Ừ thôi người đi

Lê Minh Hà

Không bất ngờ. Nhưng vẫn giật mình: Nguyễn Huy Thiệp đã lên đường. Một mình.

Thế là mình sẽ không còn có lúc băn khoăn gần cà phê Nhân cùng ý nghĩ vào hay không vào mỗi lần về Hà Nội.

Nhớ một tối trong một căn phòng ở Bảo Khánh, nhà thầy Hoành Khung. Thầy kể có lần ngồi trên tàu đi từ Bắc vào Nam cùng Nguyên Ngọc, Nguyễn Khải với mấy người nữa không nhớ tên. Khi đó bạn đọc mới biết đến tên Nguyễn Huy Thiệp chưa lâu trên Văn Nghệ dưới quyền Nguyên Ngọc. Nguyễn Khải đã say mê đọc thuộc lòng từng trang viết mới công bố của Nguyễn Huy Thiệp. Nghe, mình ngộ thêm về hai chữ liên tài.

Thế là Nguyễn Huy Thiệp đã tự giải phóng được mình khỏi đất KHÔNG CÓ VUA.

Thế là đất ấy thiếu đi vĩnh viễn một chứng nhân không có truyền nhân. Anh chàng chị chàng nào mà học mót cái giọng Nguyễn Huy Thiệp thì đảm bảo là đã tìm ra được con đường ngắn nhất để biến mình thành lố bịch. Tài năng nghệ thuật lớn có thể khơi dòng cho một trào lưu sáng tạo. Nguyễn Huy Thiệp lớn, nhưng ông triệt tiêu khả năng hình thành trào lưu vì cái giọng của mình. Khốc liệt. Nhẫn nại. Nghiệt ngã. Lãng mạn. Tàn bạo. Mệt mỏi. Hoang mang... Giọng điệu nào ở chữ của Nguyễn Huy Thiệp cũng dường như đã tận cùng. Và, với nó, chặn đứng trào lưu viết giống mình, Nguyễn Huy Thiệp đồng thời tạo ra hẳn một trào lưu cảm thụ mới trong người đọc. Thế với mình là chân tài. Dở hơi à mà lại đi tu luyện thành bản sao của chân tài.

Từng người tài bỏ chúng ta đi!

Này hoa ban, có nhớ người đã hỏi câu "một ngàn năm sau mày có trắng thế không?"

*

Nhớ. Hai mươi hai năm trước ông ngồi trong nhà mình, ôm thằng con mình, cõng nó đi lên giáo đường Limburg, rù rì kể về những ngày Hua Tát, những ngày Hoa Ban, những ngày nước Mỹ, những ngày làng Cò, và.

Những dòng chân dung về ông mình viết là ngay sau ngày này.

"Gương mặt ông nhàu..."

Nhà văn có thể không sống, nhưng vẫn tồn tại. Tin rằng ấy là trường hợp của ông.

Bài dựng chân dung Nguyễn Huy Thiệp là bài mở đầu loạt bài dựng chân dung nhà văn mà không nhắc tới tên tác giả hay tác phẩm của mình này mình viết đúng 22 năm rồi, in trên Diễn Đàn Paris [xem Phụ lục dưới đây] và từng bị một bạn đọc là người viết Việt kiều ở Đức trong cơn say chê bai Nguyễn Huy Thiệp đã hung hăng phê phán. Khổ, chả mấy khi mình viết về ai.

