SIDA vùng Đông Nam Á
Căn nguyên từ mô hình phát triển

   
BS Bùi Mộng Hùng

 
1984 mới hôm qua đó thôi, nhìn vào thống kê, tỷ lệ bệnh SIDA vùng Đông Nam Á đứng vào hàng thấp nhất thế giới. Vỏn vẹn mới tìm thấy một trường hợp đầu tiên ở Thái Lan. Thở phào, bớt một mối lo cho một vùng đang khốn đốn với thiên tai, với chậm tiến. Năm sau 1985, tổng cộng trên cả nước Thái có 5 người mắc bệnh và 5 người khác nhiễm vi-rút HIV.

Mới ngoảnh đi ngoảnh lại, SIDA đã bùng lên thành dịch, tràn ngập Thái Lan: 500.000 người bị nhiễm HIV – gần 1% dân số – không chừa một thành phần xã hội nào; đàn ông mang bệnh về nhà truyền cho vợ, con vừa lọt lòng đã nhiễm bệnh; 1991 là năm đầu ghi nhận trẻ em chết vì vi-rút HIV.

Nhà nước Thái phải đương đầu với vấn đề chạy chữa những trường hợp bệnh đã phát và vấn đề ngăn chặn bệnh lây tràn ra mọi người. Cứ đà này thì tới 1995 phải tính đến trên 30 000 người vào nằm bệnh viện điều trị. Tới năm 2000 thì khoảng 2 đến 4 triệu người bị nhiễm HIV. Trong số đó 1,5 triệu là phụ nữ, một phần ba con những người này sinh ra sẽ tử vong vì SIDA (1). Bệnh bùng lên mau đến nỗi trong mười năm tới phải chờ đợi là số người nhiễm bịnh ở Đông Nam Á sẽ cao hơn cả ở Phi châu nơi mà hiện nay, với 7 triệu người nhiễm HIV, nạn SIDA nghiêm trọng nhất trên thế giới.

Tại Hội nghị quốc tế về SIDA lần thứ VIII ở Amsterdam vào cuối tháng 7.92, nhà chức trách Thái Lan đánh giá là dịch SIDA làm tổn thất mỗi năm 9 tỷ Phrăng (khoảng 1,8 tỷ đô-la, xấp xỉ với tổng số kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 1991).

Vòng luẩn quẩn vì nghèo, thiếu phương tiện nên bệnh tràn lan, bệnh càng phát triển bao nhiêu lại càng nghèo thêm bấy nhiêu đang đe dọa Thái Lan. Trông thấy nguy cơ tái diễn ở Đông Nam Á kịch bản mà báo cáo của Tổ chức liên hiệp quốc về thực phẩm và nông nghiệp FAO đã nhận xét từ các xã hội nông nghiệp châu Phi : một triệu bệnh nhân SIDA mà 20.000 là trẻ em trong năm 1992. Từ nay đến 2010, 25% tổng số nhân công sẽ chết vì SIDA, mỗi hộ gia đình nông nghiệp mất đi một hay hai người lớn có sức làm ăn nuôi gia đình. Trong một số trường hợp hầu hết người trưởng thành trong nhà đều chết cả. SIDA tác động tai hại nhất vào các cơ sở nông nghiệp nhỏ khai thác trên dưới một hecta. Cột trụ gia đình chết đi, là sản xuất suy sụp, cả nhà thiếu ăn, khốn đốn ngay.

Một đặc điểm của SIDA vùng Đông Nam Á là lây chủ yếu qua quan hệ tính dục nam nữ. Nạn mãi dâm chính là yếu tố làm cho SIDA bùng nổ dữ dội ở Thái Lan: riêng ở Bangkok đã có trên 1 triệu gái mãi dâm. Số lượng trẻ con bán dâm là từ 200.000 (theo Nhóm bạn của phụ nữ, Friends of women Group) đến 800.000 (ước lượng của Trung tâm bảo vệ quyền của thiếu nhi, Center for Protection of Children's Right) (2). Vào thời điểm tháng 6.1991 tỷ số trung bình bị nhiễm SIDA tại các nhà thổ rẻ tiền là 15,2%, có nơi lên tới 63%. Tỷ số trung bình các em hạng sang trong các hộp đêm bị nhiễm bệnh là 4,8%, nhưng cũng có những nơi tới 29% (1). Điểm này thì đã rõ.

