Jean Ferrat và Việt Nam

Alain Ruscio (*)

Jean Ferrat vừa qua đời ngày 13.3.2010, thọ 79 tuổi. Nhạc sĩ Pháp nổi tiếng với những bài phổ nhạc vào thơ của Aragon được chính ông hát lên bằng một giọng ca ấm tuyệt vời, Ferrat đồng thời là tác giả của nhiều ca khúc dấn thân vì những giá trị cao đẹp của con người, của xã hội. Jean Ferrat có khoảng 200 bài hát được nhiều thế hệ người dân Pháp yêu mến từ hơn nửa thế kỷ vừa qua, trong đó có một bài viết liên quan đến Việt Nam, mà tác giả A. Ruscio thuật lại sự ra đời dưới đây.

Jean Ferrat vừa ra đi. Những lời tiễn đưa cất lên từ khắp nơi trên nước Pháp, không ngừng ở những câu ca tụng thông thường. Một niềm xúc động có thật, một sự cảm phục lớn đối với một con người chưa bao giờ bỏ cuộc, từ Nuit et brouillard đến La jungle et le zoo, qua Le bilan (**).

Đối với những ai đã từng mang Việt Nam trong tim suốt cuộc chiến dài nhất thế kỷ XX, và ngày hôm nay vẫn còn tình cảm với đất nước này, tên tuổi Ferrat gắn liền với những câu thơ khiêu khích ném vào bộ mặt tự mãn của chủ nghĩa thực dân, qua những bài hát đi đôi với một nụ cười độc nhất vô nhị. Ông đã là :

« Kẻ ngăn cản những hành động thản nhiên giết người

Kẻ vui lòng thua cuộc sau 20 năm chiến tranh thực dân

Cái giọng nhỏ bé biết nói không

Trước những tra hỏi đến từ bọn lính dù » (1)

« L'empêcheur de tuer en rond
Perdant avec satisfaction
Vingt ans de guerres colonialistes
La petite voix qui dit non
Dès qu'on lui pose une question
Quand elle vient d'un parachutiste »

Một câu chuyện ai cũng biết : Tháng 4 năm 1975, chiến tranh Việt Nam kết thúc với chiến thắng của phe cách mạng. Cho một đất nước đã bị tàn phá, cả thế giới đều cảm thấy được nhẹ lòng. Vậy mà Jean d’Ormesson, người viết xã luận của tờ Figaro, đã viết gì ? Viết rằng, dù sao đi nữa, ông tiếc cái hơi hướm tự do trước đó ở Sàigòn. Một hơi hướm tự do lạ kỳ : chế độ thân Mỹ lúc đó lùng bắt những người đối lập, giam giữ họ vào tận những chuồng cọp ở Côn Đảo. Đọc bài này Ferrat đã nổi nóng. Và đã viết nhanh một bài hát bút chiến đáng được ghi vào một tuyển tập của thể loại này. Ông bắt đầu nhắc lại là báo chí phe hữu đã không ngừng ủng hộ cuộc chiến tranh thực dân, rồi sau đó cuộc chiến tranh của Mỹ - và đó là sự thật :

« Chính ông và những kẻ như ông đã nuôi
Những cuộc chiến tranh thực dân, những cuộc chiến tranh lừa bịp
Khi các ông tán đồng chúng từ bài báo này qua bài báo khác
Ngòi bút của các ông thông đồng với 30 năm khổ đau »(2)

" Les guerres du mensonge, les guerres coloniales
C’est vous et vos pareils qui en êtes tuteurs
Quand vous les approuviez à longueur de journal
Votre plume signait trente années de malheur »

Ferrat nhắc lại lịch sử các cuộc đấu tranh :

« Nằm trên đường rầy, chúng tôi đă chặn xe lửa
Đối với ông và những kẻ như ông, chúng tôi là một bọn vô lại
Để cảnh sát của các ông tha hồ nhắm bắn
Nhưng đường phố vẫn vang vọng « Hoà bình cho Đông Dương » (2)

« Allongés sur les rails, nous arrêtions les trains
Pour vous et vos pareils nous étions la vermine
Sur qui vos policiers pouvaient tirer sans fin
Mais les rues résonnaient de “Paix en Indochine“ »

Có những lời hát bùng nổ dư luận :

« Khi đại bác đã im tiếng, các ông vẫn tiếp tục »

và nhất là :

«  Đúng vậy, các ông có chút máu đó trong tay » (2)

« Quand le canon se tait, vous, vous continuez »
« Oui, vous avez un peu de ce sang sur les mains »

Ngụ ngôn, hẳn thế, vì ông D’Ormesson, dù có lập trường phản động, không thể chịu trách nhiệm về tất cả những bài hiếu chiến trên tờ báo của ông. Nhưng cần đặt những câu này vào bối cảnh của một cuộc bút chiến.

Dĩ nhiên D’Ormesson phản ứng lại, và bài hát bị cấm trên các đài phát thanh và truyền hình của một nước Pháp nhạt sắc của thời tổng thống Giscard d’Estaing.

Jean Ferrat như vậy đó : sôi sục phẫn uất trước những kẻ cản tiến bộ, dạt dào thân ái với các dân tộc. Còn là một con người trung thành trọn vẹn : ông là thành viên của Hội thân hữu Pháp-Việt đến cuối đời của mình.

Alain Ruscio
Bản dịch của V.H.N.

(1) Trong bài En groupe, en ligue, en procession, 1969.
(2) Un air de liberté, 1975.

Chú thích của Diễn Đàn:

(1) Trong chiến tranh của thực dân Pháp ở Đông Dương hay Algérie, lính dù thường phụ trách tra hỏi tù binh và nổi tiếng là dã man.

(*) A. Ruscio là sử gia, tác giả cuốn « Que la France était belle au temps des colonies. Anthologie de chansons coloniales et exotiques françaises » Ed. Maisonneuve & Larose, 2001.

(**) Tên một vài ca khúc nổi tiếng của Jean Ferrat. Nuit et brouillard nói về những người bị phát xít Đức bắt đi đầy trong thế chiến thứ II, Le bilan phản ứng lại tuyên bố của tổng bí thư đảng cộng sản Pháp Georges Marchais năm 1979 về « tổng kết tích cực » của các nước « xã hội chủ nghĩa » Đông Âu :

« Khi tôi nghe nói về « bản tổng kết » tích cực/ Tôi không thể ngăn mình nghĩ tới giá phải trả cho nó/ Và hàng triệu người chết trong cột âm/ Phải hỏi họ nghĩ thế nào. »

"Mais quand j'entends parler de "bilan" positif/Je ne peux m'empêcher de penser à quel prix/Et ces millions de morts qui forment le passif/C'est à eux qu'il faudrait demander leur avis."