*

Khi viết chân dung các nhà văn, nếu có thể, mình luôn muốn gửi cho họ đọc trước, chỉ để nói rằng xin lỗi, nếu anh hay chị không bằng lòng, nhưng Lê Minh Hà xin được giữ quyền của bạn đọc. Một nhà văn thật sự, theo nghĩa là tài năng độc bản của trời đất sẽ chấp nhận điều ấy. Không biết Nguyễn Huy Thiệp đã đọc chưa, có đồng ý với mình trong các nhận xét về ông không. Đồ rằng chưa và không. Không phải vì các nhận xét đó chưa đúng hoặc sai. Nó đúng, trong cảm quan của riêng mình về tác giả – cảm quan của một người đọc ít nhiều chuyên nghiệp để tự cho mình có thẩm quyền xét nhận. Mình đoán Nguyễn Huy Thiệp sẽ chỉ cười, ngay cả khi ông nghĩ người viết chả hiểu quái gì mình cả. Ông cười được, thản nhiên, trước cả những nhục mạ nhân danh nọ kia cơ mà. Có lẽ trước lời khen ông cũng thản nhiên y như thế. Những người nổi tiếng ấy mà, họ biết hơn chúng ta rất nhiều về cái giá của sự nổi, nặng lắm, lằng nhằng lắm, im mà không tuột dốc trước con mắt soi mói, có khi còn hả hê của người đời được là bình an lắm rồi, nhất là ở Việt Nam ta.

*

Thế nên mấy ai biết được mọi khuôn mặt của Nguyễn Huy Thiệp, ngoài chính ông. Mọi ngôn từ màu sắc người đời dùng họa hình ông, chẳng qua chỉ như động tác dùng tay vớt nước. Được bao nhiêu?
Gặp Nguyễn Huy Thiệp không phải một lần, nghĩ lại, mình thấy chỉ duy nhất một lần ông thật sự cởi mở, không có kiểu cười cười giả điếc như nhiều lần sau này khi bên cạnh còn nhiều người khác, cũng thân quen cả thôi. Những lúc ấy ông gần như không nói gì, ở nhà thì chăm chăm phục vụ vợ để tận tình phục vụ khách: bê đĩa đậu phụ rán vừa vớt từ chảo ra, xếp mấy củ khoai vào đĩa, chế nước vào ấm trà, và lặng lẽ, miệng hờm sẵn một nụ cười. Ở quán thì kín đáo gọi người phục vụ. Người hân hoan nhất trong những cuộc đó có lẽ là bạn ông, Bảo Sinh. Nhưng Bảo Sinh không phải là người phát ngôn của Nguyễn Huy Thiệp. Chàng Bát Phố già rậm lời hình như chỉ đóng vai xoá đi những khoảng lặng im người ta không mong đợi khi gặp Nguyễn Huy Thiệp, ông cũng không muốn thế, nhưng không có ý định tự mình náo động, cũng có thể chả biết làm thế nào trước những chất ngất không lời. Có một buổi chiều Hà Nội tôi được Nguyễn Huy Thiệp cho ăn cơm cá kho rau muống ở cà phê Nhân, và không làm sao nối kết được ông chủ bữa ăn có vẻ lành lành ngồi bên với ông nhà văn đã làm cho vợ chồng tôi cười lăn lộn ở nhà mình hai mấy năm về trước tại Đức. Về nhận xét „man dại“ ông dành cho một nhà văn nữ và nụ cười khó tả ông dành cho một nhà văn nam đồng hành – người dường như tìm mọi cách để chặn Nguyễn Huy Thiệp lên tiếng khi ông được tây ta tra vấn. Về chuyện vợ chồng ông lấy nhau vất vả, nhưng rồi cũng „chôn xong“ được sáu cụ thân sinh hai bên. Về sự phải biết „đầu cơ“ các quan hệ cá nhân và phải làm sao để giành để giữ cho được diễn đàn khi còn muốn nói, muốn viết. Điều này - ông kể - đặc biệt quan trọng và khó khăn với Nguyễn Huy Thiệp sau khi nhà ông bị khám, bản thảo bị thu giữ. Bao nhiêu lần mình tự hỏi những bản thảo ấy, mang dấu bàn tay ông, thủ bút của ông, chứa chở những sức nặng chữ nghĩa nghiệt ngã, đau đớn, thơ thới và tan hòa chỉ riêng ông về cuộc đời đã ở đâu, giờ ở đâu, hay tất cả bị biến thành bụi giấy?

