Đại sứ Đinh Hoàng Thắng :
Một trong những "đối tác chiến lược"
hàng đầu của Việt Nam
hiện nay phải là Hoa Kỳ

Tuần Việt Nam : Hôm nay (17.2.2010), ông Đinh Hoàng Thắng (nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, Trưởng Nhóm Tư vấn Lãnh đạo Bộ Ngoại giao) đã dành cho Tuanvietnam một cuộc trò chuyện. Sau đây là câu chuyện bên lề cuộc gặp đầu năm của chúng tôi với ông về ngoại giao Việt Nam :

- Chúc mừng ông nhân dịp năm mới và cám ơn ông đã tới dự buổi gặp mặt đầu Xuân. Câu hỏi trước tiên, ông đánh giá như thế nào về hoạt động của Ngoại giao Việt Nam trong năm qua ?

* Xin cám ơn lời chúc mừng của VietNamNet. Tôi không muốn lặp lại ở đây những gì mà VietNamNet và nhiều tờ báo tên tuổi khác trong và ngoài nước đã đánh giá về các thành tựu nổi bật của ngoại giao Việt Nam năm qua. Thành tựu thì bao giờ cũng nhiều "bố - mẹ", chỉ có khó khăn, thất bại mới là những trẻ mồ côi ! Ngoại giao Việt Nam năm 2009 đã có rất nhiều "bố - mẹ", nhưng con đường phía trước, đặc biệt trong năm Canh Dần, tôi đoán chắc sẽ không hẳn là một con đường tơ lụa !

Con thuyền Việt Nam giữa một đại dương mênh mông sóng dữ
phải biết tự trang bị cho mình nhiều "phao cứu hộ"

- Ông có vẻ hoài nghi và bi quan trước tình hình ?

* Tôi không hoài nghi và bi quan, tôi là người lạc quan lịch sử. Tôi chia sẻ với hầu hết các đánh giá của chính thống lẫn của giới truyền thông về những thành tựu to lớn trong năm qua. Nhưng với tư cách là một công dân, tôi ấn tượng nhất bởi hai sự kiện cùng xảy ra trong một ngày. Đó là ngày 25/12 năm ngoái. Cùng trong một ngày, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bàn chuyện mua sắm tàu ngầm ở Nga và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phùng Quang Thanh bàn chuyện hợp tác quân sự với Mỹ.

Là công dân của một đất nước tuy không nhỏ, nhưng cũng chưa phải là nước lớn, thấy lãnh đạo lo toan chuyện mua sắm vũ khí hiện đại để tăng cường "sức mạnh cứng", đáp ứng những thách thức mới của tình hình, thấy an tâm và phần nào đỡ thấy bị sỉ nhục. Người dân Việt Nam có thêm niềm tin vào lãnh đạo đất nước trong việc bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.

Tuy nhiên, việc mở rộng hợp tác chỉ ở chừng mực như vậy, với hai cường quốc như vậy, thì mới chỉ là thắng lợi một nửa của ngoại giao mà thôi. Chúng ta nên nhớ, nếu phải tiếp tục lao vào một cuộc chạy đua vũ trang trong bối cảnh đời sống kinh tế - chính trị toàn cầu và của đất nước như hiện nay thì đấy sẽ là một điều rất đáng để suy nghĩ đối với ngoại giao Việt Nam.

- Vậy theo ông, Ngoại giao Việt Nam cần phải làm gì trong bối cảnh như vậy ?

* Với tư cách là nghiên cứu viên độc lập về quan hệ quốc tế, hơn bao giờ hết, lúc này, một trong những nhiệm vụ cấp bách của Ngoại giao là phải tìm mọi cách có thể, gấp rút, càng nhanh càng tốt, càng sớm càng tốt, thiết lập thêm, củng cố lại, triển khai một cách thật hiệu quả hệ thống các quan hệ đối tác toàn diện và chiến lược giữa Việt Nam với các nước, nhất là các nước lớn, các tập đoàn toàn cầu, các tổ chức quốc tế, các công ty đa quốc gia, các tổ chức khu vực.

Con thuyền Việt Nam giữa một đại dương mênh mông sóng dữ phải biết tự trang bị cho mình nhiều "phao cứu hộ", phải thiết lập cho được một "hệ thống truyền tin trong suốt", để cả khi sóng yên biển lặng lẫn khi hữu sự, chúng ta có bạn bè, có đối tác, tạo thêm càng nhiều thế và lực cho ta càng tốt.

