Nhân đọc CHAT VỚI JOHN LOCKE của Bùi Văn Nam Sơn
Nhân đọc
“ Chat với John Locke ”
của Bùi Văn Nam Sơn
Tôn Thất Thông
Nói về lý thuyết tự do và lý thuyết nhà nước không thể không nói tới hai nhân vật nổi danh của trào lưu khai sáng, ấy là John Locke (1632-1704 người Anh) và Montesquieu (1689-1755 người Pháp). Nếu Montesquieu nổi tiếng về lý thuyết nhà nước và để lại cho hậu thế những tư tưởng vĩ đại làm nền tảng chính trị cho hàng trăm quốc gia hiện đại, thì John Locke lý giải xuất sắc cả hai lý thuyết ấy, nhất là chỉ cho chúng ta mối quan hệ mật thiết giữa tự do bẩm sinh và thể chế chính trị.
Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia TP HCM
& Nhà xuất bản Trẻ
Sách dày 200 trang, giá bìa 50.000 ĐVN (phiên bản 2016)
Đọc John Locke chúng ta cần vận dụng khả năng tư duy mới mong hiểu hết,
thế mà Bùi Văn Nam Sơn đã viết một tác phẩm tuyệt vời, lý giải những tư
tưởng khó hiểu của John Locke bằng hình thức trình bày và văn phong
giản dị, có thể chuyển tải những triết lý cao siêu đến từng độc giả
bình thường không chuyên môn. BVNS dùng thể loại “ đối thoại tưởng tượng ” để đặt ra
những câu hỏi mà người nghiên cứu John Locke thường đặt ra khi gặp khó
khăn, qua đó dùng câu trả lời giản dị bằng lý giải của John Locke để
chuyển tải tư tưởng cốt lõi của triết gia.
Chúng tôi xin trích một đoạn ngắn (trang 173-175) để giới thiệu.
Độc giả nên tìm mua tác phẩm độc đáo này (về nội dung cũng như phương
pháp diễn đạt), lại càng nên đọc chương
III - Triết học chính trị (Đừng sợ ! BVNS sẽ giúp các bạn hiểu
một cách dễ dàng thứ triết học phức tạp ấy). Qua đó tự chúng ta sẽ nhận
thức rằng, nhiều quyền tự do của dân tộc Việt Nam đã bị cướp mất mà chỉ
có đề kháng, đòi hỏi mới giành lại được, chứ xin xỏ, thỉnh nguyện, kiến
nghị sẽ không bao giờ có.
Tôn Thất Thông
Nhà nước để làm gì ?
BVNS : Nhà nước, theo quan niệm của
Cụ, là chuyện có qua có lại ! Nhà
nước được thành lập là “ vì sự bảo toàn hỗ tương cho cuộc sống, tự do
và
sở hữu ” (1). So với tình trạng tự nhiên, thì cá nhân
mỗi công dân được
những lợi gì, thưa Cụ ?
John Locke : Lợi ích về ba mặt ! Thứ nhất, luật tự nhiên chưa được thấu
hiểu mấy trước đây sẽ được bổ sung hoàn chỉnh bằng luật pháp được xác
định và được mọi người thừa nhận. Thứ hai, có cơ quan tài phán vô tư
của thẩm phán. Việc thi hành án vốn bấp bênh trong trạng thái tự nhiên,
nay được bảo đảm. Thứ ba, khi quyền tự nhiên của mỗi cá nhân cần được
bảo toàn hoặc bị tranh tụng thì nhà nước mang lại sự bảo vệ đáng tin
cậy và một sự an toàn về pháp lý mà tình trạng tự nhiên không thể đáp
ứng (2).
BVNS : Một chế độ quân chủ chuyên
chế với quyền lực tuyệt đối, không phân chia, có thể mang lại những bảo
đảm ấy không, thưa Cụ ?
John Locke : Tuyệt nhiên không thể ! Không phải là con người mà chính
là
luật pháp mới làm công việc cai trị. Ta gọi đó là nền pháp trị (rule of
law). Và ngay cả quyền lập pháp cũng phải được kiểm soát và bị
hạn định
ranh giới. Nó phải hướng đến phúc lợi chung. Nó cai trị bằng những luật
lệ công khai, xác định (chứ không phải bằng sắc lệnh hay những chỉ thị
tuỳ tiện). Nó phải tôn trọng sở hữu, cụ thể là không được tăng thuế mà
không có sự đồng tình, và càng không được chuyển trao quyền lực của
mình vào tay kẻ khác (3). Vì sao? Vì quyền lực bắt đầu từ nhân
dân, chỉ có
nhân dân mới được quyền chuyển giao quyền lực.
BVNS : Thế hình thức nhà nước nào là
phù hợp với những mục tiêu ấy, thưa Cụ ?
John Locke : Tôi viết chương X quá ngắn gọn để bàn về vấn đề này. Nay
nhìn lại, phải thú nhận rằng đó là chương… yếu nhất của cả quyển Khảo
luận thứ hai của tôi! Tôi đã chỉ liệt kê và sắp bên cạnh nhau mà chưa
có sự chọn lọc giữa nào là chế độ dân chủ, chế độ đầu sỏ, chế độ quân
chủ cha truyền con nối, chế độ quân chủ tuyển cử và các hình thức hỗn
hợp khác. Trong điều kiện lúc bấy giờ, tôi thiên về chế độ quân chủ lập
hiến, tuy nhiên cũng chưa có điều kiện để thực sự làm rõ mối quan hệ
giữa vua và nghị viện. Thay cho một học thuyết rõ ràng về các hình thức
nhà nước, tôi mong người đọc ngày nay quan tâm đến học thuyết của tôi
về sự phân quyền !
(...)
Bùi Văn Nam Sơn
(1) Treatise
II, §123
(2) Treatise II, §124
(3) Treatise II, §135-142
Các thao tác trên Tài liệu