Tài Tân, trang mạng TQ thách thức kiểm duyệt

- Brice Pedroletti/Hoà Vân (dịch) — published 09/05/2020 22:05, cập nhật lần cuối 09/05/2020 23:12

Được Covid-19 kích thích, cơ sở truyền thông Caixin thách thức kiểm duyệt

Brice Pedroletti

Lời dẫn. Trong những ngày đại dịch này, nhà cầm quyền Trung Quốc tỏ rõ chất bá quyền hung hăn với toàn thế giới như ít khi có trong lịch sử gần đây. Đối với Việt Nam thì tính bá quyền hung hãn đó không có gì lạ, nhưng cũng vì thế mà đôi khi người Việt chúng ta, những nạn nhân trực tiếp nhất của nó, quên đi rằng kẻ thủ ác chỉ là một nhóm cầm quyền ở Bắc Kinh và một bộ phận những người Trung Hoa mù quáng nghe theo chúng (chủ yếu vì thiếu thông tin). Bài viết này trên nhật báo Pháp Le Monde ngày 24/4/2020 cho thấy, ngay trong chính thể toàn trị khắc nghiệt, nhiều nhà báo Trung Hoa lương thiện vẫn nỗ lực đấu tranh để đưa những thông tin trung thực đến với người dân.

Ngay từ những ngày đầu đại dịch, trang web này đã tiết lộ được nhiều thông tin mặc dầu nhà cầm quyền che giấu.

Các nhà báo Caixin đã vào được bệnh viện nơi làm việc của bác sĩ Li Wenliang,
người đầu tiên đưa ra báo động về coronavirus.

Cuộc khủng hoảng coronavirus ở Vũ Hán và sự phong toả nghiêm ngặt thành phố này, từ ngày 23 tháng 1 đến ngày 8 tháng 4, đã mở ra một mặt trận mới cho Caixin (Tài Tân), một trong những phương tiện truyền thông táo bạo nhất của Trung Quốc. Trang tin tức song ngữ nổi tiếng này (tiếng Quan Thoại và tiếng Anh), trên nguyên tắc chuyên về các vấn đề kinh tế, nhưng được biết đến vì quan điểm chính trị tự do, đã nhân lên nhiều tiết lộ trong hai tháng quan trọng này. Hai nhà báo và một phóng viên ảnh, dưới sự chỉ đạo của một phó tổng biên tập, đã trải qua bảy mươi bảy ngày phong toả ở Vũ Hán, di chuyển mỗi khi có thể với bộ đồ bảo vệ.

Ngày 31 tháng 1, trang này đã đăng một cuộc phỏng vấn với Bác sĩ Li Wenliang (Lý Văn Lượng), người đã bị cảnh sát bắt giữ vì đã thông báo cho các bác sĩ khác rằng con virus bí ẩn thuộc chủng SARS (hội chứng hô hấp cấp tính nặng). Chiều tối ngày 6 tháng 2, hai điều tra viên đã vào được bệnh viện từ nhà để xe và sau đó, vào lúc nửa đêm, tìm đến cửa của đơn vị hồi sức nơi Bác sĩ Li chiến đấu giữa sự sống và cái chết. Sau khi cái chết của ông được thông báo, Caixin công bố lời kêu gọi tạo ra khuôn khổ luật pháp để bảo vệ người tố giác - một đề xuất táo bạo ở Trung Quốc - và một bộ sưu tập ảnh chụp những người đến đặt hoa trước bệnh viện trung tâm Vũ Hán .

