Ước nguyện mùa Xuân

Nguyễn Ngọc Giao

Ban biên tập Người Đô Thị giục tôi viết bài và cho hạn chót : 21 tháng 12.

Biết viết gì đây vào những ngày cuối năm, cho kịp ngày 21 ? Chẳng lẽ nói chuyện đình công ở Pháp kéo dài hơn mười ngày nay và chưa biết bao giờ kết thúc, với kết quả thế nào ? 21 tháng 12, trí nhớ tuổi già của tôi bỗng le lói. Đúng rồi, đó là ngày sinh của ông bạn người Pháp Georges Boudarel. Sinh năm 1926, năm nay nếu còn sống, ông già sẽ thọ 93 tuổi.

Nhưng người bạn của chúng ta đã từ trần ở tuổi 77 tại nhà dưỡng lão ngoại ô đông bắc Paris, mấy ngày sau sinh nhật : 26 tháng 12 năm 2003. Ngẫu nhiên, tháng 12 đánh dấu nhiều cột mốc quan trọng trong cuộc đời gắn bó với Việt Nam của Boudarel : năm 1950, cách đây đúng 69 năm, cũng vào tháng 12, giáo sư triết học 24 tuổi đời ấy, rời bỏ bục giảng ở Trường nữ trung học Marie Curie Saigon, ra chiến khu Đ, gia nhập kháng chiến. Ông được bác sĩ Phạm Ngọc Thạch phân công làm việc ở Ban tiếng Pháp Đài Tiếng nói Sài Gòn - Chợ Lớn Tự Do. Một năm sau, tháng 12 năm 1951, ông nhận được lệnh chuyển công tác sang Cục địch vận. Đầu năm 1952, ông lên đường ra Bắc, trừ một đoạn 200 km xe lửa vùng tự do Khu V, đi bộ từ Sông Bé lên Việt Bắc. Trên đường ra bắc : ông được tin mình đã bị một toà án quân sự Pháp kết án tử hình vắng mặt (vì tội « bất tuân », không ra trình diện khi bị gọi đi quân dịch).  Cuối năm ấy, ông được cử vào ban lãnh đạo một trại tù binh Pháp mang bí số 113. Công tác chủ yếu của ông là tuyên huấn, giải thích cho binh sĩ Pháp, những đồng bào của mình, về tính chất thực dân của Pháp ở Đông Dương. Bốn mươi năm sau, con người ấy, công việc ấy sẽ được một nhóm cực hữu Pháp biến thành một « đồ tể » hành hạ tù binh Pháp. Tôi sẽ xin trở lại « vụ án Boudarel » này ở một đoạn dưới. Ở đây, xin tiếp tục lộ trình của Boudarel : sau chiến thắng Điện Biên Phủ và Hiệp định Genève 1954, chính phủ VNDCCH tiếp quản thủ đô, Boudarel được cử về Nhà xuất bản ngoại văn (tiền thân của Nhà xuất bản Thế giới ngày nay), bắt đầu một trang mới trong « duyên nghiệp » với Việt Nam. Ngoài công việc biên tập tiếng Pháp, ông dịch nhiều tác phẩm văn học Việt Nam ra tiếng Pháp (Tắt đèn của Ngô Tất Tố, Dế Mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài…).

  

Trái : Georges Boudarel (1926-2003)
Phải : Bình tro hình bốn cuốn sách cổ điển (*)

Năm 1964, trong bối cảnh bất đồng nội bộ của phong trào cộng sản quốc tế, Boudarel cùng với hai đồng chí người Pháp (Clavier và Tarago) và mấy đồng chí Đức, Áo tham gia kháng chiến, đã rời Hà Nội về châu Âu. Do bị kết án tử hình, không thể trở về Pháp, Boudarel được xếp đặt công tác ở Praha (Liên đoàn Công đoàn Thế giới FSM). Năm 1967, để làm hoà với phe cực hữu đã kịch liệt chống đối De Gaulle khi ông phải thừa nhận Algérie độc lập, tổng thống Pháp đã ký sắc lệnh ân xá cho tất cả những « tội nhân » đã phạm tội trong « chiến cuộc » Đông Dương và Algérie. Nhờ đó, Boudarel trở lại Pháp, bước sang một giai đoạn mới. Ông bảo vệ thành công một luận án sử học xuất sắc về Phan Bội Châu và dạy sử tại Trường đại học Denis Diderot (Paris VII).

