Ngu Yên

Pariseine

1.

Tim bay qua Đại Tây Dương
lượn trên thành phố lịch sử
đậu xuống vai Louis 14 trên lưng ngựa
đêm không biết tim tên gì
gọi Pariseine.

Tim có thể đi có thể bay có thể bơi
nhưng tạm thời
nó cưỡi ngựa trắng Napoléon
ngày không biết tim tên gì
gọi Pariseine.

Băng qua đền đài Versailles, điện Louvre, nhà thờ Notre Dame, vườn Tuileries
mấy trăm năm chết đứng trong tranh và tượng
bao nhiêu người quá vãng chỉ còn vài hình hài vẽ khắc
mới ngậm ngùi thời gian vô lý và vô lương
kẻ bất tử chẳng nói được gì cho người chết
nó đậu xuống cổng Triomphe
nắng không biết tim tên gì
gọi Pariseine.

Băng qua Eiffel, vườn Luxembourge, bảo tàng Armée, lâu đài Bourbon
những kỳ công bằng mồ hôi long lanh ánh sáng
sáng tạo lưu truyền phải chăng gồm máu nghệ sĩ trộn nước mắt dân nghèo?
thưởng ngoạn về sau phải chăng từ ngưỡng mộ đến tự nhiên quên lãng?
người nghèo làm nghệ thuật người giàu lưu truyền cho người nghèo hưởng thụ
những hạt mưa đến vội vàng đi vội vã không biết tim tên gì
gọi Pariseine.

2.

Chiếc lá lượm ven sông
nhàu nát dưới chân du khách
lá ngâm nước bầm dập
chiều 21 tháng 3 năm 2014 chưa hết mùa xuân
có định mệnh nào cho bàn tay cứu lá?
hay chỉ tình cờ?
có ân sủng nào cho bàn tay cứu linh hồn?
hay chỉ ngẫu hứng?

Ngàn tượng thần thánh dựng khắp phố phường mở mắt đời đời nhìn thấy tang thương
sao muộn màng phép lạ?
dù sao mùa nào lá vẫn rụng
đời chỉ có người quét không ai đếm

lá rụng vào dòng sông
lá chìm xuống thành bùn
lá hóa ra nước nuôi đất từ làng mạc mọc lên thành phố xây cao đô thị.

Viên đá lượm ven sông
hình thù dị dạng mòn nhẵn dưới chân du khách
đá vỡ từ thế kỷ 13
khi thành trì thất thủ
vương triều tan hoang
nhiều thứ trọng đại biến mất

viên đá vẫn còn
đá rơi vào dòng sông
đá chìm xuống đất bùn
đá hóa thành sỏi
giữ linh hồn cho lá

Để có dòng sông Seine
chim muông ca hót từ trăm thế kỷ suối nguồn mây mưa dâng hiến vài ngàn năm 

để có dòng sông Seine chia đôi thành phố
biết bao thăng trầm thành bại theo sóng lô nhô, không bao giờ ngơi nghỉ.

Đố ai biết Paris có bao nhiêu tượng?
Đố ai biết sông Seine có bao kẻ chết chìm?

Để có một Paris
biết bao lần Thượng Đế phải suy nghĩ

để có một sông Seine
biết bao lần Thượng Đế phải sửa đổi số phần

Để có một Paris lầu cao hàng hàng lớp lớp dãy ngang dãy dọc đồng hình đồng dạng
duy nhất
lòng sông Seine ghi lại biết bao thảm cảnh

Để có một Paris lộng lẫy tượng thần
lòng sông Seine ghi lại biết bao nghệ sĩ thảm thương cùng tro xương Jeane d'Arc

Để có một Paris, phố xá hoa đèn rực rỡ, lòng sông Seine ghi lại biết bao đen tối 

Để có một Paris nổi tiếng trăm năm
lòng sông Seine ghi lại biết bao bước chân qua lại ba mươi bảy chiếc cầu
và oan hồn thảm sát thả trôi

Để có một Paris sụp đổ
lòng sông Seine ghi lại biết bao sự tích và đợi chờ:
đố ai biết Paris bao giờ bị tàn phá?
đố ai biết sông Seine bao giờ cạn?

