Chùm thơ
tặng Phạm Tư Thanh Thiện

Nguyễn Duy

Tháng Tám năm 1983, chị Thiện về nước họp hành gì đó với đại biểu các hội Việt kiều Việt kiếc gì đó. Tình cờ chị ghé thăm Văn phòng đại diện báo Văn Nghệ tại 43 Đồng Khởi, Sài Gòn, đúng lúc chúng tôi đang chuẩn bị chuyến công tác ra Mũi Cà Mau. Chúng tôi rủ chị nhập đoàn. Trưởng đoàn là nhà văn Nguyễn Văn Bổng, tổng biên tập báo Văn Nghệ. Nhà thơ Hoài Vũ phó đoàn. Tôi, nhà tổ chức kiêm lái xe. Chiếc xe hơi Renaul 8 tòng tọc đã quá tuổi hưu, chạy một đọan lại rơi ra một cái gì đó, tôi lại phải cột buộc bằng cuộn dây kẽm mang theo. Mà, vẫn chạy...

Đến Sa Đéc, chập chiều, chúng tôi được mời nhậu và nghỉ lại tại vườn của ông Hai Quới, một chiến sỹ dân quân hồi chiến tranh, nay là chiến sỹ thi đua nuôi trồng thuỷ sản. Ông vác theo khẩu tiểu liên carbine, ngồi đầu xuồng vỏ lãi – loại xuồng nhỏ nhất, thon dài như con giun đũa, chạy bằng máy coler – vào tận chân cầu đường cái đón khách. Cả chủ lẫn khách, bảy tám người, dồn một xuồng mấp mé mép nước. Khách hơi run. Chủ nói đừng sợ, thêm dăm người nữa cũng không sao, chạy ngon ơ à... Ra tới giữa sông Sa Đéc, Hai Quới giương súng lên trời nã một tràng, pằng...pằng...pằng... Đón khách quí ra thăm vườn phải long trọng chứ. Và để báo cho nhà vườn xuồng sắp cặp bờ. Chủ vườn giải thích vậy.

Vườn Hai Quới nằm trên một đảo nhỏ cách đường cái dăm ba cây số, có khoảng dăm bảy gia đình sinh sống biệt lập. Mỗi khi có khách, là khách của xóm đảo luôn. Người lớn, trẻ con xúm xít chào đón. Việt kiều tụi bây ơi...Đến coi Việt kiều nè...Mấy ông nhà văn, nhà thơ Sài Gòn chả được ai xúm lại coi. Họ chỉ xúm lại coi chị Thiện, người được giới thiệu là Việt kiều từ bên Tây về nước. Lần đầu tiên xóm đảo này nhìn thấy Việt kiều, trước nay chỉ nghe nói thôi...Hoá ra là người mình. Nhưng là "người mình" khác...

Chị Thiện bảo, một đêm ngủ nhà vườn ông Hai Quới, thao thức tới gần sáng. Cái gì cũng lạ, mà cảm động. Thấy đám đàn ông say bí tỉ, ngáy vang lừng, cánh đàn bà mang bình vôi đến bôi lòng bàn chân cho từng người một. Để giã rượu và kị trúng gió. Ngó ra sân, thấy ngay đầu nhà là mồ mả. Người sống thản nhiên ở chung với người thân đã chết. Đêm nghe tiếng huýt sáo nhè nhẹ trên cành cây. Rắn lục huýt gió đó, bà chủ vườn nói, nhưng đừng sợ, nó hiền lắm. Chim, chuột, rắn ở đây sống hiền hoà với người, cứ mặc kệ chúng...

Hôm sau, chúng tôi dừng lại thăm thú Cần Thơ, đón thêm nữ văn sỹ Dạ Ngân nhập đoàn. Ghé Bạc Liêu, được "thuỷ quái" Bảy Ngôi đãi một chầu cua gạch son ngon chưa từng thấy. Rồi trực chỉ Cà Mau lai rai rùa rắn với nhà thơ Lê Chí và "lều văn" trẻ Nguyễn Trọng Tín. Tín tình nguyện dẫn đoàn ra Đất Mũi, kèm theo một can 20 lít rượu đế. Hành trình từ tỉnh lị Cà Mau ra đến Mũi Cà Mau mất trọn 2 ngày, chặng đầu đi tàu đò. Tàu đò là ghe lớn chạy máy dầu, có thể chở ngót nghét trăm khách. Khách đi gần, ngồi ghế băng. khách đi xa, nằm võng. Từng chùm võng san sát nhau, cùng lắc lư, cùng đung đưa, thật là trữ tình.