Cùng với nhà sử học Jean Chesneaux và hai đồng nghiệp Pierre Brocheux, Daniel Hémery, Georges Boudarel đã đào tạo cả một thế hệ những nhà Việt học Pháp và ngoại quốc. Công trình nghiên cứu và những bài báo của họ là những nguồn thông tin cho tất cả những ai ở phương Tây quan tâm tới lịch sử Việt Nam hiện đại, những tài liệu quy chiếu của phong trào trí thức, sinh viên phương Tây ủng hộ cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta.

Sau ngày Việt Nam thống nhất, Boudarel tiếp tục công tác nghiên cứu, giảng dạy, đồng thời không ngừng giúp Việt Nam trong những công việc khiêm tốn, cụ thể nhất, như gửi sách vở, tài liệu cho các thư viện và đồng nghiệp, làm chứng nhân cho những tội ác của Pôn Pốt ở các tỉnh biên giới tây-nam. Là một nhà trí thức trung thực, gắn bó với sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, ông không ngần ngại phê bình những gì ông cho là sai lầm trong thực tiễn cách mạng. Chính vì thế mà lập trường kiên định của Boudarel ủng hộ Việt Nam chống lại Pol Pot và chủ nghĩa bành trướng Đại Hán được tôn trọng và rất có uy tín thập niên sau 1975, trong khi không ít trí thức và nhân sĩ Pháp đã từng ủng hộ Việt Nam chao đảo, hoài nghi, thất vọng.

Có lẽ không phải ngẫu nhiên mà Boudarel được chọn làm « vật tế thần » năm 1991, khi Liên Xô và khối các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, và cuộc chiến tranh Koweit-Irak bùng nổ. Trong một cuộc hội thảo về Việt Nam được tổ chức tại trụ sở Thượng viện Pháp, Boudarel được mời thuyết trình. Khi ông đang phát biểu, thì một nhóm người đột nhập hội trường, đi đầu là một chính khách phái hữu đang tìm phiếu của cử tri cực hữu, tố cáo Boudarel là « tên đao phủ trại tù binh 113 ». Những người này sẽ kiện ông trước toà án Pháp vì « tội ác chống nhân loại ». Trong bối cảnh « thế giới cộng sản sụp đổ », « đồng minh toàn thắng » ở Koweit, khủng hoảng phái tả ở Pháp và các nước phương Tây, « vụ án  Boudarel » được báo đài làm rùm beng, gây xôn xao trong dư luận suốt mấy tháng trời. Một chính khách (ông F. Léotard, phái hữu) đã phải lên tiếng phê phán « cuộc hành quyết kiểu Lynch » bằng phương tiện truyền thông. Không phải chỉ bằng tivi, báo đài : toà nhà chung cư của Boudarel (ở Romainville, ngoại ô Paris) – mà địa chỉ đã được công bố trên một tờ báo lá cải – đã bị mấy viên đạn bắn vào cửa kính (hung thủ nhầm nhà, bắn vào căn hộ hàng xóm, cũng may không trúng ai).

Những người bạn thân của Boudarel – đầu tiên phải kể nhà toán học Laurent Schwartz, giải Fields, người bạn chí cốt của Việt Nam – không ngạc nhiên khi được tin ông bị đột quỵ, phải đưa cấp cứu vào bệnh viện. Trong suốt 12 năm trời, hội « Những người bạn của Boudarel » (mà Laurent Schwartz làm chủ tịch danh dự) chăm lo ông, ở bệnh viện, rồi sau đó ở viện dưỡng lão, ủng hộ ông trong hai vụ kiện.

