỗ cơ quan tôi đều ở bên này bên kia Hồ Gươm, tôi
đang họp chi bộ, các anh cho tôi gọi điện về báo để chi bộ biết và có
thể cho người sang làm chứng, hoặc các anh gọi điện đến thì rõ mọi
việc, hoặc nữa các anh cho người sang đó thì biết. Họ không cho và cứ
hỏi xoáy vào tài liệu này ai đưa, qua cách hỏi tôi biết họ muốn truy
tìm tổ chức vì nghĩ đây chắc là hoạt động của một tổ chức nào đó. Trong
lúc người hỏi thì có người gọi điện (điện thoại bàn, hồi ấy chưa có
điện thoại di động) mà nghe qua câu chuyện thì tôi biết là báo cáo sự
việc của tôi lên một A nào đó trên Bộ Công an, tôi nghe loáng thoáng
như là A16 thì phải. Rồi họ để tôi ngồi chơ chỏng đó một lát, sau đó
một người đi vào đưa giấy bút bảo tôi viết lời khai. Tôi hỏi khai gì.
Họ bảo cứ khai toàn bộ sự việc. Nói rồi anh ta bỏ đi. Tôi viết như tôi
đã nói. Viết xong để trên bàn, tôi ngồi một mình ngó ngông trong phòng
và nghĩ ở cơ quan cuộc họp chi bộ tiếp tục mọi người không thấy mình về
chắc lại cho thằng Nguyên kiếm cớ bỏ họp đi đâu rồi (điều này quả nhiên
đúng, về sau mọi người đều trách tôi kiếm cớ bỏ họp nửa chừng).
Tôi cứ ngồi thế cho đến khoảng mười một rưỡi thì một loạt người kéo vào
phòng. Nghe qua những lời trò chuyện, đối đáp của họ thì tôi tạm biết :
có người trên Bộ xuống và phần nhiều là các trinh sát vừa từ ở các chùa
chiền về, khi đó tôi mới hay hôm nay là Rằm Giêng. Tất cả đều mặc
thường phục. Tôi như không có mặt ở trong phòng, cho đến lúc một cô -
một trinh sát nữ - ngó thấy tôi lạ mắt mới cất tiếng hỏi đồng nghiệp và
biết được sự việc. Nghe xong cô này bảo với anh kia : ô hay quá, em cũng nghe nói ông Bùi Tín mà
chưa biết thế nào, cho em mượn một tập về xem nhé. Mấy người
khác nghe nói thế cũng xúm vào. Thế là năm tập tài liệu tôi photocopy
phút chốc biến mất. Cảm giác của tôi lúc đó là một sự bực tức còn nhớ
mãi đến nay. Tôi nghĩ trong đầu: mấy cô cậu kia là cái quái gì mà được
đọc tài liệu đó, còn mình là dân nghiên cứu muốn lấy nó làm tài liệu
chuyên môn thì bị bắt!
Ồn ào một lúc tất cả bọn họ về nhà hoặc rủ nhau đi ăn trưa. Tôi lại bị
bỏ mặc một mình trong cảnh vắng vẻ mà gần ngay ngoài cửa sổ là Hồ Gươm
và bên kia hồ là cơ quan mình làm việc. Tôi nghĩ không biết việc này
rồi thế nào, có lẽ tối nay mình sẽ bị tam giam. Nếu thế phải ứng phó ra
sao.
Giờ trưa đi qua không ăn không uống, không hỏi không nói. Đầu giờ chiều
thảng có người tạt vào phòng nhưng không động gì đến tôi. Tới khoảng ba
giờ thì tôi mới lại được “làm việc”. Họ bảo bây giờ sẽ cho tôi về. Tôi
bảo muốn lấy lại mấy bản photo, họ nói không được. Vậy tôi chào về. Vừa
bước chân chưa ra khỏi cửa phòng bỗng có tiếng gọi giật lại : – Chúng tôi sẽ cho hai cán bộ theo anh về
nhà để thu giữ những tài liệu như thế này có ở nhà anh. Vâng,
trong cuộc khai hỏi hồi sáng tôi có nói là kiểu những tài liệu liên
quan đến văn học như thế này từ sách báo hải ngoại thì tôi có vì để
phục vụ công việc chuyên môn, cũng như nhà tôi toàn là sách ngoại quốc
thôi. Vậy là ba giờ chiều ngày 18/2/1922, sau khi ngồi đồn sáu tiếng
đồng hồ, tôi bước chân ra khỏi trụ sở công an quận Hoàn Kiếm ở số 2
Tràng Thi, đi bộ lững thừng về Viện Văn học số 20 Lý Thái Tổ, sau lưng
có hai thanh niên cùng đi.