- Thì ông không thấy Bộ Ngoại giao vừa tổng kết xong, trong năm 2009 Việt Nam đã nâng cấp quan hệ với một số nước lên tầm cao mới. Từ quan hệ "hữu nghị hợp tác" lên quan hệ "đối tác chiến lược" với hai nước quan trọng là Nhật Bản và Hàn Quốc. Cùng với các "đối tác chiến lược" lâu niên hơn là Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, vừa qua, Việt Nam thêm được Nhật Bản, Hàn Quốc, và đặc biệt là Tây Ban Nha, thành viên Liên hiệp Châu Âu đầu tiên nâng cấp quan hệ "đối tác chiến lược" với ta, mở đường cho các nước EU khác như Pháp, Anh, Đức ? 

* Vâng, tôi có thấy và tôi cho đó là những thành tựu rất quan trọng, rất đáng ngưỡng mộ đứng về mặt thống kê thành tích. Nhưng đứng trên quan niệm địa chính trị, một trong những "đối tác chiến lược" hàng đầu của Việt Nam hiện nay phải là Hoa Kỳ. Trước khi chào từ biệt cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng để lên đường về nước, đại sứ Mỹ đầu tiên ở Việt Nam Pete Peterson có nêu vấn đề này ra.

Đoàn đại biểu Việt Nam (Nguyễn Minh Triết) và đoàn đại biểu Hoa Kỳ (Barack Obama) tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Ảnh: vietbao.vn

Ngay từ thời điểm cách đây hơn cả chục năm, cả "nhà ngoại giao - chú rể" lẫn vị Thủ tướng có thể nói là lâu năm nhất trong các Thủ tướng ở ta đều nhất trí với nhau là Việt Nam và Hoa Kỳ có thể trở thành "đối tác chiến lược" của nhau ! Sau này, một quan chức ngoại giao cao cấp khác của Mỹ, ông Raymond Burnhardt cũng từng nhấn mạnh : "Hoa Kỳ và Việt Nam cùng có chung nhiều lợi ích chiến lược, trong số đó có cả việc duy trì quân bình lực lượng ở Đông Nam Á".

Nhưng đáng chú ý nhất là phải kể đến tuyên bố mới đây của Chủ tịch Tiểu Ban Đông Nam Á Thái Bình Dương, Uỷ Ban Đối Ngoại Thượng Viện Mỹ Jim Webb (lại cũng là một chàng rể Việt Nam nữa !) trong cuộc họp báo ngày 19/8 năm ngoái tại Hà Nội, khi ông này đề cập tới những tranh chấp lãnh hải trên Biển Đông vừa qua : " Hoa Kỳ cần xác định rõ ràng, chi tiết và cụ thể công việc bảo vệ chủ quyền của các quốc gia trong khu vực này. Tôi không ám chỉ một đối đầu quân sự, nhưng tôi muốn nói đến vai trò của ngoại giao. Với tư cách của một quốc gia, ý muốn của Hoa Kỳ sẽ trở thành một lực lượng cân bằng - nhưng không phải để chống đối mà là để quân bình - đối với Trung quốc trong vùng này ".

Kết hợp với nhiều nguồn nguồn tin khác nhau từ giữa năm ngoái đến nay, chúng ta đều thấy, cả Hoa Kỳ lẫn Việt Nam dường như đã đồng ý với nhau trên căn bản rằng, Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam cần Hoa Kỳ đóng vai trò đối trọng trong việc đương đầu với các tham vọng lẫn những thách thức truyền thống và phi truyền thống trong khu vực. Vấn đề còn lại là Ngoại giao hai nước phải làm thế nào để biến nhận thức chung này thành "lộ trình" cụ thể nhằm kết thúc nhanh chóng tiến trình xây dựng quan hệ "đối tác chiến lược".

- Ông có cho rằng chúng ta sẽ gặp khó khăn từ phía Trung Quốc khi chúng ta muốn nâng cấp quan hệ với Mỹ ?

* Có và Không ! Có là vì Việt Nam trong tương quan Trung-Mỹ là cả một vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp đối với quan hệ giữa ba nước. Đây là một chủ đề đã và đang tốn không ít giấy mực của các "think tank", các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là chiếm nhiều sự quan tâm của cả lãnh đạo ba nước và lãnh đạo của nhiều nước liên quan khác.

Còn không là vì vấn đề sẽ trở nên hữu lý và Trung Quốc, ít nhất là bề ngoài, khó có thể ngăn cản được những bước tiến để đi đến một sự nâng cấp như vậy, nếu Ngoại giao Việt Nam thành công trong việc làm cho Trung Quốc hiểu rõ việc nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ không hề làm tổn hại đến lợi ích của nước thứ ba. Đấy là chưa nói, một sự nâng cấp như thế sẽ là một đóng góp tích cực cho hòa bình, ổn định và phồn vinh chung của khu vực.