*

Câu chuyện với Nguyễn Huy Thiệp, và sau đó với người tổ chức chuyến đi về phía Đức sẽ cho người ta biết rằng con đường ra với thế giới, theo nghĩa „đi“ của ông hồi ấy mới chông gai làm sao. Được mời đích danh, và để mời được ông người ta chấp nhận mời thêm ba người nữa, nhưng chút xíu nữa Nguyễn Huy Thiệp không đi được như mấy năm về trước vì không biết thông tin được mời để mà làm visa. Nhớ câu Trịnh Công Sơn nói khi lần đầu tiên gặp lại Khánh Ly. Tự do – Trịnh Công Sơn định nghĩa - là ĐI.

Với Nguyễn Huy Thiệp, tự do là gì? Im lặng? Hay là viết? Viết gì? Truyện ngắn hay là tiểu thuyết? Nhà văn Thuận có lí giải sự tiếng tăm đến thế mà Nguyễn Huy Thiệp vẫn không được biết tới nhiểu ở phương tây, vì phương tây chuộng tiểu thuyết, còn nhà văn của chúng ta thì, dù rất mê chữ của ông, tôi phải thành thật với mình: tiểu thuyết với ông là sở đoản. Đấy là chưa nói tới những nhọc nhằn trong việc chuyển dịch tác phẩm mà điều kiện tiếng giỏi tiếng dày chỉ là một trong những. Trong status mới viết sau khi Nguyễn Huy Thiệp mất, nhà thơ Hoàng Hưng trên FB của mình kể đã công khai chào ông là thiên tài, và nói về một đặc điểm trong văn của Nguyễn Huy Thiệp: Trong nhân vật của ông có sự chuyển đổi không cách gì cưỡng được của con người ở một thời hết sức đặc biệt tại miền Bắc, từ ““người nhà quê” đổi đời, trí thức hoá, nhà binh hoá, cán bộ hoá, thành thị hoá, sau mấy mươi năm là chủ lực trong cuộc chiến tranh kéo dài, đã trở nên lực lượng áp đảo xã hội”, mà “tổng hợp “hầm bà làng” đủ thứ (có 1 câu thơ Nguyễn Duy nói được ý này), cái chất phác thiện căn xưa vẫn nao nao, nhưng cái lưu manh, tục tằn, thực dụng, cái ác, cái ti tiện, tủn mủn, lắt léo, đểu giả…” là cái chất đặc dị của nó. Rất trúng! Công nhận! Chỉ thế thôi, mình nghĩ Nguyễn Huy Thiệp đã ngang sức với hai nhà văn Việt mình mê lắm, là Nam Cao và Vũ Trọng Phụng. Họ - những bậc chân tài mà cái nhìn về cuộc đời là không thể bắt chước - đã làm được cái việc không thường là mô hình hóa tâm lí con người ở thời mình sống, nhưng…

*

Mình nhớ lần đầu biết Nguyễn Huy Thiệp. Là qua „Huyền thoại phố phường“, hình như in trên Người Hà Nội chứ không phải Văn Nghệ. Không bị chấn động ngay, may quá, vì ở đó còn dấu vết của một ảnh hưởng vô thức làm gợi nghĩ tới „Con đầm Pich“ của cụ „Tôi yêu em“ ở nước Nga. Nhưng mình để ý ngay: vì cung cách nhìn cuộc sống của người viết: huyền thoại đấy, song lột bỏ mọi ma mị sương mù của lối người tốt việc tốt người xấu việc xấu vẫn thường thấy trong chữ nghĩa Việt nhiều năm ròng khi đó.
Nhưng tới „Tướng về hưu“!
Buổi chiều mình đọc truyện ngắn này là một buổi chiều Hà Nội dường như rất bình yên, chí ít là vô cùng yên tĩnh. Cảm giác đầu tiên là những bức tường chữ nghĩa chắc chắn và đẹp nữa mà mình đã chui vào để trú ẩn cho qua tuổi trẻ từ từ rạn, còn nguyên hình trạng nhưng đầy nguy cơ, báo trước một sụp đổ không thể đừng. Choáng quá, vì vợ hoan hỉ hỏi chồng chuyện tính mâm làm cỗ đám hiếu án táng bố chồng có sát không, và anh chồng, trụi thùi lụi đúng một từ: „Sát.“ Giết? Chính xác? Dám đoan quyết với mọi người: không ai có thể dịch được từ này với toàn bộ cộng hưởng từ phía người đọc, kiểu như mình.

