Nguyễn Quang Riệu
(1932-2021)

Chúng tôi đau đớn báo tin, nhà vật lý học thiên văn Nguyễn Quang Riệu đã từ trần vì Covid hồi 23g15 ngày 5 tháng 1.2021 tại Paris,  thọ 89 tuổi.

Tang lễ sẽ tổ chức ngày 13.1.2021 tại nghĩa trang Père Lachaise trong vòng gia đình thân cận.

Diễn Đàn xin thành thực chia buồn với chị Ngà, cháu Tuấn, anh chị Nguyễn Quý Đạo và toàn thể tang quyến.

Tưởng nhớ một người anh

Tin anh Nguyễn Quang Riệu từ trần trong đêm qua đối với tôi thật đột ngột, mặc dầu biết rằng mấy tháng gần đây, sức khoẻ của anh suy yếu đi nhiều. Cách đây ba tuần, chúng tôi gọi điện thăm anh chị, được nói chuyện dài với chị. Chị không chuyển máy cho anh, chúng tôi hiểu là anh đang mệt. Đột ngột vì nghe anh nhiễm khuẩn Covid-19. Cháu Tuấn cho biết tháng trước anh bị ngã, phải vào bệnh viện chụp X-quang, có thể nhiễm Covid-19 ở đó.

Sinh năm 1932, anh thuộc thế hệ các anh Phạm Tư Mạnh, Nguyễn Tường Việt, sang Pháp năm 1950, học Đại học khoa học (lúc đó phân khoa này còn ở ngay Sorbonne). Sau tiến sĩ vật lý học, anh làm việc ngay ở nơi mình mơ ước từ thuở thiếu niên : đài thiên văn Paris (giám đốc nghiên cứu CNRS, giải thưởng Viện hàn lâm khoa học Pháp 1973). Chuyên môn của anh là lãnh vực bức xạ vô tuyến và hồng ngoại trong vũ trụ, tìm kiếm những chất hữu cơ ở các tinh vân thuộc dải Ngân hà. Mục tiêu là dùng vật lý học để giải thích cơ chế tạo sinh bức xạ vũ trụ và nghiên cứu những điều kiện lý-hoá  dẫn tới sự sống trong vũ trụ. Để tiến hành nghiên cứu này, ê-kíp Nguyễn Quang Riệu đã sử dụng những kính thiên văn lớn đặt trên đỉnh núi cao ở các châu lục, và kính thiên văn hồng ngoại ISO đặt trên vệ tinh phóng ra ngoài khí quyển trái đất. Sự hợp tác quốc tế được triển khai với các viện Max-Planck (Đức), Sternberg (Nga), UCLA Berkeley (Mỹ), Đại học Tokyo (Nhật) (xem danh sách những công trình khoa học ở số đặc biệt của Diễn Đàn).

Say mê vật lý thiên văn ở Nguyễn Quang Riệu đi đôi với thiết tha phổ biến tri thức khoa học cho đại chúng. Mấy chục năm qua, mỗi năm anh viết ít nhất một bài cho chúng tôi, từ thời báo Đoàn Kết, và từ năm 1991, báo Diễn Đàn. Anh đã viết nhiều sách cho độc giả tiếng Việt : Sông Ngân khi tỏ khi mờ, Vũ trụ huyền diệu, Những con đường đến với các vì sao, Lang thang trên dải Ngân hà, Bầu trời tuổi thơ, Vũ trụ – phòng thí nghiệm thiên nhiên vĩ đại... Không kể cuốn sách giáo khoa (song ngữ Việt-Anh) Thiên văn Vật lí – Astrophysics (Nhà Xuất bản Giáo dục, 2000) mà anh là đồng tác giả.

Một sự kiện đáng ghi nhớ, nhờ sáng kiến và vận động tổ chức của Nguyễn Quang Riệu : Hội thảo và quan sát nhật thực toàn phần ở Phan Thiết năm 1995, mở đầu cho những khoá giảng dạy Vật lí thiên văn hàng năm ở các trường Đại học Sư phạmViệt Nam trong khuôn khổ chương trình TAD (Teaching for Astronomy Development) cuả Liên hiệp Thiên văn học Quốc tế (IAU).

Anh chị em Việt kiều ở Pháp, nhiều người còn nhớ mấy chuyến đi thăm Đài thiên văn Nançay do anh Nguyễn Quang Riệu hướng dẫn.

Anh Riệu mất đi, còn lại là một sự nghiệp khoa học xuất sắc, và hình ảnh một nhà khoa học chân chính, khiêm tốn, nhã nhặn, thiết tha đóng góp với đất nước mà không bao giờ tìm kiếm tiếng tăm bằng quảng cáo hay móc ngoặc với những quan chức hám danh hám lợi.

Nguyễn Ngọc Giao