Nhưng còn việc tệ nạn mãi dâm là do chính mô hình phát triển Thái Lan tiết ra, chẳng thấy mấy ai bàn tới. Theo dư luận các nhà kinh tế học, Thái Lan là một "con rồng" hàng đầu trong đợt thứ ba rồng cất cánh sắp tới ở châu Á. Nhà cầm quyền Thái Lan rất tự hào về tỷ số phát triển 10% trong năm 90. Mô hình phát triển Thái dựa trên một chính sách kinh tế hướng về xuất khẩu và sử dụng nhân công rẻ – trẻ con cũng phải đi làm công – dựa vào một hệ thống kinh tế có kho dự trữ gần như vô tận nhân công rẻ mạt : đa số nông dân vô phương thoát cảnh bần cùng. Một phần tư dân số vùng Bangkok – trên 1,6 triệu con người – là từ nông thôn đổ ra kiếm việc làm thuê, ở mướn, bán hàng, mãi dâm. Lương, thường chỉ bằng nửa tiền lương tối thiểu. ở nông thôn, từ ngày bãi bỏ nền quân chủ chuyên chế năm 1932 tới nay, chưa hề có một cuộc cải cách điền địa nào cho nghiêm túc. Nông dân bị tước đoạt ruộng đất càng ngày càng đông. Theo tập quán, phần lớn ruộng của nhà nông thuộc "đất hoàng gia". Vin vào tập tục đó, nhà chức trách địa phương thông đồng với thương nhân và bọn cho vay cắt cổ, thu hồi ruộng của người cày bất cứ lúc nào, nhượng lại cho bọn này. Còn thêm "khu bảo tồn rừng quốc gia", thành lập một cách độc đoán trên đất của 22% tổng số làng xã. Viện cớ chính sách đó quân đội tước đoạt ruộng đất của nông dân, nhượng lại cho các doanh nghiệp buôn gỗ bạch đàn, thường là ngoại quốc để thực hiện "chương trình trồng rừng". Người làm ruộng không có đất cày. Tại nhiều làng vùng Đông Bắc, không đem con đi bán dâm thì gia đình nhà nông không biết lấy gì mà sinh sống. "Trong một số làng, hầu hết thiếu nữ học xong thời gian cưỡng bách đến trường, tuổi từ 12 đến 15, đều phải đi vào đường mãi dâm" (2) .

Phụ nữ bán thân nuôi miệng chỉ là một diện mạo của chính sách sử dụng nhân công rẻ trong "công nghiệp du lịch", một vế của "mô hình phát triển".

Hiện nay, nhà thổ rẻ tiền trên khắp nước Thái đầy rẫy phụ nữ các dân tộc lân cận, phụ nữ Miến Điện ở các vùng phía Bắc, phụ nữ Lào và Campuchia ở các vùng phía Đông. Người nào bị nhiễm HIV thì chủ chứa dúi cho một ít tiền, đuổi về nước.

 
Từ đất Thái SIDA đe dọa Miến Điện, Lào, Campuchia. HIV đã xâm nhập Việt Nam.

Trong dịp đi thăm Thái Lan hồi tháng ba vừa qua, giáo sư Montagnier, nhà chuyên gia tìm ra vi-rút bệnh SIDA, giải thích rằng bệnh tràn lan vì nơi đây hội tụ một số điều kiện thuận lợi: du lịch, ma túy, mãi dâm.

Những điều kiện – tuy chưa đạt mức độ ở Thái – đã có mặt đầy đủ tại Việt Nam.