Đêm dừng ở Viên An, Tín xin được ông Tám Hàng, một cư dân của xóm ngư phủ, cho đoàn ngủ nhờ. Chủ nhà nơi đây bao giờ cũng sắm dư mùng màn phòng khi có khách lỡ đường ngủ nhờ. Nhà nào thiếu mùng màn, thường khi chủ nhà đành nhường khách, mà chui ngủ nóp, một loại "túi ngủ" dệt bằng cói. Muỗi đất mũi không hiền hoà chút nào, gặp người là nổi sáo tưng bừng và tấn công dữ dội. Chúng khiến cho chị Thiện Việt kiều không khỏi rùng mình, lạnh gáy, "biết thế nào là lễ độ" với...Muỗi. Sáng ra, thấy mình mình được ngủ trong mùng mà chủ nhà nằm co trong nóp, chị cứ xuýt xoa áy náy mãi không thôi.

Từ Viên An ra ấp Mũi phải đi bằng ghe nhỏ, vì tàu đò không đủ khách. Ghe chở chúng tôi chạy hơn nửa ngày dưới những tán đước cổ thụ giao cành từ hai bờ kinh rạch. Thỉnh thoảng qua một lò hầm (ủ) than đước, chị Thiện lại đùa: than hoa xuất khẩu đấy. Chẳng là, hồi đó, nơi nào cũng sôi sục phong trào làm hàng xuất khẩu. Cà Mau đi đầu việc phá đước nuôi tôm, đến mức bây giờ hầu như không còn một xẻo rừng đước già nào. toàn đước non mới trồng đang "nhón chân vũ nữ". Chính chị Thiện phát hiện ra cái hình ảnh "nhón chân vũ nữ" này. Nhìn cây đước non đang uốn rễ rất điệu đàng để vươn ra khỏi bóng râm của tán đước già, chị reo lên, như cái nhón chân vũ nữ ba lê.

Chúng tôi gặp ông Sáu Nghiệp, bí thư chi bộ kiêm trưởng ấp Đất Mũi để trình giấy tờ và xin giúp thu xếp chỗ ăn, nghỉ. Ông Sáu xác nhận chị Thiện là nữ Việt kiều đầu tiên đến Mũi Cà Mau từ sau ngày 30 tháng Tư năm 1975. Và ông sắp xếp chị Thiện, Dạ Ngân và tôi ăn ở tại nhà ông Ba Nhớ. Ông Bổng, ông Hoài Vũ và Trọng Tin ở tại nhà ông Hai Mong. Ông còn cho biết thêm, hồi đánh Mỹ có 4 chiến sỹ du kích nổi tiếng ở đất này, được vinh danh là Nhớ, Mong, Cách, Mạng. Nay hy sinh mất 2, chỉ còn Mong và Nhớ, vẫn là hai tổ trưởng nòng cốt của xóm ấp.

Chủ và khách cùng ngủ đêm trên một sàn ván đước rộng thênh thang, loại ván đước đại ngàn bản rộng đều bốn, năm chục phân, đen bóng và mát rượi. Đêm ngủ, mỗi người khách đều có mùng đơn riêng, chủ nhà, có người ngủ chung mùng đôi, cũng có người ngủ nóp. Chúng tôi dành 2 ngày thăm bà con xóm ấp, đặc biệt thăm và ăn cơm với ông Tư Câu tại ngôi nhà sàn bé nhỏ tuyềnh toàng của ông, ngôi nhà cuối cùng nơi đất mũi Cà Mau, cũng chính là ngôi nhà tận cùng của nước Việt. Lúc chia tay, chúng tôi xin được trả khoản tiền cơm nước và biếu chút tiền quà, nhưng cả ba nhà, Ba Nhớ, Hai Mong và Tư Câu, đều quyết không chịu nhận. Các vị từ rất xa xôi, từ tận phía bên kia địa cầu, lặn lội qua bao nhiêu đường đất hiểm nguy mà đến với chúng tôi... Đó mới là tốn kém lớn. So chi vài chén gạo...

Chị Thiện lại băn khoăn, áy náy ra mặt, ta không biết chuẩn bị quà cáp gì cả. Cứ nghĩ biếu bà con chút tiền là tiện nhất. Đâu ngờ...thành ra ta mắc nợ một món nợ không biết làm sao trả?...

Sau chuyến đi cách đây 40 năm ấy, tôi làm được "Chùm thơ tặng Phạm Tư Thanh Thiện", đã in trong nhiều tuyển tập và trong tuyển tập Thơ ND. Hôm nay xin soạn lại, "hoá vàng" gửi theo chị, chị Thiện nhé.

Sài Gòn, 5.2.2024
ND.

 Nguyễn Duy