*

Từ đó, theo sát Nguyễn Huy Thiệp. Từ đó, phát hiện lại một điều hiển nhiên: Con đường một tài năng nghệ thuật nhất định sẽ đi qua là trước phải khác người, sau phải khác mình, hoặc ngược lại.
Rậm lời về sự Nguyễn Huy Thiệp đi con đường này cũng chẳng để làm gì. Khác người: đã hẳn rồi. Những tài năng cùng thời với ông đồng thanh ca ngợi rồi. Khác mình: thì cứ nhìn các tập hợp tác phẩm của ông trong mỗi mạch cảm hứng, từ truyện ngắn, qua tùy bút phê bình phiếm luận như bổ như chém, qua kịch, qua tiểu thuyết! Nguyễn Huy Thiệp khác người khác mình là ở cái đằng sau tấm lưng hiện thực mà người đọc ông chú mục khen chê: Ấy là sự đào sâu chữ ĐẠO một cách bền bỉ, có hệ thống, là cảm giác về một trật tự tinh thần không hẳn là mới, căn cứ vào một thước đo chính trị xã hội riêng, tự cắt tự khắc, với hi vọng có thể chỉnh lại những xuyệch xoạc của cuộc đời hằng thường. Có phải vì thế mà ông lập ngôn và bắt nhân vật lập ngôn, chẳng cứ xuất thân thế nào, từ ông vua của đoàn quân chân đất thời xưa tới tay ba trợn dẫn dắt đám cùng khổ trong rừng thời nay, từ anh giáo làng tới bà lão trong mắt con cái đã lẩn thẩn. Chữ nghĩa của Nguyễn Huy Thiệp chất chở nhiều quan niệm, quan điểm, nhưng lại không rơi tọt vào văn chương tải đạo nói thực là rất chán, đọc xong, biết đạo rồi, biết cách giải quyết cuộc đời của tác giả rồi là không có nhu cầu đọc lại, vì đời thực đã rời xa lâu rồi. Đạo của Nguyễn Huy Thiệp là những triền miên suy tưởng không ở bên trên, bên ngoài đời thường, mà thổ ra từ đời thường nhiều chiều, hay bậc nhất có khi lại là từ dưới đáy. Cái dân giã trong hành ngôn của nhiều nhân vật lấp lánh tri thức dân gian thuyết phục, thống trị không phải chỉ một đôi người như anh giáo Triệu. Thực lòng, mình khoái kinh khủng cái cách bà cụ già trong bài học nông thôn lẩm bẩm về thượng tầng „các cụ toàn chim to“, bàn về hạnh phúc „có hai hòn dái thì mất rồi còn đâu“, hay về nam quyền „ăn thì họ ngồi mâm trên ngủ thì họ đè lên mình“. Cũng thế, cái lối bàn về văn chương rất hiểu rất hợp nhau của một trí thức nho học trải đời với ông đồ tể vừa ngộ ra „chữ mới cần“ sau khi bố già chết và toàn tâm toàn ý vì tương lai con cháu với thứ văn chương ba rọi để làm quan. Hay bài học dạy đời chua chát của thằng cha Bường tinh đời, ba trợn, lưu manh, đểu giả, thẳng tuột đến mức trung thực và có lúc cũng dịu dàng. Thật là những cái tát tận tình, những cú điểm huyệt lịm người với những kẻ như mình, coi chơi với chữ là một hobby chuyên nghiệp, đấm, tát như thế mà lại đả thông được kinh mạch thì sướng vô chừng.

