Vĩnh biệt hoạ sĩ
Nguyễn Gia Trí (1908-1993)

Trịnh Cung

Ngày 20-6-1993, tại nhà riêng, quận Phú Nhuận, TP HCM, hoạ sĩ bậc thầy Nguyễn Gia Trí đã vĩnh viễn ra đi. Trời Sài Gòn trong những ngày này luôn u ám vì những cơn mưa chiều, càng làm buồn thêm nỗi thương tiếc một thiên tài của giới hội hoạ Việt Nam.

Gần 70 năm làm hội hoạ, ngoài một sự nghiệp đã được đất nước thừa nhận là tài sản quốc gia, ông đã để lại trong lòng người ngưỡng mộ một hình ảnh đầy khâm phục về cả hai mặt tài năng và nhân cách (...)

Hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí đã thực sự trở nên bất tử khi ông chuyển hẳn qua lãnh vực sơn mài kể từ những thập niên 40-50 với những khám phá hết sức độc đáo về nghệ thuật diễn đạt bằng một loại chất liệu cực kỳ phức tạp và khó chịu. Ông đã gây ngạc nhiên và sửng sốt trong giới chuyên môn bằng những tác phẩm sơn mài đầy cá tính và mới lạ. Khả năng sáng tạo của ông đã khuất phục một cách tuyệt diệu những gì mà tất cả những người vẽ sơn mài từ bao đời trước và kể cả đến thời điểm hôm nay, chưa ai làm được ở trình độ cao như ông. Sự reo ca của vàng son, sự chuyển hoá của vỏ trứng, sự huyền hoặc của sơn phủ, chỉ có ông mới bắt nhịp và cất lên những giai điệu huyền ảo từ những chất liệu mà, dưới bàn tay người khác, nó thường rất vô tri.

Từ đó, sơn mài đã đứng lên với một vóc dáng khác hẳn và hội nhập vào thế giới sáng tạo với một tư cách độc đáo và được ca ngợi ở khắp mọi nơi.

Sự mất đi vĩnh viễn của hoạ sĩ bậc thầy Nguyễn Gia Trí hôm nay làm tôi liên tưởng đến một sự mất mát khác cũng vô cùng lớn, đó là nhà danh hoạ Nguyễn Phan Chánh cách đây vài năm. Hai người đều có công lớn giống nhau, một bên là tranh sơn mài, một bên là tranh lụa. Hai ông đã đưa chất liệu hội hoạ dân tộc lên đến đỉnh cao của nghệ thuật. và cũng giống nhau ở một điểm khác nữa là chưa có ai thay thế được khoảng trống lớn mà hai bậc thầy đã để lại, cho dù hiện nay cả nước đang có hàng vạn hoạ sĩ vẽ tranh sơn mài và tranh lụa.

Xin vĩnh biệt Người với tất cả lòng ngưỡng mộ vĩnh cửu.

Trịnh Cung

(Lao động 27.6.93)