Chớ nên bỏ qua

LES AMES ERRANTES

VONG LINH hay NHỮNG LINH HỒN PHIÊU BẠT

phim của Boris LOJKINE

Janine GILLON

Thứ tư 24.1.2007, cuốn phim Les Ames Errantes sẽ được chiếu trên màn ảnh Paris và các tỉnh. Những ai quan tâm tới Việt Nam không thể bỏ qua cuốn phim tuyệt hay này. Vì cả ngàn lí do. Tôi chỉ xin kể ra ba lí do – cũng là ba nghịch lí :

kí hoạ của J. Gillon

1. Trước tiên, vì cuốn phim Pháp này « Việt Nam » đến mức người xem khó tin rằng tác giả lại là người Pháp. Chỉ nghe âm thanh thôi, khán giả đã có cảm tưởng mình đang ở Việt Nam. Hơn thế nữa, người xem nhận thấy sự đồng cảm của đạo diễn đối với những nhân vật mà anh trao lời cho họ phát biểu. Tất nhiên, việc Lojkine nói tiếng Việt trôi chảy là một nhân tố quan trọng, nhưng quan trọng hơn là anh hiểu biết sâu sắc tâm hồn Việt Nam, hay nói theo ngôn ngữ của cuốn phim, « linh hồn » Việt Nam. Cuộc đối thoại liên tục giữa người sống và người chết, sự hiện diện an nhiên của « cõi linh thiên » trong cuộc sống hàng ngày, cuộc sống của người chết, tục thờ cúng tổ tiên... : cuốn phim của Lojkine đã đưa người xem vào thế giới Việt Nam đó.

2. Thứ nữa, vì cuốn phim tài liệu này « thực » và « sống động » đến mức ta bị lôi cuốn như đang xem phim truyện : từ đầu đến cuối, không có một câu thuyết minh « off » nào, lời nói trong phim là lời nói của các nhân vật nói với nhau, hay nói với chính mình. Những nhân vật đứng ngồi không yên, lời nói của họ nghe như lời thoại của một tác giả lành nghề, động tác của họ như được đạo diễn tỉ mỉ. Khán giả có cảm tưởng chiếc chiếu trải dưới đất kia, cái khay trà này đã được bàn tay của một chuyên gia đạo cụ sắp xếp. Hay một chuyên viên phục trang đã chọn màu áo dài, chiếc giỏ nhựa cho chị Tiệp, đặt chiếc quạt vào tay bà cụ già. Mọi sự dường như được sắp đặt từ trước, mà thực ra, Lojkine chỉ « đi cùng » chị Tiệp trong cuộc hành hương dài (có lẽ tất cả tuỳ thuộc vào « sự » đi cùng, vào cái « cách » đi cùng, hay đúng hơn vào cái « chất » của người đi cùng, và người cùng đi). Người ta khen ngợi cảnh quay trên xe lửa, Lojkine trả lời là « gặp may » : may sao khoang tàu của chị Tiệp toàn là phụ nữ, nếu có đàn ông, thì cung cách ứng xử và câu chuyện tâm tình giữa họ với nhau chắc sẽ khác đi nhiều... Tôi xin nhường lời « kết » cho đạo diễn : « Để cho hiện thực tạo ra ngạc nhiên, đó chính là ý vị của phim tài liệu ».

3. Lí do cuối cùng, rất đơn giản : đây là một cuốn phim đẹp. Rất đẹp. Nó sẽ thoả mãn những ai thích điện ảnh. Xin đừng nghĩ oan rằng Lojkine làm phim « duy mĩ ». Trái lại, người xem thấy rõ anh cố ý tránh mọi biểu hiện « folklore », « của lạ », tránh mọi khuôn sáo dễ dãi. Máy quay đã ghi chép một cách tài tình và tế nhị những xúc cảm, niềm đau, nước mắt và nụ cười... Có những cảnh tưởng như cắt ra từ một tác phẩm của Ozu. Nó phản ánh cuộc sống. Nghịch lí thứ ba của cuốn phim là ở đó : cuốn phim về người chết này thực sự là cuốn phim về cuộc sống. Cuộc sống chân chính.

Thật là như vậy. Đây là cuốn phim bạn nhất thiết phải đi xem, dù quan tâm hay không tới Việt Nam.

Janine GILLON

Tháng 10.2006

Chào những linh hồn...

Thanh Thảo

Cách đây hơn 6 năm, vào một buổi chiều mùa đông Hà Nội, tôi đã gặp Boris Lojkine. Lúc ấy, anh đã là một tiến sĩ triết học, đã kiếm được một chân trợ giảng đại học (điều rất khó thực hiện với những người trẻ tuổi, dù có học hàm học vị cẩn thận). Nhưng anh đã bỏ tất cả, và tay trắng sang Việt Nam, chỉ với mục đích được làm phim, những bộ phim tài liệu về một đề tài: Trường Sơn và chiến tranh Việt Nam.