Và một môi trường quốc tế như vậy thì chính bản thân Trung Quốc cũng cần đến ! Sự trỗi dậy của Trung Quốc, như chính Trung Quốc nhiều lần tuyên bố, đó là sự trỗi dậy trong hòa bình, chứ không phải "trỗi dậy" như kiểu nước Đức quốc xã hay nước Ý phát xít trước đây. Hơn thế nữa, bản thân Trung Quốc cũng đang nỗ lực củng cố và xây đắp các quan hệ chiến lược với Hoa Kỳ, từ địa hạt chính trị - kinh tế đến an ninh - quốc phòng.

Đương nhiên, việc thuyết phục con rồng Trung Quốc đang trên đà trở thành siêu cường, lại đúng vào thời điểm cuộc kéo co giữa hai lực sỹ đang vào hồi cao trào (xìcăngđan Google ở Trung Quốc, Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan, tiếp Đạt Lai Lạt Ma, đòi nâng đồng Nhân dân tệ...) là một việc không dễ dàng. Không ít người bi quan cho rằng có thể đấy là sứ mệnh bất khả thi của ngoại giao Việt Nam. Tôi ở vào góc nhìn trung dung hơn, nhưng xin được nhắc lại ý tứ từ đầu câu chuyện, đây sẽ không hẳn là một con đường tơ lụa cho Ngoại giao Việt Nam năm Canh Dần này !

- Theo ông dự đoán, một sự kiện quan trọng như thế này của ngoại giao Việt Nam khi nào sẽ xảy ra ?

* Tuy là đầu năm nhưng tôi không muốn "lấy lá số". Có điều, có cứng mới đứng được đầu gió ! Cục diện thế giới và khu vực trong kỷ nguyên tới có quá nhiều yếu tố bấp bênh.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc, của Ấn Độ và của nhiều cường quốc khác chắc chắn sẽ có tác động không nhỏ đến trật tự quốc tế đang hình thành, bởi vì bản thân trật tự này cũng đang chuyển đổi. Cả hai tiến trình đều đang vận động này sẽ phân kỳ hay hội tụ nhau ở đoạn nào trong diễn tiến của hệ thống quốc tế, điều này chưa ai có thể đoán trước được! Nhưng chắc chắn, hệ thống quốc tế trong khoảng 5 đến 10 năm tới sẽ có nhiều chuyển hóa, đến mức diện mạo của cái trật tự được kiến tạo và xây dựng từ sau thế chiến hai sẽ không còn có thể nhận ra nữa.

Có một số kịch bản khả dĩ để ứng phó với tình trạng chuyển đổi này, nhưng một trong những kịch bản tối ưu và thiết thực nhất, theo tôi, đó là nhanh chóng hoàn thiện khuôn khổ các quan hệ đối tác chiến lược với tất cả các nước lớn và các đối tác lớn. Đây sẽ là một trong những nền móng chắc chắn nhất, bền vững nhất để chúng ta tự tin triển khai tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên toàn cầu hóa và hội nhập.

- Vâng, nhưng như ông cũng thấy, cho dù các mối quan hệ quốc tế ngày càng diễn biến với tốc độ gia tốc, nhưng quan hệ Việt - Mỹ vẫn phải mất 20 năm mới được bình thường hóa hoàn toàn (1975 - 1995), và đến 2010 này đã 15 năm rồi nhưng bang giao hai phía vẫn "vó câu khấp khểnh bánh xe gập ghềnh". Ông có thể trả lời thẳng vào câu hỏi của chúng tôi ?

* Tôi nghĩ không chóng thì chầy, sự kiện quan trọng này sẽ diễn ra sớm ! Nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược với Hoa Kỳ nhân dịp mười lăm năm hai nước thiết lập bang giao (1995 - 2010), lại đúng vào thời điểm Đảng ta đang chuẩn bị Đại hội 11 sẽ là một tín hiệu quan trọng cho thấy tầm nhìn toàn cầu của lãnh đạo hai nước.

Đây sẽ là một thông điệp rõ rệt nhất gửi cho thế giới để bên ngoài thấy được sự đoàn kết trên dưới một lòng và sự đồng thuận trong ngoài một ý của những con dân đất Việt mỗi khi thời thế thay đổi. Đây cũng là phương cách tốt nhất để các nước hiểu rõ thực chất đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế, một bộ phận không thể tách rời trong sự nghiệp Đổi mới của Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta.