Tản văn mùa thu

Gửi T., một vài dòng của ai không nhớ.

Lá vàng hay nắng nhuộm vàng ngọn cây ? Mắt mũi thuộc loại bỏ kính là thấy ngay chồng già hóa ra vẫn còn phong độ chán y như chồng người, mình không mất công lâu với câu hỏi này, lúc bình minh cũng như lúc chạng vạng.

Dù sao thì thu đã.

Lâu rồi. Nếu là ở Việt Nam. Khi mình ở nhà, đã thấy bà cô lọ mọ chuẩn bị đi chùa cúng lập thu. Thế nhưng mà trời ơi, sự từ vào thu tới nay gió thu hiu hắt sương thu lạnh trăng thu bạch khói thu xây thành lá thu rơi rụng đầu ghềnh sông thu đưa lá bao ngành biệt li chỉ là chuyện của cụ Tản Đà thôi. Hà Nội lúc mình đi vào thu có dễ cả tháng trời vẫn nóng điên dại. Bây giờ vẫn nóng. Bà cô mình thông báo hôm kia trời hạ nhiệt rồi cháu ạ, ba tư độ. Ôi, giữa mùa thu !

Đâu rồi nhỉ ? Hơi sương lan cùng khói toả ra từ đống lá nhà nào đốt đầu phố ? Đâu rồi, sau cơn mưa đầu thu hoa sữa lại bồn chồn tỏa hương. Và hoàng lan. Chín. Mùa này đây. Trăng mờ đêm mất điện. Lìm lịm. Nồng nàn. Như đàn bà. Như mơ ước tuổi con gái tay dài vai gầy, má vẫn hồng vì những cơn cớ nào rất lạ.

Khói và bụi xua tan ảo giác về những mùi hương cũ. Tiếng động làm không ai còn có thể nhận ra bước gió chuyển huyền bí trên những đỉnh cây. Cũng chẳng còn những vỉa hè phố vắng cho lá sấu tin cậy thả mình, để những bàn chân lang thang sợ làm đau vàng phai, sợ cái đẹp vốn mong manh kia vỡ nốt.

Mình không biết phải nghĩ thế nào về thể trạng rất đáng phàn nàn từ bé tới giờ của mình. Thật sự là một chút nắng mưa hờn dỗi, một chút khói chút sương thôi cũng làm cho mình phải vật vã với từng hơi thở. Thế nhưng chính cái sự khốn khổ này lại làm mình gắn bó vô cùng với mảnh đất mình đã xa đi, với thành phố ấy, nơi mình bao nhiêu đêm tuổi con gái vò võ ngồi ngắm trong ghê rợn đàn chuột cống chạy trong trăng, trong Trịnh Công Sơn qua Khánh Ly, rạn vỡ mà vẫn không tuyệt vọng… từng người tình bỏ ta đi như những dòng sông nhỏ… ôi những dòng sông nhỏ lời hẹn thề là những cơn mưa… Trên cao, rất cao kia, sao sáng. Có ánh sao nào đủ để làm rạng rỡ thế gian này. Chỉ như một nhắc gọi, về một nơi nào, xa, không biết. Và, chính lúc ấy, lúc đang phấn đấu cho một hơi thở tiếp, mình vẫn ước lòng mình như cánh cửa – không sao yên khi gió đến chân trời… Cảm ơn, Lưu Quang Vũ, đã nói giùm, chắc chẳng chỉ là một mình mình đâu.

Gió không còn thổi nữa, giữa thành phố. Hà Nội biến đổi hoàn toàn trong mắt người về. Hà Nội không còn cái xao xuyến xưa, khi bước qua mặt phố tấp nập đã có thể tình tự ngay với một mặt giếng mình tối phả hơi man mát, với hương cây, hoa sói chăng, hoa ngâu chăng, giữa vườn trong số (nhà), chứ không hẳn chỉ là vườn trong phố. Không mấy gia đình Hà Nội giữ được cho mình cả một không gian nhà - vườn, cửa tiền mở ra phố này cửa hậu lại mở qua phố khác như thế sau hòa bình lập lại. Cũng bởi thế mà cái duyên dáng Hà Nội này một thời lại có cái uy riêng, phảng phất trong nếp ăn nếp ở nhất quyết không xô bồ giữa thời buổi tạp giao kéo dài, gọi đẹp là thời bao cấp. Trong cái không gian đặc biệt Hà Nội đó, luôn luôn có bóng dáng một ông cụ hay một bà cụ, vừa minh mẫn vừa thư thái, kiệm lời, và mình có cảm giác quyền uy văn hóa của thành phố này hiện diện nhiều nhất qua chính họ.

