Trả lời 10 câu hỏi về phán quyết của Toà án CPA về Biển Đông
GS Ngô Vĩnh Long trả lời phỏng vấn
của phóng viên báo Quân Đội Nhân Dân
về phán quyết của toà Trọng tài
Ngày 12.7.2016, báo Quân đội Nhân dân
đã phỏng vấn Giáo sư Ngô Vĩnh Long
(Trường Đại học Maine, Hoa Kỳ) về phán quyết của Toà trọng tài thường
trực (CPA) đối với vụ kiện Philippines - Trung Quốc. Từ 10 câu trả lời
(qua thư điện tử) này, và từ trả lời của Giáo sư Alexander Vuving,
tức Vũ Hồng Lâm (Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á-Thái Bình Dương,
Hawai), phóng viên QĐND đã viết thành bài “Phán
quyết của Tòa Trọng tài góp phần thu hẹp đáng kể các khu vực bị coi là
tranh chấp ở Biển Đông” (số ra ngày 14.7.2016). Dưới đây, Diễn Đàn công bố toàn văn 10 câu
trả lời của nhà sử học Ngô Vĩnh Long (bản do tác giả cung cấp).
Câu hỏi 1 : Xin cho biết ý kiến về việc Tòa bác các
quyền lịch sử và đường 9 đoạn của Trung Quốc.
Thông cáo báo chí của Toà Trọng tài Thường tực (11 trang) và bản phán
quyết (501 trang), trình bày rất chi tiết quá trình quyết định của Toà
và khẳng định vùng độc quyền kinh tế (EEZ) của Công Ước Liên Hiệp Quốc
về Luật Biển (UNCLOS, năm 1982) đối với các nước ven biển. Từ đó Toà
kết luận rằng Trung Quốc không có cơ sở pháp lý để đòi chủ quyền và các
tài nguyên ở các khu vực biển trong phạm vi đường chín đoạn, tức đường
lưỡi bò.
Kết luận trên đi đôi với điểm thứ hai là các cấu trúc hiện đang tranh chấp trong toàn vùng Trường Sa tự nó trong dạng tự nhiên không có khả năng nuôi dưỡng con người và đời sống kinh tế cho nên chỉ có thể là các bãi đá (rocks) hay bãi đá ngầm (reefs) và chỉ có được tối đa là 12 dặm chủ quyền. Phán quyết nầy nhấn mạnh là toàn bộ Trường Sa không có vùng độc quyền kinh tế (Exlusive Economic Zone, EEZ) 200 dặm. Như thế tất cả các vùng biển nằm ngoài các cấu trúc đang được tranh chấp đều là vùng nước quốc tế.
Do đó việc Trung Quốc đã dùng lý luận “quyền lịch sử” và đường lưỡi bò
để chiếm đóng các bãi đá của nước khác rồi từ đấy đòi chủ quyền các
vùng biển xung quanh các thực thể nầy là phi pháp.
Câu hỏi 2 : Phán quyết của Tòa có lợi như thế nào với
Phi-líp-pin ?
Phán quyết nói rõ là các bãi ngầm như Scarborough không có 12 dặm chủ
quyền. Thêm vào đó là nó nằm trong EEZ của Phi, nên thuộc chủ quyền
Phi. Việc Trung quốc cấm Phi đánh cá là trái phép. Trung Quốc đã vi
phạm chủ quyền của Phi.
Câu hỏi 3 : Tân Tổng thống Phi-líp-pin Rodrigo Duterte
được cho là có thái độ mềm mỏng với Trung Quốc hơn so với người tiền
nhiệm. Xin cho biết dự báo về chính sách của Phi-líp-pin tại Biển Đông
trong thời gian tới ?
Tân Tổng thống Rodrigo Duterte được cho là có thái độ mềm mỏng có thể
là vì ông ấy là “phe tả” và chống Mỹ như có một số bài báo đã viết.