Thành phố Hồ Chí Minh có trên 200 tụ điểm chích "choác", mỗi năm tiêu thụ 120kg, có trên 60.000 người nghiện, gồm cả những thiếu niên 13 tuổi. Ống tiêm ma túy sử dụng hết sức bừa bãi, chuyền qua tay nhau. Tệ nạn ma túy đang có chiều hướng gia tăng.

Theo thống kê, thành phố Hồ Chí Minh có 36.000 gái mãi dâm gồm 10.000 chuyên nghiệp, 20.000 không chuyên nghiệp, 6.000 em út tại các quán cà phê đèn mờ. Con số chính thức đó dĩ nhiên là thấp hơn thực tế. Điều cũng nên chú ý là người mắc bệnh hoa liễu (lậu, giang mai, hạ cam mềm, ...) có nguy cơ bị SIDA cao gấp 7 lần người không mắc. Năm 1991 ở thành phố Hồ Chí Minh 23% gái bán dâm mắc bệnh lậu, 47% bị giang mai (ở Hà Nội, theo số liệu 1985, 55% bị giang mai, 5% bị lậu).

"Sex ở Việt Nam rẻ và ngon lành hơn" chạy chữ đậm trên số Travel News Asia (Tin du lịch châu Á) ngày 30.3.92: Một nhà tổ chức sex tour ở Mỹ tuyên bố rằng du khách đã chán chê Bangkok, Manila rồi. Đối với họ Việt Nam hấp dẫn vô cùng.

Đa số khách nước ngoài đi tìm hoa là người Hồng Kông, Đài Loan, Thái lan... Giá cả thường do hướng dẫn viên du lịch thỏa thuận với chị tổ trưởng nhóm "đào", 60 hay 50 đôla một đêm, cô em hưởng 40, còn lại về phần hướng dẫn viên du lịch. Đưa đào về phòng, khách phải đóng thêm 23-25 đôla/đêm cho khách sạn ngoài giá phòng thường là 40-50 đôla/ngày.

Tháng 1.92 quán cà phê Bambi bị công an phát hiện là đầu mối cung cấp gái bán dâm cho nhiều khách sạn ở thành phố Hồ Chí Minh và Vũng Tàu. Bà Nguyễn Thị Tốt cùng 60 người bị bắt giữ. Sau điều tra, 34 người trong số đó bị khởi tố chủ yếu là nhân viên các cơ sở du lịch quốc doanh: nhà khách, khách sạn, hướng dẫn viên du lịch... Nhân viên các khách sạn Thanh Diệp, Kỳ Hòa, Cosevina, Thủy Tiên, Lucky, 191 Nam Kỳ khởi nghĩa, Nhà khách Bộ nội vụ, Nhà khách Công an thành phố, khi khách có nhu cầu thì gọi điện thoại đến số máy đã quy ước để bà Tốt điều gái đến.

Theo thống kê của Sở Lao động thương binh và xã hội 80% khách sạn ở thành phố Hồ Chí Minh có gái hành nghề bán dâm, khách sạn trực tiếp tổ chức hoặc làm lơ để câu khách. Ở Vũng Tàu tỷ lệ còn có thể cao hơn.

Loại hình "làng nghỉ dưỡng" do Sở kinh tế đối ngoại cấp phép với chức năng phục vụ nhu cầu của khách ưa chuộng thiên nhiên cũng thành địa điểm thuê phòng của gái mãi dâm. Thủy thủ nước ngoài tập trung hầu hết vào khu vực này để "xả cảng". Lý do: thủ tục đơn giản, tiền thuê phòng lại rẻ. Giám đốc du lịch Bình Thạnh, đơn vị có nhiều làng du lịch, tỏ ra 10 lắng: "Doanh thu rất cao, nhưng cũng nên thắng bớt loại hình này lại, vì cần phải nghĩ đến lợi ích xã hội!".