Nhưng đó là một kiểu uy quyền thất thế, giữ được cũng nhờ còn chút của nả chống lưng. Chứ Hà Nội thật sự của chúng mình, lứa tuổi trên dưới năm mươi, rất khác. Chúng mình không từng biết thế nào là đường ra trận mùa này đẹp lắm, nhưng lại biết nỗi sợ lạnh người khi từ một xóm nhỏ nào đó hướng về Hà Nội sau đêm máy bay oanh tạc. Hà Nội với chúng mình là Lan Hương với cây vionlon trên tay sau trận bom về Hà Nội tìm mẹ, mắt đen như là đêm, đau lặng lẽ. Hà Nội với chúng mình là đèn điện, là kem, kem Hàng Vôi, Tràng Tiền, Cẩm Bình, cao sang hơn thì có Bốn Mùa bên hồ Gươm nước nặng một màu xanh của cây lá và của lớp lớp dĩ vãng. Hà Nội với chúng mình là rạp Tháng Tám, Công Nhân, là bể bơi Tăng Bạt Hổ, là trường lớp. Và giữa những niềm vui là những lo toan xếp gạch hàng ngày ở cửa hàng gạo, cửa hàng chất đốt, cửa hàng thực phẩm. Đứa thạo chợ búa hàng họ Ô Đông Mác, Chợ Hôm, đứa rành Hàng Da, Hàng Bè. Đứa nào may mắn thì được lai vãng cửa hàng Nhà Thờ, Tôn Đản. Cái sự này thì đúng là may mắn, chứ đến thế kỉ hay đất nước để đầu thai đã không chọn được, nói gì đến chọn người "làm to" làm cha mẹ cho mình.

Hà Nội bây giờ nhiều bể bơi, nhưng bể bơi thiếu nhi Tăng Bạt Hổ thì không còn nữa. Nhà chồng mình ở phố này, ngày xưa yên tĩnh lắm. Giờ lúc nào cũng ngùn ngụt người xe, tụ tập bên phía nhà xác viện 108 thì ít, tụ tập ở hàng ăn thì nhiều. Bể bơi Tăng Bạt Hổ là một điểm ăn chơi cùng với câu lạc bộ Thanh Niên (xưa là câu lạc bộ Lao Động) liền kề. Rồi Lan Chín, Hải Xồm, và giữa những nhà ăn nhà uống đời mới này là vô số hàng nước, hàng buôn bán vặt. Đi trên phố lúc nửa đêm còn thấy ngốt ngát người xe hơn cả ban ngày, không dưng thương cho tuổi mình. Biết dừng đâu, để nhớ về trong yên lặng cái nỗi nhớ ngày xưa, nhớ giọt nắng nhảy nhót trên vai người sau cơn mưa, nhớ tiếng ve, nhớ lá, nhớ một người con trai đi xa, đêm chia tay chỉ nhìn không hẹn ước, nhớ cả nỗi ngạc nhiên mà chưa biết bàng hoàng khi chứng kiến cảnh bà con nông dân ngồi im lặng dưới mắt nhìn của rất nhiều cảnh vệ trước nhà cái H. học khoa Lý sau mình. Bố nó lúc đó mới lên thủ tướng. Nhà nó sau đó chuyển đi, thành trụ sở của cơ quan dầu khí. Mãi sau này mình mới hiểu những cuộc bà con tụ tập như thế, ở gần lăng, trước nhà nó hay đâu đó là những cuộc biểu tình thầm lặng, trong khuôn khổ xin – cho. Mấy chục năm qua, trở lại, chứng kiến cảnh bà con nơi này đấu tranh nơi kia đi thăm quê bác, mình ngộ ra một điều xem chừng khá là phản động : chỉ có mấy ông bà lắm chữ mới cần dân chủ, chứ dân thì không, dân mình đến tận thế kỉ này hình như vẫn nghĩ cần có chủ, chủ sáng dân nhờ. Khát vọng của số đông về một minh chúa đời mới này sẽ dẫn đất nước về đâu ?

Hà Nội không còn Phú Gia. Khách sạn Phú Gia vừa được đập bỏ. Có xây mới chăng mình không biết. Đi qua thấy lổn nhổn một mặt bằng chưa dọn hết gạch vữa. Tuổi chúng mình chỉ biết Phú Gia qua cái cửa. Mấy đứa có dịp bước chân vào ! Tận bốn năm trước, nghĩ cũng thẹn, mình mới được đồng chí bạn dẫn vào đây, cho ăn kem, cho nhìn phượng đỏ còn le lói góc hồ bên kia Đinh Tiên Hoàng, cho nghe gã ta thú nhận rằng đã có thời suýt bảo rằng tớ mê cậu. Phú Gia không còn, thôi cũng được. Nhưng Bốn Mùa ? Hình như chính hiệu kem này ngày xưa là nhà vợ nhà văn Hoàng Đạo ? Nơi này hơi sang trọng quá với tuổi chúng mình, có dừng chân thì cũng chỉ tính chuyện đứng mút kem vỉa hè, (kem cốm hiệu này rất tuyệt), chứ qua tuổi được người lớn dắt đi mà chưa có đấng người yêu nào dắt thì đừng mơ vội. Bây giờ Bốn Mùa ngự cả ở bên này Bờ Hồ, có món kem dừa kiểu phương Nam làm thằng con mình mê mẩn. Buổi tối sát ngày bay, anh cu xin một lần ra đó, nhìn hồ đêm và ăn thêm một quả dừa kem. Mình để ý nó lúng túng khi mấy đứa bé trạc hoặc còn kém tuổi thằng bé ra mời chào mấy cái kẹo cao su. Đi ngủ, thằng bé tần ngần hỏi giá cái kem nó ăn, gồm một quả dừa xiêm tươi và kem trong đó. Bảy lăm ngàn đồng tiền Việt. Quá rẻ nếu tính ra euro. Nhưng "có lẽ tất cả kẹo cao su của mấy bạn muốn bán cho con lúc tối cũng chưa tới ngần ấy tiền phải không mẹ ?". Thằng con không biết rằng câu hỏi đó làm mẹ nó thao thức mãi, mừng con mình biết áy náy trước nỗi có có không không ở đời này, mà cũng lại thương con, tí tuổi đầu đã không còn vô tâm thì làm sao sướng.

Nhưng nó cho là nó sướng. Vì được đi học và vì không phải đi học. Về Việt Nam, thằng bé đã kinh ngạc khi thấy đầy đường học trò trạc tuổi mình mặc đồng phục đeo khăn đỏ rều rệu xe đạp chen trong dòng xe máy. Hỏi các bạn đi đâu ? Học ! Đó mới là đi học hè theo kế hoạch của trường, được sở Giáo Dục chuẩn y. Chưa nói tới đi học thêm ở nhà thầy cô. Cúm lợn, trong những ngày mình ở Việt Nam nếu đối với học trò là niềm vui tột bực thì với giáo viên là nỗi kinh hoàng. Cái ngày sở Giáo Dục Hà Nội ra lệnh dừng triệt để các hoạt động (học) hè ở các trường vì nguy cơ cúm lây lan, thằng bé cháu gọi mình bằng bà trẻ từ sáng tinh mơ đã lao qua nhà, hát váng lên chưa có bao giờ đẹp như hôm nay non nước mây trời làm ta mê say và xông vào phòng lay ông chú cùng tuổi dậy thông báo cháu được nghỉ học chống dịch. Buổi sáng đó thằng bé thao thao giảng giải cho ông chú thế nào là học hè, học thêm, học phí, tự nguyện phí, thi đua, kiểm điểm, đội viên, game thủ. Buổi sáng đó bà chị mình sang trường về hậm hực thở dài vì chẳng biết khi nào được gọi học trò về dạy lại, lấy gì chi tiêu. 