Tôi nói hai vụ kiện. Vụ thứ nhất, do nhóm người mệnh danh « cựu tù binh trại 113 » như đã nói trên. Vụ này kết thúc bằng quyết định của toà án Paris bác bỏ đơn kiện. Vụ thứ hai, do Boudarel kiện Bộ giáo dục Pháp – dư luận ít biết tới. Số là, tháng 12.1991, Bộ trưởng giáo dục Pháp Lionel Jospin (đảng xã hội, sau này làm thủ tướng và thất cử tổng thống) đã ký nghị định cho giảng sư Boudarel về hưu đúng tuổi 65 ; và nghiêm trọng hơn, trong khi tính điểm hưu bổng, bộ máy quan liêu của Bộ giáo dục Pháp không chịu tính những năm ở Việt Nam của Boudarel vào thời gian có làm việc. Sau nhiều tháng xét xử, Toà án hành chính Pháp đã xử Boudarel thắng kiện (đây là một điều đáng tự hào cho nền tư pháp của một chế độ dân chủ, cũng là một tiền lệ tốt cho một vụ án gần 20 năm sau : André Menras / Hồ Cương Quyết cũng đã thắng kiện Bộ giáo dục Pháp, buộc họ phải tính 3 năm tù Chí Hoà của anh vào những năm công tác giảng dạy).

Ngày xuân, nói chuyện cũ, nhưng cũng là chuyện thời sự, chuyện tình nghĩa. Tháng 12.2003, khi Boudarel từ trần, chúng tôi đã thực hiện ý nguyện của người bạn quá cố là hoả táng thi hài. Một phần di cốt đã được trải ở ngoài khơi đất Pháp, phía cửa sông Seine. Phần còn lại, các bạn trong hội « Những người bạn của Boudarel » trao cho tôi nhiệm vụ giữ ở trong nhà, với dự phóng, khi thuận lợi, sẽ đưa phần di cốt về Việt Nam, nếu có thể, đi theo lộ trình của Boudarel cách đây hơn sáu thập kỷ : từ Sài Gòn lên Việt Bắc, qua chiến khu Đ, dọc theo vùng tự do Trung Bộ. Hay ít nhất, cũng đi từ Trường trung học Marie Curie lên Chiến khu Đ, nơi mà cách đây đúng 69 năm, bác sĩ Phạm Ngọc Thạch đã tiếp đón đồng chí giáo sư Pháp tham gia kháng chiến, và ngay tối hôm đầu tiên ấy đã đưa Bí thư Thành uỷ Mười Cúc (Nguyễn Văn Linh) tới gặp.

Vừa qua, nhà báo Trần Thu Hiền và một nhóm quay phim cuả đài VTV4 đã sang Pháp quay một số cảnh cho cuốn phim tài liệu về G. Boudarel. Về nước, các bạn đang khẩn trương hoàn thành cuốn phim, và có ý mời tôi về nước, mang bình tro Boudarel về để thực hiện ý nguyện cuối cùng của người đã khuất. Đó cũng là một trường đoạn có thể kết thúc cuốn phim. Mong rằng dự án này sẽ trở thành hiện thực trong những ngày xuân 2020 này.

Paris, 21.12.2019

Nguyễn Ngọc Giao

NGUỒN : Bài viết cho Giai phẩm Xuân 2020 của báo NGƯỜI ĐÔ THỊ đã phát hành ngày 6.1.2020 :

(*) Khoảng cuối thập niên 2000, nhà nghiên cứu Hoàng Ngọc Hiến sang Paris tới nhà tôi chơi. Tôi hỏi anh có cần đi đâu gặp ai không, anh rút trong cặp ra một bó nhang : "Trước khi rời Hà Nội, anh Tô Hoài dặn tôi phải đi thăm mộ Boudarel và thắp cho anh ấy mây cây nhang". Chúng tôi cười, mời anh quay đầu lại tủ buffet đằng sau lưng : "Đây là mộ Bouda, anh có thể thắp hương ngay bây giờ".