Nhà tôi khi đó là căn phòng 9 mét vuông ở bên hông cơ quan. Khi tôi
cùng hai "khách lạ" về đến nơi thì vợ tôi đang cùng mấy người trong khu
tập thể đứng trò chuyện trước cửa nhà. Tôi nói qua với vợ đây là hai
người khách rồi đưa họ vào căn phòng hẹp mà chiếc giường đôi đã chiếm
gần hết diện tích. Tôi lục lọi trên giá sách lấy ra những bản photocopy
các sách báo hải ngoại (như bài Nam Chi – bút danh của nhà nghiên cứu
Đặng Tiến – viết về bộ tiểu thuyết Mùa biển động
của nhà văn Nguyễn Mộng Giác) đem cho họ. Sau đó họ ra về trong lặng
lẽ. Khi những người khách không mời đã đi khuất, vợ tôi hỏi ngay : – Anh có chuyện gì vậy ? Tôi kể hết
đầu đuôi sự việc. Vợ tôi nói : – Hèn
gì trưa nay không biết anh đi đâu em rất nóng ruột, bồn chồn, không
phải như mọi lần. Nếu phải là em thì em đã không để cho họ vào nhà !
Từ ngày đó, vụ việc “photo tài liệu Bùi Tín” của tôi trở nên nghiêm
trọng. Viện trưởng Viện Văn học – giáo sư Phong Lê và bí thư chi bộ của
Viện – tiến sĩ Đào Tuấn Ảnh là hai người bị “quần” nhiều nhất, họ đã
phải vất vả, khó chịu với những sự điều tra, truy vấn của cơ quan an
ninh hòng tìm câu trả lời cho câu hỏi chính: tài liệu này xuất phát từ
đâu, ai đưa và ai nhận. Tôi thì không bị động đến nữa nhưng không khí
bao quanh là rất nặng nề. Cho đến hơn một năm sau chi bộ được triệu tập
họp. Tại đó ông trưởng ban tổ chức cán bộ của Viện Khoa học Xã hội Việt
Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, cơ quan chủ quản của
Viện Văn học), một người nghe nói từng là thư ký riêng của một ông thứ
trưởng Bộ Công an, đã thông báo kết luận về vụ việc này. Tôi chỉ bị
nhắc nhở, không phải chịu hình thức kỷ luật gì. Ông trưởng ban tổ chức
nói khá dài những gì đến nay tôi đã quên hết, duy chỉ có một điều này
thì tôi nhớ. Khi nói về việc tôi đi photocopy tài liệu ông bảo là anh
Nguyên không biết rằng các quán photo thường đều là cơ sở của công an,
không may cho anh Nguyên đã đến một quán như vậy và ở đó họ đã báo cho
cơ quan có trách nhiệm biết. Ông vừa nói thế tôi liền buột miệng nói to
giữa cuộc họp chi bộ : – Đúng rồi !
Đúng rồi ! Đồng chí nói rất đúng ! khiến mấy người ngồi cạnh
phải vội giật giật áo tôi và nói nhỏ : – Ngậm miệng lại, đừng chọc tức họ nữa, họ
không kỷ luật gì là may rồi.
Câu chuyện tôi “liên lụy” Bùi Tín là vậy. Hồ sơ của tôi ở cơ quan an
ninh chắc bắt đầu có từ đó. Sau này tôi có hỏi một anh cùng đồng môn
khoa Ngữ Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội, nhưng học trước mấy lớp và là sĩ
quan ở A25, về các bản tài liệu tôi đã photo hồi đó, anh bảo mày có
thích lấy lại thì lên anh cho. Ông Bùi Tín thì không bao giờ biết
chuyện này. Tôi cũng lần đầu viết chuyện này ra, nhân biết tin ông qua
đời. Cầu cho ông thanh thản ở trời bên kia.
Hà Nội 12.8.2018
Phạm Xuân Nguyên
NGUỒN : trang Facebook của tác giả
Diễn Đàn đăng lại mà không xin phép để "Choa" khỏi bị liên luỵ lần nữa.
Các thao tác trên Tài liệu