Những mùa hè vời vợi tuổi học trò đã thành quá xa xôi. Không còn nữa những đầu thu xanh và cao, ra nắng thì nóng mà chỉ vào trong bóng râm chốc lát đã thấy se mình, se cả lòng khi lá phượng rơi như mưa vàng xuống phố. Không còn nữa một không gian, để cảm, cái bồn chồn đấy mà ơ hờ đấy, cái êm lặng của một mùa lắm bão, cái đẹp chưa từng thấy của mùa thu nơi nào khác trên thế gian này. Hà Nội đã khác xưa hết cả. Hà Nội không còn cảnh cũ, còn người thì ào ào sống, dường như không thiết rưng rưng.

May mà mình được thằng con cảnh tỉnh về Hà Nội mẹ chỉ có mỗi một từ yêu thích là ngày xưa. Nói chuyện với chú lái xe tắc xi cũng ngày xưa chỗ này có cái này không có cái kia. Nói với bạn mẹ cũng chỉ ngày xưa bọn mình thế này bọn mình thế kia. Giớ thiệu học trò cũ mẹ lại bảo là ngày xưa mẹ cùng các cô chú làm việc ở một trường mẹ ngồi chỗ này các cô các chú ngồi chỗ kia. Mẹ thật là… Rồi nó lắc đầu thương cảm. Lập tức tỉnh hồn..

Thôi kinh ngạc khi đi qua những đường nay Hà Nội. À mà người Hà Nội cũng không quen nói từ phố nữa. Cũng phải. Trong từ phố chứa một cái gì đó không dễ gì nói được, như đã tàn phai nơi này. Là hồn phố chăng ? Chỉ còn khi còn có những người muốn lắng nghe mình, ấp iu những mơ hồ của gió, nắng, của bước chân năm tháng đi về trong mỗi tiếng xưa chăng ?

Hà Nội hôm nay có những con đường mới. Tên các vị lãnh tụ Cách mạng kể cả từ thời bóng tối được đặt cho những con đường mới mở thì mình thuộc quá, từ Nguyễn Phong Sắc tới Nguyễn Chí Thanh. Nhưng chỉ có đôi ba đường mình nhớ tên. Đường Phạm Hùng rất ấn tượng với mình, không phải vì nhà cao người đông, mà vì trồng độc sữa. Ối chao ! Bụi này, khói này, lại thêm cái mùi hoa nằng nặng này thì mùa thu Hà Nội chắc thành giấc mộng kinh hoàng với ai có cơ địa dị ứng, động cái là thở như cối xay long giằng. Hoa sữa đáng yêu phải là một mùi hương mỏng dần đi khi thấp thỏm chờ nhau góc phố Quang Trung hay Bà Triệu, chứ đường cây Nguyễn Du, có họa dở hồn mới hẹn hò nhau, thứ nhất vì đứng ở đó mùa thu thì có mà tắc thở, thứ hai, quanh quanh hồ Thiền Quang, không biết bây giờ ra sao, chứ một thời thứ người hiền như chúng mình đố đứa nào có can đảm dừng xe buổi tối .

Đường gì đi qua trung tâm hội nghị quốc gia trên Mỹ Đình cũng làm mình thú vị. Vừa tắt nắng, người ở đâu đã ào ra, kê ghế đặt bàn kín vỉa hè. Có bà già tất tưởi ôm một chồng chiếu đi xuyên qua dòng xe máy ô tô. Vừa sập tối, cả khoảng đường sực mùi mực nướng. Người ta kê bàn bán đồ ăn đồ uống ngay giữa dải phân cách hai làn đường. Anh lái tắc xi giới thiệu đây là Đồi Tình của nam thanh nữ tú Hà Nội, ăn thì ngồi chơi thì nằm. Nằm đâu? Đi vào phía trong kia kìa, đấy, đi theo bà già. Bà già bê chiếu cho thuê chỗ đấy. Chợt nghĩ người Hà Nội đời nay can đảm thật, ngồi ở giữa đường thế này mà nhỡ có cái xe điên lao vào thì…