Để có một Paris hôm nay, lòng sông Seine ghi lại biết bao hơi thở
khốn cùng là hơi thở hấp hối hài lòng của Paul Celan dưới đáy sông:
"Ông ấy sống cô đơn trong nhà chỉ chơi với rắn rồi sáng tác..." (1)

Đêm Paris
uống rượu dọc bờ sông
trở về say mòng lúc 2 giờ sáng
lạc quận 5 quận 4 quận 3
đi mãi trong bóng đen và đèn đường
không tìm ra khách sạn
ngang qua điện Louvre
thấy bóng người đội mũ rộng vành
dạng đồ quân nhân thời cũ
chìm trong âm u
tới gần hỏi thăm đường:

– Thưa ông, tôi đi lạc.

– Westin khách sạn gần thôi.

– Làm sao ông biết tôi?

– Theo dõi chuyện trên đời, tôi là chiếc bóng.

– Nhìn ông rất giống một người, Napoléon?

– Chính tôi. Napoléon Bonaparte.

– Chào ông. Lạ lùng quá! Vì sao ông lạc đến đây?

– Mỗi đêm tôi vẫn đứng nơi này xem thử. Thiên hạ mấy ai nhận quen lịch sử. Họ ca tụng tôi vinh dự trong Louvre, nhưng thờ ơ ngoài thiên thu đời sống.

– Ông có công với Pháp nhưng có tội sâu rộng. Người chết vì ông vì giấc mộng đế vương. Lịch sử chẳng qua là xấp giấy tầm thường, buồn vui mỗi ngày chẳng phải phi thường hay sao?

– Cậu nghĩ tôi đáng tội thế nào?

– Nếu tính bằng xác chết, làm sao ông có công lao thật? Nếu tính bằng xác chết, ông là một trong mười sát nhân bậc nhất trên đời.

(Tiếng hát văng vẳng từ sông Seine. Bài Fugue de Mort của Paul Celan. )
Sữa đen lúc rạng đông chúng ta uống buổi hoàng hôn
uống buổi trưa buổi sáng và buổi tối
chúng ta uống và tiếp tục uống
chúng ta đào mồ trong gió mát cho người nằm tự do.
Ông ấy sống trong nhà chỉ chơi với rắn và sáng tác (1)

– Cậu giống như Paul Celan, rất tự hào việc làm thi sĩ?

– Tôi làm thơ nhưng không như thi sĩ tin thơ. Tôi làm thơ để thí nghiệm bất ngờ: Những suy nghĩ những kinh nghiệm về thơ thật sự. Tôi muốn viết những tình tự trí tuệ. Những bí mật giữa dòng lệ nụ cười. Những cảm xúc giữa đất và trời, giữa hư và thật, giữa men say rượu mạnh và trà Sen no Rikyu (2).

– A, thí nghiệm. Đúng như vậy. Ai đi tìm thiên thu mà không thí nghiệm? Không thực hành, không biết đúng sai. Mỗi trận chiến là mỗi bài khảo hạch tài binh pháp. Thử thách khả năng cao thấp làm người. Xác nhận tự do ý chí hay ý mệnh do trời. Anh hùng can đảm hay tình cờ phản ứng. Mỗi chiến tranh là mỗi sử chứng tài năng. Lãnh tụ bất tử hay hoang mang chết yểu. Tôi thí nghiệm nhiều kiểu chiến tranh, để trí tuệ minh oan cho vô lý mong manh một đời.

– Nói sao ông vẫn có tội giết người. Kết quả đúng hay sai có quá nhiều người chết và nhiều người tiếp tục khổ đau. Còn tôi, đúng hay sai, chỉ bài thơ vô cầu. Hay hoặc dở không mấy ai hơi đâu lưu ý.

– Chứng minh hiện hữu cậu làm thơ đi tìm thẩm mỹ. Chứng minh hiện hữu tôi đánh trận đi tìm chân lý tài năng. Cậu là nghệ sĩ, tôi là quân nhân. Trong ngắn ngủi dấn thân vào đêm tối. Không phải thành bại là niềm tự hối chung thân. Chính là không-dám-làm sẽ muôn thuở ăn năn.

– Nói sao đi nữa, ông vẫn là kẻ sát nhân. Dù thành hay bại vẫn ăn năn tự hối. Giết một sự sống là phạm tội thẩm mỹ. Mỗi con người là thẩm mỹ vẹn toàn một cách riêng.