Trường hợp HIV dương tính đầu tiên ở Việt Nam được Phòng xét nghiệm SIDA của Viện Pasteur phát hiện vào tháng 5.1991. Cho đến nay đã ghi nhận 58 trường hợp nhiễm HIV, trong số đó 2 là công dân Việt Nam, 56 người nước ngoài. Theo Tổ chức y tế thế giới OMS thì cứ phát hiện được một, thực tế là có 100 trường hợp. Như vậy tính ra hiện nay có khoảng 5.800 trường hợp ở Việt Nam. Điều đáng lưu ý là năm 1991 Bệnh viện Da liễu thành phố Hồ Chí Minh xét nghiệm 1536 ca – trong đó có 163 người mắc bệnh hoa liễu, 381 gái mãi dâm, 10 người xì ke, 35 tù nhân – mà không tìm ra trường hợp nào dương tính. Thế mà chỉ mới hai tháng đầu năm 1992, xét nghiệm cho 412 người xin đăng ký kết hôn đã phát hiện 3 ca và xét nghiệm 38 bệnh nhân hoa liễu đã tìm ra một HIV dương tính. Có lẽ là đã qua những năm SIDA ấp ủ ở Việt Nam. Nay tới khởi đầu của thời kỳ bệnh rộ lên rồi chăng ? (3)

 
Việt Nam có Ủy ban quốc gia phòng chống SIDA. Điều xin nhắc nhở nhà cầm quyền hiện nay và trong tương lai là, dù muốn dù không, các biện pháp kỹ thuật y học chỉ là ngọn. Gốc rễ, căn bản hơn, sâu xa hơn, bắt nguồn từ tình trạng xã hội. Từ mô hình phát triển. Trách nhiệm đó thuộc về những nhà chính trị cầm quyền quyết định.

Tầm nhìn của nhà chính trị mà phiến diện, thiển cận, chỉ biết lợi trước mắt, thì người dân phải trả giá dài dài. Bằng nghèo đói, bằng mồ hôi, bằng nước mắt. Trên đây mới tính sơ một phần giá phải trả về kinh tế khi mà mô hình phát triển đầy cả những vùng rộng lớn như Đông Bắc Thái Lan rơi vào nghèo khó, vào lạc hậu, xô hàng triệu con người vào tình trạng phải bán thân nuôi miệng. Chưa kể đến dằn vặt, đến khổ đau, chưa tính đến nhân phẩm của con người. Những thực tại, vô giá, nhưng không có trong ngôn ngữ, trong kế toán kinh tế.

 
B.M.H. (tháng 8.92)

 
(1) AIDS in Asia (SIDA ở Á châu), Far Eastern Economic Review 13.2 và 20.2.92.

(2) Michel Chossudovsky, Ces campagnes thailandaises, pauvres et tellement rentables... (Thôn quê Thái Lan, nghèo mà sinh lợi biết bao...), Le Monde Diplomatique 5.91.

Mayuree Rattanawannatip, Prostitution: Necessity or Naked Greed (Mãi dâm: sự tất yếu hay là do lòng tham không đáy), The Nation (Bangkok) 29.6.90.

(3) Mới chỉ phát hiện một trường hợp HIV dương tính, Sài Gòn Giải Phóng 17.5.91.

Kim Sơn, Nếu chúng ta thiếu biện pháp phòng chống SIDA, Tuổi Trẻ chủ nhật 1.12.91.

Phát hiện một cô gái ở Tiền Giang nhiễm SIDA, Tuổi Trẻ 28.4.92.

Đặng Kim Sơn, Sex tour và SIDA, cảnh giác kẻo muộn!, Tuổi Trẻ chủ nhật 3.5.92.

Hữu Nguyên - Bá Trác, Sex tour đường cao tốc dẫn đến...SIDA, Thanh Niên 25.5 - 31.5.92.

Hoài Linh. Sex tour: tiền cho ai và hậu quả cho ai?, Tuổi Trẻ 30.5.92.