Hoạt động mang tính
xã hội chủ nghĩa của Fed

Vũ Quang Việt (New York)

Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) đã quyết định bơm 85 tỷ USD vốn của để cứu tập đoàn bảo hiểm lớn nhất nước American International Group (AIG) đang có nguy cơ phá sản. Đây là lần thứ ba trong lịch sử và là lần thứ hai trong cùng một tháng, dưới sự chủ tọa của cùng một chủ tịch, Fed bỏ vốn cứu công ty tư nhân. Tại cuộc họp tối 14.9, FED đã quyết định không giảm lãi suất và cho rằng nguy cơ lạm phát tăng đang ở phía trước. Cho đến nay, FED vẫn không nói gì về những định chế cần thiết để kiểm soát thị trường tài chính trong tương lai. Họ còn đang sốt vó lo sửa soạn các hành động mang tính xã hội chủ nghĩa của mình. 

Buổi sáng thứ ba cùng ngày, trang chính của báo Wall Street Journal viết rằng bộ mặt tài chính nước Mỹ sẽ thay đổi khi hai công ty đã sống còn và vượt qua cuộc đại khủng hoảng tài chính năm 1930 đã ngã quị và bị xóa tên trên thị trường. Đó là công ty Lehman Brothers với 158 tuổi đời và công ty Merrill Lynch với 94 tuổi đời. Họ đánh giá thị trường tài chính sẽ trở về với thế giới như trước đây đã là: Đó là hoạt động tài chính có kiểm soát với hệ thống ngân hàng thương mại đóng vai trò cổ điển của nó, hoạt động cẩn trọng, làm trung gian giữa người có tiền và người đầu tư.

Điều tiên đoán này cũng chưa có gì là chắc. Ngân hàng Bank of America mua Merrill Lynch chỉ vì cho đến nay nó chưa bành truớng nổi ra khu vực kinh doanh tài chính chứng khoán và giấy nợ rác. Và đây là dịp may hiếm có. Hệ thống ngân hàng thuơng mại Mỹ cũng chưa có thể nói là vững chãi trong giai đoạn này, vì nhiều ngân hàng có thể sở hữu rất nhiều giấy nợ rác này. Những giấy nợ này không thể bán được khi cần tiền mặt. Thị trường hiện nay đang quá sợ hãi các loại giấy nợ đầy rủi ro này, nên hầu như thị trường đã đóng băng. Các bảng kết toán tài sản của các công ty tài chính hoặc ngân hàng hiện nay không nói lên được điều gì vì giá trị thực sự của giấy nợ họ sở hữu không biết hiện nay là bao nhiêu (trong sổ họ chỉ ghi theo giá lúc họ mua vào). Nếu vì một lý do nào đó, dân chúng kéo nhau rút tiền thì ngân hàng thương mại ôm nhiều giấy nợ này như là tài sản có, cũng có thể đi đời nhanh chóng nếu như Fed không nhảy vào. Thế nhưng hiện nay Cơ quan Liên bang Bảo hiểm Tiền gửi (Federal Deposit Insurance Corp), cánh tay mặt của Fed, cũng đang cảnh báo là không còn nhiều khả năng vốn và có thể cần thêm tiền vốn từ Bộ Tài chính. Tình hình ở bên Anh cũng rơi vào tình cảnh tương tự.

Tình hình bi đát hiện nay chưa thể chấm dứt chừng nào giá nhà tiếp tục xuống và do đó gía trị các chứng khoán dựa vào nhà đất tiếp tục không có người mua, trong khi đó số người sở hữu nhà mất khả năng chi trả, bỏ của chạy lấy người vẫn tiếp tục tăng.

Vậy Fed có thể làm gì? Có thể nhân danh nhà nước, lấy tiền thuế của dân, làm một hành động cứu nguy khác. Cựu Chủ tịch Fed, Paul Vocker, người có công giải quyết lạm phát cao ở Mỹ thời năm 70-80 đã vừa phát biểu là nên lập công ty mua nợ nhà nước, giống như Resolution Trust corp ngày xưa. Công ty này có trách nhiệm đứng ra mua các chứng khoán rác trên, để lập lại thị trường mua bán. Giá như thế nào là tùy thuộc người bán và kẻ mua. Làm như thế thì rõ ràng là hành động quốc doanh hóa nợ. Quốc hội phải biểu quyết lập ra công ty quốc doanh trên và bỏ vốn (bằng tiền thuế) để công ty trên mua chứng khoán rác. Nếu như thị trường trở lại bình thường, giá trị chứng khoán kia tăng thì nhà nước có thể lời. Nhưng hiện tại nếu làm thì ngân sách phải bỏ tiền. Tức là lấy tiền dân để cứu tư bản lũng đoạn.

Việc phá sản của Lehman và tổ chức lại Merrill Lynch sơ lược cũng cho thấy là kinh tế thành phố NY và London sẽ bị ảnh hưởng mạnh. Ở thành phố NY, khu vực tài chính mặc dù tạo ra 5% việc làm nhưng đến ¼ thu nhập của dân chúng thành phố và 10% ngân sách địa phương (qua thuế). Số người mất việc ở Lehman vì công ty phá sản và tổ chức lại được tính khoảng 11.000 ở New York và 14.000 ở London. Khi bị Bank of America nuốt, rất nhiều nhân viên của Merrill Lynch cũng sẽ bị thải hồi.

Cuối ngày hôm thứ ba, Fed phải hành động vì đề nghị của Fed là hai công ty JPMorgan-Chase và Golden Sachs cho AIG vay 75 tỷ đã không thành công. AIG hiện có khoản đầu tư chứng khoán trên 400 tỷ mà không thể bán để trả lại nếu người bỏ tiền vào tài khoản đầu tư của AIG muốn rút ra. Đây là phần đầu tư rủi ro mà công ty AIG chui vào, không chỉ mua chứng khoán rác mà còn bảo hiểm chứng khoán rác của người các nhà kinh doanh tài chính trên toàn cầu . Phần hoạt động bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ của công ty này được đánh giá là tốt vì đây là hoạt động bị kiểm tra nghiêm ngặt. Nhưng vốn bảo hiểm chứng khoán rác đang thiếu hụt nghiêm trọng khi các chứng khoán này không thể bán được. Tuy không biết mức AIG bảo hiểm tới đâu, các nhà phân tích cho rằng, nếu AIG phá sản, nền kinh tế toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng vì số đầu tư của Trung Quốc, Trung Đông và châu Âu được coi là rất lớn. Tình trạng này cho thấy để bảo đảm an toàn, tín dụng ngân hàng trên thế giới sẽ bị thắt chặt.

17.9.2008

Vũ Quang Việt