*

Sẽ thật bất công cho nhà văn theo toàn bộ nghĩa đẹp đẽ nhất của từ này khi bình rằng ông ta bà ta hết thời, chững lại, chậm đi, nhạt hẳn căn cứ vào một hai ba tác phẩm nào đó. Là mình nói bạn đọc ấy, mà mình cũng thuộc về. Xét định một nghệ sĩ, phải căn cứ vào biên độ của sự khác ở họ. Và chớ tưởng rằng…
Là có thể nhận định về sự phát triển tiến lùi ở họ dựa vào thời gian tác phẩm được trình làng. Chẳng có ý nghĩa gì nhiều. Ngấm, qua mình và qua đôi ba bề trên bè bạn trong nghề, mình biết rằng có rất nhiều tác phẩm được sáng tác sau lại được trình hiện trước, có những tác phẩm dằn vặt, kiểm soát tác giả một thời gian rất dài, không chịu hoàn thành, và trong khoảng thời gian đó, một hai ba tác phẩm khác lần lượt ra đời, thành công vang dội trong sự nhìn nhận của bạn đọc và truyền thông. Ở Nguyễn Huy Thiệp, những tác phẩm vả một phát vào sự vô lương của người đời, làm nên tên tuổi ông buổi đầu, tạo sóng thần trong làng chữ lại không phải là thứ ông ấy viết đầu tiên. Ai cũng biết rồi đấy: Những ngọn gió Hua Tát, năm ông mới ngoài hai mươi tuổi, khéo cũng là năm cái anh con bà nông dân trở thành thầy giáo ở cái xứ chim kêu vượn hót và biết sợ rượu. (Ờ thế, Nguyễn Huy Thiệp từng kể sợ rượu chỉ vì dạy học ở rừng.)

*

Tác phẩm nào sẽ được coi là hay hơn tác phẩm nào, trước hơn sau hay ngược lại, không bàn, nhưng mình biết rằng tài năng nào cũng đa diện. Mỗi mạch nguồn tâm cảm ở họ buộc họ phải đi đến cùng, phải làm cạn kiệt đi thì mới yên thân, và kết quả thường là những tác phẩm nhiều khi cực khác nhau, chỉ giống nhau ở chỗ xem, nghe, hay đọc, là biết kẻ nào làm ra nó. Vàng lửa, Phẩm tiết, Kiếm sắc, Giọt máu có khác Chút thoáng Xuân Hương, Trương Chi không; Tướng về hưu, Không có vua, Những người thợ xẻ; Chuyện ông Móng có khác Những bài học nông thôn, Sang sông, Muối của rừng không? Gạ tình lấy điểm hay Tiểu Long Nữ có khác Tuổi hai mươi yêu dấu không? Suối nhỏ êm dịu kịch có khác Trò chuyện với hoa thủy tiên tiểu luận không? Quá khác. Chỉ có điều không ai có thể nhầm được đấy là chữ của người nào. Tôi muốn lấy một ví dụ: Đọc nhiều nhiều rồi, rồi giới hạn lại ở các tác phẩm của mấy tác giả nổi danh cùng thời, gặp trầm tư „Lấy tủ hay không lấy tủ“, đảm bảo chúng ta sẽ nghĩ ngay ra tên người đẻ ra nhân vật là Phạm Thị Hoài, và tới “Ai đồng ý bố chết giơ tay“ thì khó có thể tòi ra tên một ai khác là người viết, ngoài Nguyễn Huy Thiệp. Với câu này, nhân vật Đoài của Nguyễn Huy Thiệp trong „Không có vua“ vượt mặt ông Văn Minh của Vũ Trọng Phụng khi đối diện cùng một hiện thực. Văn Minh mới chỉ cáu tiết vì cụ cố Hồng sống dai là „vô đạo đức“, bất hiếu và vô lương, nhưng chưa đạt tới độ tàn nhẫn tỉnh rụi như Đoài, một sự tàn nhẫn thực ra đầy lí trí và thực tế. Đấy là sự khác biệt trong tính cách của nhân vật hay trong phong cách nghệ thuật của nhà văn, câu hỏi này không xuất hiện trong đầu mình khi đọc. Mà là một câu hỏi khác: Người Việt đang sống qua những thời thế lạ lùng đến nỗi bất thường là bình thường, và đó là đi xuống hay đi lên? Đôi khi mình ghét các tài danh: họ đẩy chúng ta vào một bầu không khí chữ nghĩa riêng đầy bứt rứt, dằn vặt chúng ta, họ không để chúng ta sống cho yên. Lại cũng thương họ: một người dịch có thể tạo cho mình liên tưởng dài ngoẵng từ anh trí thức còi của Việt Nam tới tận hoàng tử Hamlet tận Đan Mạch xa xôi để mà hiểu cái chua chát tồn sinh trong câu „lấy tủ hay không lấy tủ“, nhưng tầm đâu ra một dịch giả có thể dịch được hồn vía đời sống xã hội Việt Nam đằng sau cái câu nhẹ như không của một trí thức xã hội chủ nghĩa:"ai đồng ý bố chết giơ tay".

