Hai Nhà Báo Và Một Lời Xin Lỗi

Huy Đức

Những ai từng cầm lệnh “triệu tập” điều tra, mới thấy, sau 5 tháng ở tù mà vẫn giữ được thái độ trước Toà như nhà báo Nguyễn Việt Chiến là một điều không dễ. Cũng con người ấy, khi làm thơ thì thật là duy cảm, khi làm bị cáo đã bản lĩnh hết mình. Những thông tin về PMU 18 bây giờ Toà xác định là sai, nhưng khi viết, có lẽ, anh đã tin đấy là sự thật. Hai năm tù có thể là dằng dặc, cũng có thể là một “trải nghiệm” không chỉ có khổ đau, nhất là với một người biết rõ con đường đi mà mình lựa chọn.

Tôi cũng không nghĩ thái độ trước Toà của nhà báo Nguyễn Văn Hải là vì “lượng khoan hồng”. Hơn 5 tháng trước khi bị bắt, trên blog của nhà báo Đức Hiển, Hải đã nói về những sai lầm này. Nhìn nhận những sai lầm trong nghề cũng là một hành động rất cần lòng dũng cảm. Đáng tiếc, phán quyết của Toà, tạo ra hoàn cảnh quá khác biệt giữa hai người, đã để lại không ít ngậm ngùi cho dư luận và cho cả những người trong cuộc.

Cho dù Toà phúc thẩm (nếu có) sẽ đưa ra phán quyết thế nào; cho dù có những đánh giá khác nhau; thì mai đây, ai nghiên cứu lịch sử báo chí Việt Nam cũng sẽ phải lật lại trường hợp của hai anh Chiến, Hải. “Hồ sơ” của họ là một vụ điển hình, rất cần thiết được phân tích cả về “nghề” và luật.

Báo chí nhà nước đã không tường thuật chi tiết phiên Toà, phần cho thấy những thông tin mà báo chí đưa ra xung quanh vụ PMU hầu hết được xác định là “sai sự thật”. Không chỉ chịu điều chỉnh của Luật Báo chí, khi hành nghề, nhà báo cũng là một đối tượng của Bộ Luật Hình sự. Tuy nhiên, tất cả những hành vi mà Luật quy định như một tội danh (vu khống, xúc phạm danh dự và nhân phẩm công dân…), có thể áp dụng ở đây, đều bắt buộc phải xác định động cơ “cố ý”. Đưa tin sai sự thật rõ ràng là “lỗi”, nhưng để bị coi là có tội thì phải chứng minh các nhà báo, trước khi đăng, đã biết chắc những thông tin đó là sai. Ở đây, nhà báo Nguyễn Việt Chiến nói anh đã lấy tin từ một nguồn mà anh đã không nghi ngờ là “Ban Chuyên án”. Thượng tá Đinh Văn Huynh, cũng thừa nhận là đã “tiết lộ” những thông tin ấy cho các phóng viên theo dõi vụ PMU.

Tất nhiên, bị truy tố về tội danh được quy định tại điều 258 lại là một chuyện khác. Theo Cựu Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Đình Lộc, tội “Lợi dụng quyền tự do, dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân” vốn có nguồn gốc từ Luật Hình sự của Liên Xô, được Việt Nam “kế thừa” trong thập niên 80. Trong những năm 90, nhiều đại biểu Quốc hội đã yêu cầu bãi bỏ điều luật này, vì dân chủ và tự do thì hoặc có, hoặc không, hành vi nào mà luật chưa cấm thì người dân có quyền hành xử đương nhiên, chứ không thể đưa ra một quy định mơ hồ: “lợi dụng”. Tại Nga, sau khi Liên Xô sụp đổ, cho dù vẫn chưa thực sự có tự do dân chủ, người ta cũng đã phải bãi bỏ điều luật này. Tất nhiên, khi một tội danh vẫn còn ghi trong luật thì bổn phận của người dân vẫn phải chấp hành vấn đề là thủ tục tố tụng phải được tiến hành sao cho, khi phán quyết đưa ra, người dân có thể tin đấy là công lý.