Qua giới thiệu của một người bạn, biết tôi cũng đã từng vượt Trường Sơn ngày chiến tranh, Boris muốn gặp để hỏi chuyện về Trường Sơn, về cách để có một chuyến vượt Trường Sơn hôm nay đúng theo kiểu những người lính Cụ Hồ đã đi ngày trước. Dĩ nhiên, không phải theo kiểu đi tour du lịch. Nhìn gương mặt trẻ măng nhưng đầy quyết tâm của Boris, tôi biết anh không nói đùa và ý tưởng này của anh không phải nảy ra một cách tức hứng. Sau đó, trong bài viết Có một Trường Sơn của Boris, tôi đã bày tỏ sự cảm phục và khuyến khích Boris thực hiện dự định của mình. Dù bấy giờ tôi cũng chưa nghĩ anh sẽ làm phim về Trường Sơn về chiến tranh Việt Nam như thế nào?

Anh – một chàng trai Pháp (gốc Nga – ông nội Boris là người Nga định cư tại Pháp) – chưa từng biết thế nào là chiến tranh, lại là chiến tranh Việt Nam, anh sẽ làm phim về đề tài hoàn toàn mới mẻ ấy ra sao? Và đêm hôm kia, qua VTV1, tôi đã biết Boris làm phim như thế nào! Xem suốt 55 phút phim Những linh hồn phiêu dạt, tôi đã nhiều lần không cầm được nước mắt. Tôi khóc lặng lẽ, như những nhân vật trên phim của Boris đã khóc. Và tôi nghĩ, có thể hàng vạn người Việt Nam xem phim của Boris cũng đã khóc như tôi. Nhân dân tôi đã khóc khi nhìn thấy nỗi đau dai dẳng của mình, tâm nguyện chưa thực hiện được của mình, như nhìn thấy chính « những linh hồn phiêu dạt » là con em mình, đồng đội mình, những người cha người chồng của mình đang chơi vơi đâu đó trong cõi vô cùng. Sau khi hy sinh 30, 40 năm, linh hồn họ vẫn chưa được đoàn tụ cùng gia đình.

Ngỡ như với thời gian, nỗi đau ấy đã nguôi ngoai. Nhưng không hề. Tôi không hiểu làm sao Boris lại bắt đúng « kênh » này, anh đã « nhập » được vào tâm linh, tâm nguyện của nhân dân tôi, anh đã như một người con từ ngôi nhà nhỏ bé của người vợ mất chồng, người mẹ mất con để cùng ra đi trong cuộc hành hương thiêng liêng và đau khổ kiếm tìm « những linh hồn phiêu dạt ». Và trong cuộc tìm kiếm ấy, cũng là cuộc tìm kiếm vào chiều sâu của lòng chung thuỷ và tình nghĩa Việt Nam, những phẩm chất thăm thẳm tận nguồn của người Việt Nam đã thể hiện một cách tự nhiên nhất. Không lời bình, không âm nhạc, « chỉ có sự thật và sự thật» như cách nói của Boris, chỉ có tiếng nói, tiếng khóc, những lời nguyện cầu, tiếng cuốc bổ nặng nề vào lòng đất... Chỉ có tình yêu đớn đau, tình đồng đội sâu sắc, chỉ có những ước muốn bình dị, sự nhẫn nại vô cùng, và cả sự chịu đựng tới mức thành bình thường... Tất cả, đó là tâm hồn nhân dân tôi mà Boris đã cảm nhận được.

Tôi không biết những nhà làm phim Việt Nam sẽ nghĩ gì khi xem phim này và nghĩ gì khi Boris nói nhiều lúc anh tưởng đã không thể vượt qua những khó khăn, nhất là khó khăn về tài chính, để thực hiện bộ phim. Không nhà tài trợ, không kinh phí nhà nước, trong khi thực hiện bộ phim, hai đạo diễn Boris và Tuấn Anh nói họ đã nhận được sự giúp đỡ của chính những nhân vật của họ – những người có lẽ còn nghèo hơn cả họ. Phải có một thôi thúc nào ghê gớm lắm người ta mới có thể vượt qua quãng thời gian 4 năm và những khó khăn nhường ấy để hoàn thành bộ phim Những linh hồn phiêu dạt. Và chính linh hồn những liệt sĩ của chúng ta đã phù hộ, nâng đỡ  họ – cả người làm phim lẫn những nhân vật trong phim như chị Tiếp – để thế giới biết người dân Việt Nam phải chịu đựng những mất mát đau khổ như thế nào sau khi chiến tranh đã kết thúc hơn 30 năm.

Thực ra, đây là bộ phim không nói về những liệt sĩ, mà nói về những người Việt Nam đang sống, nói về chiều sâu của tâm hồn Việt Nam, tình yêu thương Việt Nam. Mà những điều đó thì không hề « phiêu dạt ». Xin chân thành cảm ơn đạo diễn Boris Lojkine!

Thanh Thảo

25/07/2006

http://www2.thanhnien.com.vn/Chaobuoisang/2006/7/26/156730.tno