*

Bạn đọc hôm nay bị bỏ bùa vì hai chữ ĐỔI MỚI, trói luôn mấy chục năm nay mấy ông bà người tài Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Quang Lập… vào trong vòng ĐỒI MỚI CỞI TRÓI. Ấy chết! Đừng có tin là đổi mới tạo cảm hứng, tạo sinh lực; tháo thừng tháo chạc gì cho ngòi bút của họ. Đổi mới, qua vai trò của báo Văn nghệ, đặc biệt là lúc dưới quyền Nguyên Ngọc chỉ đóng vai trò mở hé cửa cho xuất bản, và nhờ thế bạn đọc có cơ biết tới những tài danh này thôi. Mình ngờ Thiên sứ Phạm Thị Hoài, Những mảnh đời đen trắng Nguyễn Quang Lập, Tướng về hưu hay những Lân những Ánh những Huệ những Vinh Hoa cùng Nguyễn Huy Thiệp, những Kiên những Phương và những xác chết của Bảo Ninh khéo nằm trong ngăn kéo bàn hay cái hòm dưới gậm giường chờ đổi mới chẳng phải một ngày. Phải xác quyết lại một điều: ĐỔI MỚI có thể tiếp sức cho họ trong sáng tạo, nhưng các tác giả này, bằng sự xuất hiện của mình, đã trở thành một phần của nó, tạo nên nó ở trong văn chương, không phải ĐỔI MỚI làm nên họ. Một tài danh thật sự không đi tìm tự do sáng tạo ở bên ngoài, mà là, và chỉ là trong chính mình, một mình bầm dập, lầmlũi, đau khổ, ê chề nhất, vì tự biết.
Nhớ mà xem „Thu có vẻ như cời than thắp lửa – Ta lại buồn như sắp sửa vào yêu“, câu thơ ma ám ấy ông họa sĩ Chu Hoạch viết có khi là trong lúc móc cống đấy. Giời ơi!

*

Mình không có cái duyên gặp Nguyễn Huy Thiệp nhiều. Mấy lần về Hà Nội vừa rồi cũng không tìm thăm ông. Và cũng không ân hận. Nhà văn cần gì ở bạn đọc? Đọc. Đọc. Và đọc. Và đánh vật với chính bản thân về các giá trị, sau khi bị chữ của nhà văn nung, đập, làm mất ngủ. Thế thì mình là một người đọc chung thủy của ông rồi. Thế là có duyên với nhau rồi.
Nhưng em muốn kể ở đây cho anh nghe về cái duyên buổi đầu với anh cơ anh Thiệp ạ.

