Trên thi đàn Nga- Xô Viết, Olga Berggoltz (1910-1975) được nhắc đến như một nữ sĩ có số phận gắn liền với một chặng đường lịch sử của đất nước Nga, đến mức, nhà thơ Evtushenko từng nói: "Chiến thắng mang gương mặt thống khổ của Olga Berggoltz". Đó chính là gương mặt vừa kiêu hãnh vừa cô độc, vừa yêu thương cùng tận vừa quyết liệt không khoan nhượng trước hiện thực khắc nghiệt của cuộc sống, cuộc chiến và những day dứt trong tâm hồn người đàn bà viết.

Bắt đầu sáng tác từ sớm, Olga Berggoltz đã từng là một cây bút say mê lý tưởng, say đắm trong tình yêu. Nhưng cuộc đời ngay lập tức đã liên tiếp đem đến cho người phụ nữ trẻ nhiều thử thách cay đắng: đổ vỡ trong tình cảm; bản thân vướng vào những oan trái tù đày trong làn sóng khủng bố văn nghệ sĩ do Stalin chủ trương; mất 2 đứa con gái còn trứng nước và một đứa con còn là bào thai, khi ở tù; người chồng đầu bị xử hình bí mật, chồng thứ hai chết trong vòng phong toả của phát xít Đức, gần như ngay trước mắt bà; người chồng thứ ba thì bỏ lại bà cùng nỗi đau buồn không chia sẻ nổi, để có lúc nữ sĩ kiêu hãnh của thành Leningrad (*) đã chìm trong rượu, mê, quên... Một điều cần phải nói, Olga Berggoltz còn được gọi là Nàng Thơ của Leningrad thời kỳ bị phong toả. Những vần thơ bà viết hàng ngày hàng giờ được truyền qua làn sóng phát thanh, đến với mọi người, kịp thời nâng đỡ tinh thần cho quân và dân thành phố. Nghe thơ bà, người ta giữ niềm hy vọng sống. Nghe giọng bà, người ta gượng đứng lên. Người ta còn so sánh vui rằng, giả sử tài liệu lưu trữ về cuộc cầm cự gần 900 ngày đêm của thành phố Leningrad bị ... cháy sạch thì thơ Olga sẽ là nguồn tư liệu dồi dào, trung thực nhất để dựng lại từng chi tiết khốc liệt của trận chiến.

Những vần thơ của bà còn được khắc trên bức tường đá của nghĩa trang Piskariov, nơi yên nghỉ những người dân Leningrad đã qua đời trong chiến tranh vệ quốc vĩ đại, trong đó có câu: "Không ai bị lãng quên, không điều gì bị quên lãng".

Độc giả Việt Nam những năm 60-70 thế kỷ trước biết đến Olga Berggoltz qua những bài thơ tình. Chất trữ tình của Olga thật là nồng nhiệt, mạnh mẽ, đôi khi dí dỏm, độc đáo. Tuy nhiên, có thể nói, bà đã hy sinh một nhà thơ tình trong mình để tận hiến cho cảm thức công dân đầy trách nhiệm, mà không không kém day dứt, đau đớn. 

Xin mời quý độc giả chiêm ngưỡng một diện mạo văn chương góc cạnh, yêu thương không uỷ mị, đầy quả cảm, của nữ thi sĩ nước Nga. 

Thuỵ Anh (**)  dịch và giới thiệu

Chú thích của Diễn Đàn

(*) Nay là Saint Petersbourg.

(**) Theo tin của VNTTX, nữ dịch giả Nguyễn Thuỵ Anh vừa qua đã được trao giải thưởng văn học toàn Nga hàng năm  Ngôn từ là sợi chỉ gắn kết (2017) dành cho tác phẩm văn học dịch. 

NỖI BUỒN NÀY TÔI GIẤU NỔI NGƯỜI CHĂNG?

Nỗi buồn này tôi giấu nổi Người chăng 
niềm vui sống cũng chẳng hề che đậy. 
Lồng ngực nóng ngay buổi đầu xé toang ra bỏng cháy, 
lời trần tình trung thực của Người đây! 