Một chàng trai Hà Nội cất công đưa mình lên Bến Tình, là nơi các chàng nàng thích đưa nhau lên bậc nhất. Con đường nhỏ nhỏ một phía ôm sát bờ hồ Tây ven làng Quảng An, một phía đường toàn biệt thự. Cứ như là con đường mới này được mở chỉ cho người ở trong những biệt thự nơi đây. Không biết dân làng này thờ Thành hoàng nào mà giờ làng phất thế. Ông bạn cũ người Quảng An có lần giễu mình biết thế vài mươi năm trước Hà chịu khó theo bạn bỏ cuộc chơi giữa phố, về làng này gảy rơm trồng vườn thì giờ đã là triệu phú nhờ bán đất rồi không. Chiều chưa muộn. Biệt thự kín cổng cao tường vẫn im lìm. Nhưng dân làng đã rộn rực bê vác giát giường, sào gậy, bàn ghế… ra sát mép nước. Không cần hỏi để làm gì. Những bàn ghế kia là để bán giải khát. Những cái giát giường kia sẽ được sào gậy đỡ trên mặt nước, rải chiếu lên cho trai thanh nữ tú thuê mà ngắm cảnh chiều dần buông màu … đèn. Cậu trai có công đưa mình đi khai hóa bảo giờ cháu với bạn gái thôi lên đây rồi, Đường Tình có cơ thành đường tệ nạn rồi cô ạ. Liệu biệt thự ở đây có vì thế mà xuống giá ? Mình hỏi đùa và cậu chàng bật cười khan. Nhớ cái tuổi hoàng kim của mình đã qua đi trên thành phố này, trên chính mảnh đất đang dừng chân này lâu lắm lắm rồi. Ngày ấy chúng mình có những đường cây, những vòm sao, gió, và phố, có chân trời ở mỗi góc hồ này, có nỗi cô độc làm mình lớn lên, có những ngu ngơ làm khả năng cả tin tăng trưởng. Họ bây giờ ?

Bây giờ mình đang đi giữa đường cây. Berlin này thu đã. Sao phải tới tận đây mình mới tìm lại được một phần thành phố ấy, một phần mình ? Cũng chỉ một phần thôi. Vĩnh viễn nơi này không có mùi hương những mùa thu cũ, hương sữa, hoàng lan, mùi lá đốt ven hè phố, mùi sương dâng khi thành phố lên đèn, vĩnh viễn nơi này không có tiếng mưa tí tách đùa trên lá, không có mùi ngô nướng tỏa từ một bếp than hồng nào dưới một mái nhà nào thoảng trong mưa.

Thư cô em vừa viết cho mình đùa chị có định trở về Hà Nội nữa không, mở cửa hàng cửa họ với em. Biển hiệu Ối giời ơi! Rẻ quá người ta độc quyền rồi. Chị phát huy trí tưởng tìm trước một cái tên để em thuê làm biển hiệu.

Bán gì chưa cần biết. Nhưng nếu khỏi được bệnh gió mưa, huy động được vốn mở hẳn một chuỗi cửa hàng, mình sẽ đặt tên là Xanh Xanh Đỏ Đỏ, rất đặc trưng cho Hà Nội bây giờ, đảm bảo việt - kiều - yêu - nước - dùng về là nhớ ngay.

Có những người đi chỉ tìm lại được mình khi trở lại. Có những người về hiểu ra đất sống của mình giờ đã khác, lại mong ngóng ngày đi.

Nơi này, chốn ấy, với người này người khác, không cứ phải là Lưu Nguyễn, nhắm mắt mở mắt là lại đã luân hồi, vĩnh viễn thành cõi thiên thai.

Ngày vẫn hằng phải sống.

Đành thế đã.

 Lê Minh Hà