Đối đầu tại Trường Sa: 

Trung Quốc xây đảo nhân tạo trái luật quốc tế
thì Mỹ phải cương quyết tuần tra sát cạnh
để bảo vệ quyền tự do lưu thông hàng hải

Tạ Văn Tài

1. Trường Sa căng thẳng

Biển Đông hay Nam Hải (South China Sea) là con đường lưu thông hàng hải của một phần rất lớn thương mại quốc tế, giá trị tới 5 ngàn tỷ Mỹ kim mỗi năm, và là trục lưu thông của các hạm đội hải quân của các cường quốc thế giới và các nước Á châu. Vậy mà Trung Quốc, sau khi chiếm Hoàng Sa năm 1974, lại đã lấn chiếm một số đảo và đá ngầm của Phi Luật Tân và Việt Nam tại Trường Sa, trong các năm từ 1988 tới nay, rồi gần đây tiến hành xây thành đảo nhân tạo 7 khu đá ngầm chiếm của nước khác ở đó (6 của Phi: Hughes, Mischief, Cuarteron,Fiery Cross, Gaven, Subi, 1 của Việt Nam: Johnson South hay là Gạc Ma), chắn ngang đường lưu thông thương mại hàng hải thế giới, và đường di chuyển của hải quân nhiều nước. Mỹ nhắm vào Tàu nhưng nói ngoại giao, yêu cầu tất cả các nước ngưng xây các đá ngầm thành đảo nhân tạo với hậu quả quân sự hoá, gây căng thẳng cho mọi phía; nhưng tuy vào tháng 8.2015, ngoại trưởng Wang Yi của Trung Quốc tuyên bố việc đắp đảo đã ngưng, thì không ảnh từ vệ tinh cho thấy ngưòi Tàu đã nói dối, vì vẫn tiếp tục đắp đảo và còn xây một phi trường nữa. Rất có thể có lúc Trung Quốc sẽ tuyên bố hải phận và không phận, khu nhận dạng phòng không trong vùng các đá ngầm xây nổi lên mặt nước này, làm ngáng trở quyền tự do lưu thông trên đại dương.

Hoạt động quân sự của Trung Quốc trên Đá Vành Khăn, quần đảo Trường Sa
Mỹ có lý khi không chấp nhận hoạt động trái luật quốc tế này

2. Mỹ buộc lòng phải đối ứng mạnh hơn trước, nhưng vẫn theo đúng công pháp quốc tế

Thực ra thì trước đây, từ 2011, Mỹ đã thi hành 6 cuộc tuần tra tự do lưu thông (freedom of navigation patrol operations FONOPS), trong đó có 3 lần ở Vùng Trường Sa. Nhưng Mỹ chưa cho tầu đi vào sát gần hơn 12 hải lý các đá mà Trung Quốc xây thành đảo nhân tạo. Nay thì các viên chức Mỹ đồng thuận trong việc thấy cần phải đối kháng lại Trung Quốc nhận vơ 12 hải lý lãnh hải (territorial waters) cho các đảo nhân tạo, và Hạm Đội 7 đã được lệnh bộ trưỏng quốc phòng Ash Carter thảo sẵn từ đầu năm 2015 các phương án đối đầu. Nhưng chưa có thi hành cuộc tuần tra, vì Mỹ không muốn làm sứt mẻ cuộc họp thượng đỉnh Obama-Tập Cận Bình. Nhưng chính Tổng thống Obama đã tuyên bố trong cuộc họp báo chung với ông Tập là Mỹ sẽ cho quân đội lướt sóng bay cao, hay hoạt động tại bất cứ nơi nào luật quốc tế cho phép. Sự thực là Mỹ ở trong thế chẳng đặng đừng, không làm và không nói thì thua. Tuy Mỹ không muốn nói ai có chủ quyền lãnh thổ ở những đảo nổi lớn, vì mỗi quốc gia phải tự chứng minh theo bằng chứng lịch sử, nhưng Mỹ bắt buộc, nếu không muốn để mất tự do lưu thông thương mại và quân sự ở Biển Đông, phải nói theo Công Ước Luật Biển UNCLOS là các đá ngầm xây thành đảo nhân tạo không bao giờ là lãnh thổ với lãnh hải/territorial sea, vì chúng thuộc thềm lục địa các nước cận duyên, và chỉ có các nước cận duyên (Tàu cách xa Trường Sa hơn một ngàn miles, không phải là nước cận duyên) mới có quyền xây đảo nhân tạo, và đảo nhân tạo cũng không tạo ra lãnh hảnh hải/territorial sea - Điều 60 UNCLOS. Đá ngầm không như là đảo, hay đá nổi, tức là các vùng đất nổi trên mặt nước biển lúc thuỷ triều lên cao, và chỉ có đảo hay đá nổi mới có vùng lãnh hải 12 hải lý, hay vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý nữa, nếu là đảo trong trạng thái thiên nhiên (có nước ngọt, có cây và súc vật, tạo nền kinh tế tự túc).