Nhưng cũng có thể là ông ấy đã biết Philippines sẽ thắng kiện nên không
muốn để cho Trung Quốc có cơ hội leo thang. Việc ông ấy đã nói là sẽ
đàm phán với Trung Quốc và sẽ sẵn sàng cộng tác với Trung Quốc trong
việc phát triển các vùng biển tranh chấp thì tôi thấy bề ngoài có vẻ
nhượng bộ, nhưng khi đàm phán hợp tác trên vùng biển mà theo phán quyết
là của Philippines thì tôi nghĩ Trung Quốc sẽ khó bắt chẹt hơn trong
tương lai.
Câu hỏi 4 : Trung Quốc vẫn thực thi chính sách 3 không
với vụ kiện – không tham gia, không thừa nhận và không thực thi. Xin
cho biết ý kiến về tính pháp lý của vụ kiện ?
Chính sách 3 không của Trung
Quốc chỉ làm cho Trung Quốc không được sự đồng tình của thế giới thôi.
Phán quyết của Toà Thường trực cho thấy hai vế đầu (không tham gia và không thừa nhận)
đã thất bại rồi. Trung Quốc cho rằng phán quyết không có tính ràng
buộc, nhưng phán quyết nói rõ là có tính cách ràng buộc trên phương
diện pháp lý. Lẽ dĩ nhiên Toà án không có thực lực để bắt Trung Quốc
thực thi, nhưng toà án công luận thế giới sẽ gây sức ép nếu Trung Quốc
vẫn tiếp tục ngoan cố.
Câu hỏi 5 : Phán quyết của Tòa ảnh
hưởng tới Trung Quốc như thế nào ? Xin cho biết dự báo về những bước đi
tiếp theo của Trung Quốc sau phán quyết ?
Phán quyết của Toà rõ ràng cho biết là Trung Quốc đã cố tình vi phạm
các điều khoản của luật quốc tế mà Trung Quốc đã ký kết. Bước đi tốt
nhất sắp tới cho Trung Quốc là từ từ chấp nhận phán quyết nầy bằng cách
đàm phán với các nước trong khu vực và ASEAN để tạo điều kiện giảm căng
thẳng và xây dựng hợp tác mới trong trình trạng hoà bình. Nếu Trung
Quốc cứ khăng khăng tiếp tục chính sách hiện nay thì tôi nghĩ các nước
trên thế giới sẽ phải tìm cách giúp cho Trung Quốc hiểu biết hơn.
Câu hỏi 6 : Phán quyết của Tòa có lợi hay hại gì cho
Việt Nam ? Việt Nam cần phải làm gì trong thời gian tới ?
Phán quyết của Toà phần lớn là có lợi cho Việt Nam. Một là vì Việt Nam
có bờ biển, lãnh hải và vùng độc quyền kinh tế dài nhất và rộng nhất ở
khu vực Biển Đông. Hai là Việt Nam chiếm đóng nhiều thực thể nhất ở
Trường Sa. Theo phán quyết thì Việt Nam được toàn quyền hưởng EEZ tính
từ bờ biển vì không có chồng lấn với ai, và Việt Nam hoàn toàn có quyền
khai thác dầu hỏa ở các khu vực như khu Tư Chính mà Trung Quốc đã đem
tầu ra dọa đuổi làm các nước khác sợ phải rút. Trung Quốc, sau phán
quyết, khó có thể sử dụng đường lưỡi bò để tiếp tục liếm các vùng lãnh
hải và vùng độc quyền kinh tế của Việt Nam cũng như đe doạ các thực thể
ở Trường Sa.
Trong thời gian tới Việt Nam nên sử dụng một cách hữu hiệu phán quyết
nầy để bảo vệ quyền lợi của Việt Nam trên các vùng chủ quyền của mình
cũng như quyền lợi của người dân Việt Nam, trong đó có ngư dân, trên
biển cả. Xin nhắc lại là điểm 2 của phán quyết đã đề cập đến ở trên
khẳng định là tất cả các thực thể ở Trường Sa, trong đó có đảo Itu Aba
(Ba Bình) là đảo có tranh chấp lớn nhất không chỉ ở Trường Sa và Hoàng
Sa, cũng chỉ được 12 dặm chủ quyền vùng biển chung quanh. Do đó, bất
chấp ai nắm chủ quyền Hoàng Sa, cũng không có quyền đe doạ các thuyền
bè hay đánh đắm tàu cá của ngư dân khi đến gần 12 hải lý như Trung Quốc
đã làm đối với ngư dân Việt Nam.
