Tưởng nhớ Giáo sư Nguyễn Văn Đạo

Sự ra đi đột ngột của anh Nguyễn Văn Đạo làm chúng ta, những người đã từng quen biết anh, ai cũng bàng hoàng. Trong những cuộc tiếp xúc với anh Đạo, khi anh làm Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội và gần đây khi anh là Chủ tịch Hội Liên lạc với Người Việt Nam ở nước ngoài, tôi nhận thấy ở anh một nhà khoa học chân chính, cởi mở, ân cần và gần gũi đối với trí thức Việt kiều về nước tham gia giảng dạy và phổ biến khoa học. Cuối tháng 10 vừa qua, chúng tôi may mắn được gặp lại cả hai anh chị Đạo tại thủ đô để hàn huyên. Anh Đạo đã vui lòng viết lời tựa cho cuốn sách tôi vừa viết xong và sắp được xuất bản trong nước. Tôi không ngờ đây là những dòng viết cuối cùng vừa súc tích lại vừa tình cảm của anh.

Paris, ngày 11 tháng 12 năm 2006

Nguyễn Quang Riệu

Đài thiên văn Paris

Bao giờ cho đến Tết ta ?

Tôi ở tỉnh nhỏ, không có lịch ta, nên muốn biết Tết năm tới là ngày nào (hình như là năm Con Heo) ? Tôi cũng nghe nói Tết ta với Tết tàu lại không trùng ngày. Xin cho biết có đúng như vậy không, và tại sao ?

Trần Bình (Limoges, Pháp)

Trả lời của Diễn Đàn

Tết Đinh Hợi 2007 (đúng là năm con Heo) sẽ rơi vào ngày thứ bảy 17.2.2007. Đó là theo lịch Việt Nam. Còn theo lịch Trung Quốc, năm Đinh Hợi sẽ bắt đầu chậm một ngày, 18.2.2007. 

Đây không phải là lần đầu có sự chênh lệch giữa hai cách tính lịch, mặc dầu nguyên tắc là một (lịch âm dương, tháng tính theo tuần trăng, năm tính theo mặt trời). Nhà sử học Hoàng Xuân Hãn đã cho thấy trong lịch sử, có nhiều thời kì lịch ta và lịch tàu không trùng hợp (xem Lịch và lịch Việt Nam, Tập san Khoa học xã hội, số đặc biệt, tháng hai 1982, Paris).

Trong lịch sử hiện đại, tiền lệ nổi tiếng là Tết Mậu thân 1968 (hai ngày tết chênh nhau một ngày, cũng như năm Đinh Hợi 2007). Gần đây hơn, năm Ất Sửu 1985, Tết ta vào ngày 21.1, còn ngày Nguyên đán của người Trung Hoa đến sau một tháng, ngày 20.2.1985. Sở dĩ có sự khác biệt lớn (và hãn hữu) như vậy vì năm Giáp Tí 1984, theo lịch ta, là một năm thường (nghĩa là chỉ có 12 tháng), còn theo cách tính lịch Vạn niên thư của Trung Hoa, năm Giáp Tí có 13 tháng (tháng 10 nhuận).

Cách tính tháng (và tháng nhuận) của lịch âm dương dựa vào điểm sóc, là thời điểm Đất, Trăng và Mặt Trời thẳng hàng nhau, nghĩa là lúc mà Trăng quay mặt tối hẳn về phía ta, mặt sáng về phía mặt trời. Ngày xảy ra điểm sóc là ngày mồng một của tháng âm lịch. Vì vậy, tất cả tuỳ thuộc vào nơi tính giờ. Việt Nam ở múi giờ thứ 7 (giờ Hà Nội là giờ GMT+7), còn Trung Quốc rộng lớn, giờ chính thức là giờ Bắc Kinh, ở múi giờ thứ 8. Một sự kiện xảy ra lúc 10 giờ ở Việt Nam, tính theo giờ Bắc Kinh là 11g, cùng ngày. Nếu sự kiện ấy xảy ra vào lúc 23g30 (giờ Hà Nội) ngày 17.2, khi đó ở Bắc Kinh đã là 0g30 ngày hôm sau, 18.2. Đó chính là thời điểm của điểm sóc ngày mồng một tháng giêng Đinh Hợi 2007. Cùng một nguyên tắc tính lịch, nhưng năm Đinh Hợi sẽ bắt đầu vào ngày thứ bảy  17.2.2007 đối với Việt Nam, còn ở Bắc Kinh, năm Con Heo sẽ bắt đầu vào hôm sau, chủ nhật.

Tết Việt Nam và Nguyên đán Trung Hoa lần này chỉ chênh nhau 1 ngày, lại vào dịp cuối tuần nên sự khác biệt không dẫn tới hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, vẫn có sự lộn xộn, ít nhất đối với người Việt Nam, ở trong nước cũng như ở nước ngoài, vì một số lịch in ở Việt Nam hay ở hải ngoại lại dựa vào lịch Vạn niên thư của Trung Hoa.