Mấy suy nghĩ về Nam Phi và ANC

Nguyễn Trọng Nghĩa

Những gì xảy ra ở Nam Phi từ mấy năm rồi và đặc biệt qua việc đảng Đại hội Dân tộc Phi Châu (ANC) thắng cử và thành lập chính phủ liên hiệp dân tộc, thêm một lần nữa, cho thấy tầm quan trọng của lương tri (bon sens) trong hành động chính trị, đôi khi hơn cả tư tưởng hệ, chủ nghĩa...

Trước nguy cơ phá sản, không thể nào tránh khỏi của chế độ apartheid (cô lập về chính trị và kinh tế do sự lên án và những biện pháp trừng phạt của rất nhiều nước, bạo động và đàn áp đẫm máu càng ngày càng trầm trọng...), các nhà lãnh đạo của đảng dân tộc (NP) đã đi đến kết luận là phải từng bước giảm bớt sự hà khắc phi nhân của chế độ. Sau việc trả tự do cho Nelson Mandela năm 1990 đã làm cho tình hình chính trị Nam Phi biến chuyển càng ngày càng nhanh. Mặc dù họ đã là những người phục vụ đắc lực của chế độ apartheid và nhất là dù nắm trong tay những phương tiện trấn áp (cảnh sát và quân đội) ông De Klerk cũng như các nhà lãnh đạo của đảng NP đã đủ thực tế và, phải nói, đủ sáng suốt để chấp nhận đối thoại với đảng ANC, lực lượng chính trị quan trọng nhất của Nam Phi.

Ngược lại, các nhà lãnh đạo của đảng ANC (đặc biệt Nelson Mandela) cũng đã ý thức sâu sắc được là nếu không muốn gây ra nội chiến với những hậu quả thảm khốc có thể đoán trước được, họ phải nỗ lực đi tìm một giải pháp thoả hiệp với đảng NP và ngay cả với các phe phái cực hữu: một giải pháp như vậy nhất thiết phải trấn an được thiểu số da trắng đặc biệt là giới kinh doanh và quân đội.

Chính vì nghe theo tiếng nói của lương tri và biết tạm quên đi quyền lợi của phe đảng mình mà ANC và NP đã thực hiện được bầu cử tự do và thành lập được chính phủ liên hiệp dân tộc. Nhưng cũng phải nói ngay rằng giải pháp của lương tri này cũng chỉ có giá trị trong giai đoạn quá độ. Không chóng thì chầy đời sống chính trị của Nam Phi sẽ phải tuân theo quy luật đa số và thiểu số hay nói khác đi về sự luân phiên nhau cầm quyền (alternance) giữa các đảng phái và liên minh chính trị khác nhau, thậm chí đối kháng nhau về đường lối, dựa trên sự chọn lựa của nhân dân thông qua các cuộc tuyển cử tự do. Một nước Nam Phi mới – thực sự “dân chủ và phi chủng tộc” như Nelson Mandela vẫn mơ ước từ lâu – chỉ có thể tạo được sự ổn định và phát triển nếu các đảng lớn như ANC và NP càng ngày càng bớt đi tính cách chủng tộc.

Trong cuộc đấu tranh nhằm giải phóng nhân dân da đen ra khỏi sự thống trị của người da trắng từ hơn 300 năm nay, thanh toán chế độ apartheid và giành chính quyền, Nelson Mandela và các nhà lãnh đạo ANC đã tỏ ra rất uyển chuyển, sáng suốt... nói gọn lại là rất tài ba. Nhưng một khi đã lên cầm quyền, liệu họ có trở nên những nhà quản lý giỏi có khả năng giải quyết những vấn đề kinh tế xã hội vô cùng trầm trọng của Nam Phi (đặc biệt cho người da đen¹. 85% nghèo khổ, 47% mù chữ, 12 triệu người không có nước uống sạch, 75% không có điện...). Từ mấy thập kỷ nay kinh nghiệm thế giới cho thấy là một chính đảng kiên cường và tài ba trong đấu tranh giải phóng cũng có thể trở thành những nhà quản lý rất tồi trong giai đoạn xây dựng.

Cái may rất lớn của Nam Phi là ngay từ đầu dường như họ đã có được một chế độ dân chủ với sự hiện diện của nhiều chính đảng, đặc biệt là ANC (tiến bộ) và NP (bảo thủ). Với tư cách là những người dân chủ chân chính, các nhà lãnh đạo ANC chắc chắn thấy được rằng vai trò quyết định của họ trong việc sáng lập ra nước Nam Phi mới và đa số tuyệt đối (62,65%) mà ANC đạt được trong cuộc tuyển cử tự do đầu tiên sẽ không cho phép họ vĩnh viễn cầm quyền: tương lai chính trị của ANC sẽ tuỳ thuộc ở khả năng xây dựng, phát triển đất nước của họ. Nếu không thoả mãn được nhũng đòi hỏi bức thiết của nhân dân Nam Phi, hoặc họ sẽ không tạo được những điều kiện cần thiết để đất nước biến đổi một cách hoà bình, hoặc họ sẽ mất quyền trong 2, 3... nhiệm kỳ tới: khả năng sau xét cho cùng, cũng là chuyện bình thường trong một xã hội dân chủ và cho một đảng thực sự dân chủ, tiến bộ.

Nhưng ngay bây giờ ta có thể khẳng định rằng sau hơn 80 năm đấu tranh bất khuất, ANC là một đảng có quá khứ và hiện tại quang vinh đáng cho cả thế giới thán phục.

¹ tại những biệt khu (homeland)