Ngay cả với điều 258, cho dù “lợi dụng” là một hành vi khá mông lung thì “lợi ích của nhà nước và công dân” lại là một điều rất cụ thể. Lẽ ra, các luật sư của nhà nước và của các công dân được coi là có lợi ích bị xâm phạm ở đây như Thứ trưởng Nguyễn Việt Tiến, như tướng Cao Ngọc Oánh… phải chứng minh quyền lợi của họ đã bị xâm phạm ra sao. Phần nào do báo chí gây ra, phần nào được “dựng lên” bởi “Ban Chuyên án”. Nếu như những thông tin đã nêu do các nhà báo bịa đặt thì áp dụng cho họ một tội danh hình sự là điều đương nhiên. Nếu như, các báo chỉ vô tình bị những người như tướng Quắc lợi dụng thôi thì những thiệt hại do thông tin sai, các báo sẽ phải bồi thường cho đương sự. Năm 2005, phóng viên Andrew Gilligan đã có một phóng sự điều tra dẫn lời một quan chức cao cấp nói rằng chính phủ Anh đã “thổi phồng nguy cơ vũ khí huỷ diệt lớn của Iraq”. Bài báo đã gây điêu đứng cho chính Thủ tướng Tony Blair nhưng khi có kết luận những thông tin của BBC là sai thì ông Tony Blair chỉ “hoan nghênh một lời xin lỗi”. Không ai kỷ luật “quyền chỉ trích chính phủ” của Andrew Gilligan. Tuy nhiên, về phía BBC, khi cho phát những “điều tra” không được kiểm chứng như vậy, cả Chủ tịch và Tổng Giám đốc của BBC đều phải vì đạo đức của nghề mà xin từ chức.

Một quy trình tố tụng cho phép các luật sư chứng minh “lợi ích của Nhà nước và công dân” bị xâm phạm, đồng thời sẽ làm rõ những thông tin mà “Ban chuyên án” cung cấp cho các phóng viên về vụ PMU là “sai”. Người dân sẽ không nghĩ khi tướng Cao Ngọc Oanh đựơc thăng quân hàm, thứ trưởng Nguyễn Việt Tiến được tự do trong khi một thành viên của “Ban chuyên án” và hai nhà báo bị bắt giam là cú “phản đòn” của “tham nhũng”. Hậu quả của vụ PMU 18 càng cho thấy, tư pháp phải hết sức độc lập trong khi tiến hành tố tụng. Cấp ủy cũng rất dễ bị các ban chuyên án lũng đoạn khi mà những người như tướng Quắc một mặt thì “cung cấp thông tin sai sự thật cho phóng viên” nhằm tạo ra một áp lực chính trị từ nhân dân; một mặt “báo cáo thông tin sai sự thật lên cấp trên” khiến cấp uỷ không có lựa chọn nào hơn là phải cho khởi tố. Nếu tiến trình điều tra diễn ra độc lập, chắc chắn dù có chén gan trời, những kẻ như tướng Quắc cũng không thể dễ dàng khởi tố, bắt giam cho dù chỉ là một thường dân nếu như không có nhiều chứng cứ.

Trước vành móng ngựa, các thành viên chủ chốt của “Ban Chuyên án” PMU 18 đã không đưa được bằng chứng nào cho thấy những thông tin tham nhũng mà họ “tung ra” khi “làm án” là có cơ sở. Thật cay đắng khi ở một quốc gia mà chống tham nhũng đang là một khao khát của người dân, có khi lại trở thành chiêu bài của các “phe”, các “cánh”. Tôi vẫn hy vọng Nguyễn Việt Chiến rồi sẽ được tự do. Rất tiếc, những thông tin mà anh nhận được từ công an là sai, nhưng hậu quả mà nó gây ra không hẳn là hoàn toàn tiêu cực. Báo chí phải có trách nhiệm với sự trong sạch của một quốc gia; chỉ trích các quan chức và truy tham nhũng đến tận cùng là chỉ dấu của một quốc gia dân chủ.

Tôi tôn trọng sự lựa chọn của hai nhà báo. Đối với Nguyễn Việt Chiến, có thể đấy là niềm tin của anh. Nhưng, thừa nhận sai lầm có lẽ cũng là niềm tin của anh Nguyễn Văn Hải. Những “thông tin sai sự thật” ấy đúng là bắt nguồn từ các ban chuyên án, nhưng “kiểm chứng” cũng là một việc mà các nhà báo phải làm. Trong những vụ án như Năm Cam, Tamexco, Minh Phụng …, không ai rõ các nhà báo đã có bao nhiêu phần trăm thực sự điều tra, bao nhiêu phần trăm nhận “mớm cung” từ các ban chuyên án. Có những ai đã từng lãnh án mà oan bởi ngòi viết chúng ta. Khi nhìn đồng nghiệp phải vào tù đúng là thật xót xa, nhưng, tôi nghĩ, các nhà báo cũng phải nhận rằng chúng ta vẫn còn nợ nhân dân một lời xin lỗi.

HUY ĐỨC

NGUỒN : Blog Osin