Mỹ chỉ phải tôn trọng 12 hải lý lãnh hải chung quanh đá hay đảo nổi (và dù phải tôn trọng lãnh hải, thì cũng có thể đi qua vô hại innocent passage – nghĩa là không dừng lại vô cớ, xả rác, đánh cá …). Còn đối với đá ngầm khi ở trong trạng thái thiên nhiên, mà đã xây cao thành đảo nhân tạo, thì Mỹ cũng chỉ cần cho các tàu di cách xa vài trăm thước, một khoảng cách giữ an toàn mà thôi.

3. Mỹ, dù có lẽ phải, cũng muốn có các nước đồng minh hay thân hữu khác cùng đồng thuận trong việc thử thách Trung Quốc

Bộ trưởng quốc phòng Ash Carter, ngoại trưởng John Kerry, tư lệnh hạm đội Thái Bình Dương Harry Harris sẽ họp và tham khảo với chính phủ Úc (thủ tưởng Úc cũng đã phản đối đảo nhân tạo rồi). Mỹ cũng đã tham khảo và được sự ủng hộ của Phi Luật Tân: nghị sĩ Trillanes và ngoại trưởng Rosario của Phi đều tin rằng Mỹ mà cương quyết thì cũng không gây ra đối đầu nguy hiểm, mà còn làm ổn định tình hình. Ông Rosario nói: “ Việc không bác bỏ các đòi hỏi chủ quyền giả dối của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến trật tự khu vực và khiến Trung Quốc nghĩ rằng các đòi hỏi chủ quyền giả dối của họ được chấp nhận như sự đã rồi” .

Việt Nam, tuy có ít đảo bị Tàu chiếm hơn là số đảo của Phi, nhưng nên lợi dụng huà theo khi các nước khác nêu được trào lưu chống Trung Quốc—chứ không nên để lỡ dịp như đả lỡ dịp không cùng Phi kiện Trung Quốc khi Phi mời mọc, đúng vào thơi điểm có lý do phản đối sự lấn lướt của Trung Quốc, tức là thời điểm đặt giàn khoan HY 981 ngang ngược trong thềm lục địa Việt Nam vào giữa năm 2014. Mà lần này không phải mình Việt Nam đơn phương đối đầu với Tàu như trong vụ giàn khoan, mà có bao nhiêu nước chung sức chống lại Tàu, thì chắc Tàu cũng sẽ không có phản ứng mạnh, như dự liệu sau đây.

4. Phản ứng có thể của Trung Quốc đối với việc Mỹ tuần tra trong vùng dưới 12 hải lý cách các đá ngầm

Vào tháng 5, 2015, Mỹ cho máy bay thám thính đi trên các đá ngầm thì cũng chỉ có lính Tàu nói vọng trong radio lên máy bay là “ đây là khu chủ quyền Trung Quốc, yêu cầu lui ra xa”, tức là nói suông. Bây giờ thì phát ngôn nhân ngoại giao Tàu là Hua Chunying cũng chỉ nói là tin báo chí nói Mỹ sẽ tuần tra làm “chúng tôi lo ngại” và tuy Trung Quốc tôn trọng tự do lưu thông trên biển, nhung vẫn sẽ phản đối nước khác vi phạm “lãnh hải và không phận của Trung Quốc tại Nansha”. Nhưng theo UNCLOS, đảo nhân tạo làm gì có lãnh hải đâu? Các viên chức Mỹ nói ông Tập cam kết không quân sự hoá Trường Sa, thì Mỹ sẽ cho tầu đi vào sát các đá ngầm để thử xem có đúng là giữ cam kết đó không.

Có chuyên viên cho rằng Trung Quốc có thể cho máy bay hoặc tàu cảnh sát biển đeo bám tàu Mỹ và khi các tàu Mỹ đi rồi thì hô lớn lên rằng “đã đuổi được Mỹ ra khỏi Biển Đông”; họăc sẽ dùng trò tung hàng loạt tàu đánh cá cản trở hướng đi của các tàu Mỹ. Nhưng như thế cũng chưa phải là xung đột quân sự.

Nếu có dùng khí giới thì chắc chỉ đe doạ, như giả vờ có tai nạn do máy bay không người lái đi sai đường bay cho nên mới đâm vào tầu Mỹ.

Đã đến lúc phải thực thi pháp luật quốc tế một cách mạnh mẽ mà không sợ Trung Quốc. Nhất là Trung Quốc, theo luật quốc tế, đã cưỡng chiếm bằng võ lực các đá tại Trường Sa của Phi, Việt Nam và các nước khác, thì không thể tạo ra chủ quyền, dù đá là đá ngầm hay là đá nhô nổi trên mặt biển. Nghĩa là không bao giờ Trung Quốc có lẽ phải ở vùng Trường Sa.

Tạ Văn Tài, 10/2015