Dẫu vô hình, Người vẫn ở kề bên 
trong những con tim cũ mòn, khao khát 
Chối hết thảy mọi tượng đài rữa nát 
những khung kính lạnh lùng tường đá bê tông 

Hiển hiện tự nhiên hơn tiếng thở tự cõi lòng 
như máu trong tôi sục sôi rồi lắng lại, 
thì khi ấy tôi đã là Người, hỡi Hồn Thời Đại, 
qua trái tim này truyền tiếng nói đến hư không. 

Nỗi buồn này tôi không giấu Người đâu 
bí mật riêng tư cũng chẳng hề che đậy 
Lồng ngực nóng ngay buổi đầu xé toang ra bỏng cháy 
lời trần tình sám hối của Người đây!

1937

NÓI VỚI TỔ QUỐC

Người đuổi xua tôi, oan trái dập vùi
Người cướp của tôi  vinh quang và con trẻ
Nhưng sao tôi không hết yêu Người mà ngược lại:
Tôi  hiểu Người chẳng ác độc cùng ai
Chỉ ấu trĩ thôi những tháng năm dài…

Không mệt mỏi, tôi khóc và tôi hát
Khóc rất lâu và hát rất lâu
Bài ca của ta về những đất nước xa xăm mưa nắng dãi dầu
Xà lim giam giữ tôi cũng thuộc

Hát về miền đất xa xôi diệu kỳ mơ ước
Tuổi trẻ, má hồng ửng đỏ mùa Xuân
Và rất gần ngay đó dưới chân
Sóng Neva dạt dào trong vắt

Hát về thuở xa xưa thơ ngây nhất
Chúng mình nơi ấy đã từng đi
Tay siết tay tê buốt say mê
Bằng trái tim quả cảm tràn trề
Ta yêu đất nước ta đang kỳ ngã bệnh

… 

Vậy thì sao?
Nếu những bức tường nhà lao
Thuộc được lời ca dịu hiền thơ mộng
Thì có nghĩa, chẳng còn nữa buồn đau, chẳng còn đâu tráo trở
Thì có nghĩa, Tổ quốc ta vẫn sống…

1939

CẢ NGÀY TRONG CUỘC HỌP TÔI NGỒI...

Cả ngày trong cuộc họp tôi ngồi 
Rồi biểu quyết, rồi nói điều giả dối 
Lời hổ thẹn sao chưa làm tôi chết nổi? 
Nỗi chán chường không khiến bạc đầu thêm? 

Bước ra đường tôi ngồi xuống bậc thềm 
Nơi tôi được là mình, ngồi thật lâu không nhúc nhích 
Qua khe cổng cùng người coi sân chia điếu thuốc
Vào quán chiều chiêu vài ngụm vốtka 
Nơi tủi cực này có nhiều uất ức được nói ra 
Trong câu chuyện của hai phế binh héo hắt 
(Năm Bốn ba từng là hai chàng trai anh dũng nhất 
Chiếm lấy Krasnưi Bor - rừng thông đỏ máu rực trời) 

Thức tỉnh trong tôi hoài niệm chói ngời 
Dĩ vãng hào hùng rũ tro tàn đứng dậy: 
Những phạm binh đây như lại đang băng qua bãi mìn bỏng rẫy 
Những trinh sát viên quả cảm phi thường 

Ai đó được tung hô sau khốc liệt chiến trường 
Số còn lại đã nằm đây lặng thầm mãi mãi 
Máu đổ xuống đất lành không mưu toan lời lãi 
Có hay đâu để chuộc mọi lỗi lầm 
Chưa bao giờ phạm phải với lương tâm! 

Khó nhọc thu trí tàn trong cơn giận tím bầm 
Qua cơn say tôi kêu lên đau khổ: 
“Lũ ngoan đạo kia, ta chán các người đến tận cổ 
Và yêu sao ôi bao kẻ tội đồ!”

1948-1949