( Tiếng hát lại vọng lên từ sông Seine.)
Sữa đen lúc rạng đông chúng ta uống buổi hoàng hôn
uống buổi trưa buổi sáng và buổi tối
chúng ta uống và tiếp tục uống
chúng ta đào mồ trong gió mát cho một người nằm tự do.
Ông ấy sống trong nhà chỉ chơi với rắn và sáng tác (1)

– Này cậu thi sĩ, chẳng phải có duyên mới gặp nhau. Hãy tự đốt đời mình như ngọn đuốc soi đen tối mai sau. Bây giờ tôi phải về cõi sầu bí tích. Trời sắp sáng. Cậu đi đến cuối con đường u tịch, rẽ hướng này sẽ thấy khách sạn u minh. 

– Còn ông đi về đâu?

– Nơi tôi ở cậu không tới được. Nơi đó là cõi sầu nhân danh bất khả thi.

– Rồi tôi cũng sẽ chết.

– Không giống đâu. Tôi chết với lịch sử. Còn cậu, chỉ chết với thời gian. Thôi giã từ...

( Tiếng hát từ sông Seine nhỏ dần rồi tan vào vắng lặng.)
Ông ấy sáng tác rồi bước ra bên ngoài
sao trên trời lấp lánh
ông huýt sáo say mê (1)

3.

Sông Seine mặt nước xanh rêu
xanh đặc không thấy đáy
ngậm biết bao bí mật, biết bao huyền thoại
biết bao điều không ai biết về sau
trôi trên dòng sông đêm
qua những khúc in ánh đèn long lanh như ánh mắt xúc động sắp khóc
qua những khúc tối đen
cảm giác tiếng kêu thầm oán trong im lặng khao khát
phải chăng tiếng ngư nhân từ đáy sông Seine bị Paris giăng lưới không về được biển?
phải chăng tiếng Pariseine trầm uất giữa đời sống bất thường đồng hóa bình thường?

Il était une fois la Seine
il était une fois những nguồn nước trong mát đầu tiên hội ngộ rủ nhau về biển
il était une fois l’amour những tâm hồn lạ lẫm đầu tiên biết yêu đương
il était une fois le malheur từ đó những đau khổ hòa tan trong nước
et une autre fois l’oubli sông rời tháng ngày chôn giấu hư tình

Il était une fois la Seine bây giờ sông Seine mai mốt sông Seine
il était une fois la vie biết gì chăng đời sống? nhớ gì chăng đời sống? (3)

Pariseine!
ngươi là linh hồn thành phố và dòng sông

Pariseine!
ngươi là xung đột giữa Paris đứng và nước Seine chảy

Pariseine!
ngươi là cặn bã thời gian lắng đọng lâu đời hóa ngọc trai

Pariseine!
ngươi là nguyên vẹn một chữ không thể tách rời

Pariseine!
ngươi sẽ được ghi nhớ từ đây

GHI CHÚ:

(1) Trích trong bài thơ Fugue de Mort của Paul Celan (1920-1970). Ông là một trong những thi sĩ được tuyển chọn vào hàng thi sĩ thế giới. (The Vintage Book of Contemporary World Poetry by J.D. Mc Clatchy. Và The Poetry of Our World by Jeffery Paine và một số tác giả khác.) Người Romania nhưng sang học ở pháp năm 1938. Trở về quê hương sau thế chiến thứ hai. Trở lại pháp năm 1948 và sống ở đây cho đến ngày ông trầm mình tự vận trong dòng sông Seine. Bài thơ Fugue de Mort được xem là một trong vài bài thơ nặng ký viết về sự thảm sát của Holocaust.

(2) Sen no Rikyu: 1522-1591. Ông dẫn đầu một trường phái trà đạo ở Nhật bản. Cắt bỏ những phức tạp rườm rà, chuyên chú về đơn giản. Dùng những sáng tạo tầm thường biểu dương công phu và phẩm hạnh. Gọi là "Con Đường Trà Đạo".

(3) Trích La Seine a rencontré Paris, bài thơ của Jacques Prévert được phổ nhạc. Hàng chữ nghiêng không phải là hàng dịch, chỉ là lời tiếp theo của bài thơ Pariseine.