Ấy là năm 1989. 

Các nhà xuất bản in ào ào, dịch ào ào, bán ào ào, sách cũ sách mới, của ta của tây của tàu. Rồi nhu cầu đọc bão hòa, túi tiền bạn đọc cạn, vốn nhà xuất bản đọng. Và thế là sách được tung ra bán với chiết khấu giảm giá có khi tới một nửa căn cứ vào giá bìa. Mà giá bìa thì mỗi lần in lại chênh lệch đáng kể. Mình mới ti toe đi lấy chồng, dạy chuyên văn ở Hà Nội – Amsterdam, số giờ dạy chỉ bằng 1/3 đồng nghiệp mà lương được thêm hẳn 3%, nhưng thời bù giá vào lương bù da vào xương, hai vợ chồng bốn bàn tay trắng, thế là xui nhau đi bán sách để ăn chênh lệch. Bọn mình đã khuân không biết bao nhiêu tác giả tác phẩm tây tàu ta nằm trong kho của phát hành sách Hà Nội lên đổ đống ở bờ ruộng chỗ Nghĩa Đô, bán chạy như người ta bán dưa lê. Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Quang Lập, Dương Thu Hương cũng nằm chung ở đó. Sau này, một người làm ở phát hành sách bảo bọn mình bán Nguyễn Huy Thiệp Phạm Thị Hoài Nguyễn Quang Lập còn nhiều hơn mấy cửa hàng của họ nằm ở Tràng Tiền Nguyễn Xí, vợi cả kho.

Sau này thì mình mới nghĩ ra là bán ở bờ ruộng giữa cánh đồng nhưng Nghĩa Đô khi đó là nơi đi về, làm việc, ăn ở của rất nhiều nhân viên cán bộ các viện, các trường đại học – những người mến chữ. Chứ lúc đó, bán cực chạy, vì khách cứ động tay vào cuốn nào là có thể nói cho họ ngay nội dung, bonus thêm vài ba bình luận mọn, nhưng hai vợ chồng lại không biết gì về marketting, và thế là bỏ qua nhiều cơ hội để thành đại gia đầu nậu sách.

Cơ hội đáng nhớ nhất là một buổi trưa đường vắng thì có khách. Khách tự giới thiệu là Nguyễn Văn Lưu, đại diện của nhà xuất bản Văn học, nói rằng ông và đồng nghiệp ở nhà xuất bản Thanh niên và Quân đội có nghe tin về một quán sách giữa đồng, có theo dõi ít lâu nay và ba nhà xuất bản muốn cùng xây một nhà sách to ở Nghĩa Đô, với điều kiện vợ chồng mình là người quản lí. Sẽ. Sẽ. Sẽ. Ngon ăn thế, thế mà lúc đó mình chỉ chăm chăm với một ý nghĩ thú vị bác này là người đang đánh ông mặt nhàu nằm ở bờ ruộng của mình đây, rồi rụt rè trình bày rằng vẫn đang đi dạy, chỉ định bán sách một thời gian để thoát nghèo.
Ối chao ôi, chữ nghĩa hại người đến vậy. Nó không làm mình thông minh mà là u mê, vào đúng lúc ấy. Và chữ của Nguyễn Huy Thiệp hiển nhiên có góp phần vào sự làm mình không thông minh.
Thế nên, giờ mình phải ngồi ở rất xa cái bờ ruộng chắc là lên phố lâu rồi kia để viết về ông mặt nhàu. Như bùn khô. Như ruộng rạ.

*

Em sẽ không nói thương tiếc anh đâu anh Thiệp nhé, vì anh buông được gánh khổ ở cõi nhân gian này, vì anh gặp chị rồi.
Chữ nghĩa độc lắm. Ở cõi ấy có khi anh mở lại nhà hàng đi, đừng dính vào chữ nữa. Ai biết thế nào về thể chế của Diêm Vương.

Lê Minh Hà

Berlin 27. 03. 2021