Thư bạn đọc

- bạn đọc — published 27/11/2008 14:45, cập nhật lần cuối 27/11/2012 19:06

Bạn đọc và Diễn Đàn

Nhớ đến một người

Hôm nay là ngày 11-9. Nói tới 11-9, ai cũng nghĩ tới vụ khủng bố Tháp Đôi, ít ai nhớ rằng cách đây đúng 30 năm, ngày 11.9.1973, nhóm quân đội phản loạn do Pinochet cầm đầu và do CIA hỗ trợ, đã lật đổ chính phủ dân cử, hợp pháp của tổng thống Salvador Allende. Hàng ngàn người đã bị thủ tiêu, hàng vạn người bị cầm tù, hành hạ. Dân tộc Chilê đã phải chìm đắm hai chục năm trời dưới một chế độ quân phiệt phục vụ đắc lực cho chủ nghĩa « ultra-liberal ».

Đối với chính quyền Nixon, một chế độ dân chủ tiến bộ ở châu Mĩ Latinh có thể còn nguy hiểm hơn cả chế độ Castro độc quyền ở Cuba, vì nó mở ra một con đường khai phóng khác với đấu tranh vũ trang.

Nhưng viết thư này, mục đích của tôi không phải là phân tích chính trị. Tôi muốn tưởng nhớ tới một người Việt Nam.

Anh tên là Trần Quế Phương. Tôi gặp anh tại Paris khoảng đầu thập niên 1960. Tôi không biết gì nhiều về anh, chỉ nhớ anh là người miền Nam, băn khoăn tìm đường. Có lần anh tỏ ý muốn về nước, ra vùng giải phóng, xem chế độ của Mặt trận thực sự ra sao trước khi anh « dấn thân ». Sau đó anh rời Pháp sang Canada, rồi ít lâu sau, tôi nghe nói anh đi Chilê, lập gia đình ở đây với một phụ nữ Chilê. Sau cuộc đảo chính 9.11.73, được tin anh Trần Quế Phương đã bị chế độ Pinochet thủ tiêu. Từ đó đến nay, tôi không có thông tin gì thêm, bạn bè ở Canada cũng thế.

Trong thời đại thông tin này, lẽ nào chúng ta không thể tìm kiếm thêm thông tin về Trần Quế Phương, cũng như về những nạn nhân khác, người Chilê và người nước ngoài, của chế độ Pinochet ?

Tôi viết vài dòng này để tưởng nhớ người đã khuất và và chia sẻ một chút kỉ niệm với những thân, những người đã có dịp quen biết anh.

Nguyễn H. B. (Paris, Pháp)

Được mùa dịch thuật văn học

Các anh chị theo dõi báo chí trên mạng internet, chắc cũng biết sách dịch đang tràn lan. Thật là một cảnh tượng thượng vàng hạ cám, hay đúng hơn, thượng cám hạ vàng.

Thêm một lí do để đề cao giá trị hai cuốn tiểu thuyết của nhà văn Trung Quốc, Mạc Ngôn (phiên âm theo kiểu Bắc Kinh là Mo Yan thì phải), vừa được dịch ra tiếng Việt (nhà xuất bản Văn học, 2003) : Rừng xanh lá đỏ (Hồng thụ lâm) và Cây tỏi nổi giận (không rõ nguyên tác là gì, tôi tìm trên mạng thì thấy cuốn này đã được dịch ra tiếng Mĩ dưới tựa đề The Garlic Ballad).

Thế là sau Cao lương đỏ, Vật báu của đời, Đàn hương hình, độc giả Việt Nam lại được đọc thêm hai cuốn tiểu thuyết giá trị của Mạc Ngôn. Lại được đọc qua bản dịch của Trần Đình Hiến. Ai đã đọc Đàn hương hình thì đã biết tài của dịch giả : độc giả có cảm tưởng như được đọc nguyên tác. Một chi tiết cho thấy thêm dịch giả không thuộc loại dịch « sô » để kiếm sống, mà thiết tha với tác phẩm mà ông giới thiệu : ông đích thân sửa lỗi bản in, nên bản Việt ngữ các tiểu thuyết của Mạc Ngôn gần như không có lỗi chính tả hay lỗi ấn loát, một điều rất hiếm trên thị trường sách báo Việt Nam hiện nay.

Cây tỏi nổi giận, như nhiếu tác phẩm khác của Mạc Ngôn, mô tả đời sống nông thôn, nhưng là nông thôn hiện nay, khi Trung Quốc đi vào kinh tế thị trường. Trồng tỏi để xuất khẩu, để bán ra thị trường là mối quan tâm số 1 nếu không nói là duy nhất của cả một vùng nông thôn. Cây tỏi, mùi tỏi, vị tỏi, « ý niệm » tỏi chế ngự cuộc sống, ngày đêm của người nông dân. Và khi thị trường tiêu thụ không thực sự có cạnh tranh mà vẫn bị chính quyền địa phương độc chiếm, móc ngoặc, ma giáo... người nông dân không còn còn đường nào khác là nổi loạn (cuộc « nổi loạn tỏi » này nghe nói đã thực sự xảy ra ở Trung Quốc vào cuối thập niên 80).

Nếu các anh chị chỉ có thời giờ đọc một cuốn tiểu thuyết của Mạc Ngôn thôi, thì tôi xin đề nghị không do dự : Rừng xanh lá đỏ. Lần này, tuy có rừng vẹt lá đỏ, có vụng biển nuôi ngọc trai đấy, nhưng câu chuyện thực ra diễn ra ở thành thị. Một thành phố nhỏ (huyện lị), khung cảnh câu chuyện không vượt ra khỏi phạm vi một « khu », nghĩa là bộ phận của một tỉnh. Nhưng một tỉnh của Trung Quốc khổng lồ to ngang Việt Nam, mỗi « khu » năm bảy huyện tương đương với Bắc Bộ, Trung Bộ hay Nam Bộ. Chung quanh doanh nghiệp ngọc trai xuất khẩu là cuộc sống của một phụ nữ đầy bản lĩnh (phó thị trưởng) và đầy sức sống, là hành trình của một nhóm bạn học lớn lên trong « đại cách mạng văn hoá vô sản », là câu chuyện của tình yêu, tình bạn, của sự phản bội, sự tha hoá trong quyền lực, truỵ lạc... Rừng xanh lá đỏ là bức tranh sắc cạnh của Trung Quốc ngày hôm nay, và đọc câu « chuyện thường ngày » ở một « huyện » Trung Quốc trong « thời kì hiện đại hoá », ta cứ tưởng là chuyện thường ngày ở Việt Nam trong thời « đổi mới ». Tất nhiên, với những khác biệt về tiểu tiết, về mức độ : làm sao mà người Trung Quốc đua đòi nổi với người Việt Nam trong sự... « nửa vời » !!!

Một chi tiết điển hình : tiểu thuyết chấm dứt vào đúng ngày chết của nhân vật bí thư « khu uỷ » Trong suốt mấy trăm trang, không có ngày tháng, nhưng ngày câu chuyện kết thúc thì được ghi rõ ràng : ngày 9 tháng 9 năm 1976. Chỉ cần có một chút hiểu biết về lịch sử Trung Quốc hiện đại (và nếu cần thì tra lại) cũng « giải mã » được cái chi tiết ấy : đó là ngày chết của Mao Trạch Đông.

Một chi tiết như vậy thôi cũng đủ cho thấy bản lĩnh của Mạc Ngôn (mạc ngôn nghĩa là... không nói !). Và cho thấy thêm bản lĩnh của chính sách văn hoá của Trung Quốc. Bao giờ ? Phải, bao giờ nhỉ !