Câu hỏi 7 : Phán quyết của Tòa có
ảnh hưởng thế nào tới các quốc gia khác có tuyên bố chủ quyền tại Biển
Đông ?
Các quốc gia khác có tuyên bố chủ quyền trước hết là có thể trở lại
Công Ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) để khẳng định chủ quyền
và đàm phán với nhau về những chồng lấn. Không được dựa vào việc dùng
vũ lực xâm chiếm rồi từ đó đòi hỏi đàm phán.
Câu hỏi 8 : Xin cho biết ý kiến về bước đi tiếp theo
của Mỹ, ASEAN trong thời gian tới ?
Mỹ sẽ tiếp tục kêu gọi mọi bên tuân thủ phán quyết của Toà Thường trực
và sẽ tiếp tục có sự hiện diện trên Biển Đông, trong đó có việc cho tàu
đi tuần tra để phòng ngừa sự leo thang bất ngờ của Trung Quốc. Còn đối
với ASEAN thì Trung Quốc sẽ tiếp tục gây chia rẽ cũng như lũng đoạn.
Nhưng các nước có lợi ích trực tiếp vì thế sẽ phải lên tiếng mạnh hơn
để vận động dư luận thế giới.
Câu hỏi 9 : Tình hình Biển Đông trong thời gian tới dự
báo sẽ thế nào ?
Trung Quốc sẽ tiếp tục vùng vẫy và khiêu khích. Nhưng Mỹ, EU, Nhật, Úc,
Ấn Độ, và nhiều nước khác đã cảnh báo Trung Quốc là làm như thế thì
Trung Quốc sẽ tự cô lập hoá chính mình thôi. Các nước trong và ngoài
khu vực sẽ cố gắng hoà hoãn để Trung Quốc không có cớ leo thang, nhưng
nếu Trung Quốc vẫn cứ cố tình gây hấn thì các nước bắt buộc phải có
chính sách thiết thực với Trung Quốc vì đây là vấn đề an ninh của toàn
thế giới cũng như vấn đề cốt lõi của luật pháp quốc tế.
Câu hỏi 10 : Xin cho biết trong lịch
sử đã có vụ kiện nào tương tự như vậy hay không ? Nếu có, các bên đã
thực thi phán quyết ra sao ?
Đã có nhiều vụ kiện tương tự, tuy không giống hoàn toàn, mà chính phán
quyết có đề cập đến từ trang 400 trở đi. Phần lớn các phán quyết được
thi hành, tuy các nước lớn cậy mạnh nên ít thi hành hơn. Một trong
những trường hợp đó là vụ Nicaragua kiện Mỹ năm 1986 trước Toà án Công
lý Quốc tế (International Court of Justice) về việc đào mỏ trong vùng
biển của nước nầy và Mỹ bị xử thua nhưng không thực thi phán quyết.
Nhưng việc không thực thi nầy đã làm cho Quốc hội Mỹ phải cắt hết các
tài khoản mà chính quyền Tổng thống Ronald Reagan dùng để chống chính
thể Sandanista ở Nicaragua cũng như đã thúc đẩy các nước Trung Mỹ
(Central America) tìm giải pháp hoà bình cho Nicaragua.
Vấn đề hiện nay cũng tương tự như vụ kiện ở trên. Tuy Toà án Thường
trực không có cơ chế để cưỡng chế Trung Quốc thực thi và Trung Quốc sẽ
không rời bỏ các đảo nhân tạo mà Trung Quốc đã xây cất, áp lực của dư
luận thế giới sẽ dần dần có ảnh hưởng tích cực.
Các thao tác trên Tài liệu