Các nhà báo sau đó sẽ trao lời cho các bác sĩ của bệnh viện tố cáo sự bất tài của ban giám đốc khiến vô số đồng nghiệp của họ đã tử vong. Điều cấm kỵ cuối cùng, bí thư đảng uỷ bệnh viện bị chỉ đích danh : "Ông ta không đủ hiểu biết thế nào là một bệnh truyền nhiễm và đã ngăn không cho các bác sĩ chia sẻ các thông tin y tế quan trọng. "

Chỉ một phần sự thật

Ngày 29 tháng 2, trang web tiết lộ rằng ngay từ tháng 12.2019 nhiều phòng thí nghiệm Trung Quốc đã nhận được mẫu cơ thể của những bệnh nhân bị viêm phổi không điển hình ở các bệnh viện Vũ Hán. Và họ đã cảnh báo về sự nguy hiểm của loại coronavirus bí ẩn này, nhưng lại được lệnh, ngày 1 tháng 1, phải tiêu diệt những mẫu này. Những dấu hiệu đầu tiên về sự xuất hiện của một virus thuộc chủng SARS đã "được xác minh, chia sẻ và sau đó bị dập tắt", họ tố cáo.

Vào cuối tháng 3, phóng viên nhiếp ảnh của Caixin, khi chứng kiến việc mở lại một trong những nhà tang lễ của thị trấn, đã nghe được từ một tài xế xe tải rằng anh ta đã giao 5.000 bình di cốt trong hai ngày - làm dấy lên nghi ngờ lớn trên toàn thế giới về số người chết thực sự ở Vũ Hán. Chính quyền địa phương sẽ trả lời rằng những chiếc bình này cũng được dành cho hàng ngàn người đã chết trong hai tháng này vì các bệnh lý khác ngoài Covid-19.

Cũng như chuyện các phòng thí nghiệm, trang tin không thể điều tra thêm câu chuyện các bình tro này - một dấu hiệu cho thấy họ đã bị kiểm duyệt. "Chắc là chúng tôi đã thấy 75% đến 80% sự thật", phó tổng biên tập viên Gao Yu (Cao Vũ) nói trong một podcast của Caixin về công việc của họ ở Vũ Hán. Nhưng ông nói thêm, và câu này, không được dịch trong bản ghi tiếng Anh của podcast: "Chỉ 30% đến 40% [trong số những gì được phát hiện] có thể được xuất bản". Vì vậy, khi được yêu cầu gặp Gao Yu hoặc một thành viên của ê-kíp phóng viên Vũ Hán, câu trả lời ngay lập tức là: "Xin lỗi, đây không phải là thời điểm thích hợp. Có quá nhiều rủi ro. "

Bộ phận báo chí được coi là tự do ở Trung Quốc, nghĩa là các nhà báo ủng hộ tự do ngôn luận hơn và nói chung là dân chủ hơn, thường khó được tiếp cận hơn các phương tiện truyền thông dưới sự kiểm soát của đảng. "Nếu bạn cung cấp thông tin cho người phương Tây về các sự kiện hoặc về hoạt động nội bộ của các phương tiện truyền thông, tờ báo của bạn có thể bị ghi sổ đen ngay, người ta sẽ nói rằng bạn đã thoả hiệp với các thế lực thù địch", một cựu phóng viên một nhật báo ở Bắc Kinh giải thích.

Một bà chủ rất khôn khéo

Trong trò chơi mèo vờn chuột này, Caixin, thuộc sở hữu của ông trùm doanh nghiệp biểu diễn ở Thượng Hải, Li Ruigang (Lê Thuỵ Cương) chủ nhân của tập đoàn China Media Capital, luôn tìm cách kết hợp sự thận trọng, kinh nghiệm và sự tinh tế bằng cách sử dụng khéo léo những kết nối chính trị, có thực hoặc tưởng tượng, của người sáng lập ra nó, Hu Shuli (Hồ Thư Lập), 67 tuổi. Con gái của một nữ cán bộ lãnh đạo tờ Lao động hàng ngày và một người cha cán bộ trong công đoàn chính thức, Hu Shuli cho tới nay là người hiện thân hoàn hảo nhất của sự táo bạo trong báo chí, của tuổi thọ và tính chuyên nghiệp trong giới hạn được dung thứ ở đất nước bà.

Người sáng lập "Caixin", Hu Shuli, biệt danh là "người phụ nữ nguy hiểm nhất Trung Quốc",
ngày 8 tháng 11 năm 2019, tại Bắc Kinh. HAN JINGYU / IMAGINECHINA VIA AFP

"Cô ấy luôn biết cách trau dồi các mối liên kết với quyền lực trung tâm, đồng thời giành được sự công nhận ở phương Tây", một nhân vật lão thành trong giới truyền thông ở Thượng Hải giải thích. Hu Shuli có một lợi thế hiếm có: bà đã biết tới nghề báo kiểu phương Tây từ rất sớm. Sau sáu tháng làm việc, vào năm 1987, tại Học viện Báo chí Thế giới ở Minnesota, khi về nước bà đã xuất bản một cuốn sách về "hậu trường của báo chí Mỹ", giải thích sự kiện Watergate. Năm 2010, bà thành lập Caixin sau khi rời bỏ tạp chí Caijing cùng với hầu hết bộ biên tập của nó. Tạp chí này vốn đã làm cho bà nổi tiếng nhưng những người lãnh đạo chịu áp lực từ đảng sau một loạt cuộc điều tra làm cho chính quyền không hài lòng.

"Các kết nối chính trị và khả năng vận động của Hu Shuli là thiết yếu để hiểu được thành quả tuyệt vời của Caixin trong chùm tin về cuộc khủng hoảng coronavirus. Nhưng cũng phải thêm vào đó truyền thống không thể chối cái được của nó là nói lớn, nói mạnh, và tuân thủ sát nhất các chuẩn mực về tính xuất sắc của báo chí. Chưa kể những khủng hoảng như thế này chắc chắn tạo ra một mức độ nhầm lẫn nhất định, mang đến cơ hội cho giới truyền thông được coi là có tinh thần độc lập nhất", David Bandurski, đồng giám đốc Dự án Truyền thông Trung Quốc, chương trình nghiên cứu về Truyền thông Trung Quốc của Đại học Hồng Kông giải thích.

Tránh trực diện

Với sự lên cầm quyền của Tập Cận Bình vào năm 2013 và sự đàn áp tiếp theo, Caixin có xu hướng tránh đối đầu trực diện, tập trung các điều tra vào mục tiêu của cuộc chiến chống tham nhũng do Wang Qishan (Vương Kỳ Sơn) một nhà cải cách đến từ thế giới tài chính mà Hu Shuli được cho là gần gũi. Thế nhưng, ngày 7 tháng 3 năm 2016, trang web đã mắc phải một điều không tưởng tượng được, bằng việc tiết lộ sự kiểm duyệt một trong những bài viết của nó, kèm theo hình ảnh một cái miệng được dán trên đó logo ngược chiều màu đỏ. Một hành động thách thức một lần nữa bị kiểm duyệt.

Năm 2018, Hu Shuli nhường vị trí tổng biên tập cho Wang Shuo (Vương Thước), trợ lý của mình từ hai mươi lăm năm nay, nhưng vẫn giải thích với Associated Press rằng bà sẽ tiếp tục là giám đốc của ấn phẩm, luôn có tiếng nói trong các quyết định biên tập của trang web. "Tôi không rút lui hoặc bước xuống một bước. Ngược lại, bạn có thể nói rằng tôi đang đi lên, " bà nói để át đi những suy đoán về việc bị cho ra rìa của mình khi Tập Cận Bình vừa được tái bổ nhiệm vào tháng 10 năm 2017 cho nhiệm kỳ thứ hai đứng đầu ĐCS TQ.

Trong cuộc khủng hoảng dịch Covid-19, vào ngày 20 tháng 1 năm 2020, ngay khi sự lây nhiễm của virus giữa người và người được tiết lộ, chính Hu Shuli đã cử nhà báo Gao Yu đến Vũ Hán và xây dựng một ê-kíp Caixin ở đó. "Người phụ nữ nguy hiểm nhất ở Trung Quốc", như bà được biệt danh, không quên kinh nghiệm SARS: năm 2002, Caijing, tạp chí cũ của bà, là một trong những ấn phẩm chiến đấu nhất trong việc đưa tin về những che đậy của Chính phủ Trung Quốc.