Tin buồn

TRẦN THIỆN ĐẠO
(1933-2017)

Trần Thiện Đạo sinh ngày 21 tháng 4 năm 1933. Sang Pháp du học năm 1950 rồi định cư ở đây (có một thời gian ở Anh), dạy trung học rồi làm việc trong lãnh vực bảo hiểm. Sống ở nước ngoài, ông tích cực tham gia đời sống văn học Việt Nam nhất là trong công tác dịch thuật : dưới tên thực hay bút hiệu Trần Mai Lan, ở miền Nam trong những năm 1964-1975 (ngoài tạp chí Văn mà ông là một cây bút chủ chốt, ông còn viết trên tạp chí Bách Khoa, tuần báo Nghệ Thuật), từ năm 1990, ông về nước khá thường xuyên, phát biểu nhiều về vấn đề (vấn nạn) dịch thuật văn học, tái bản một số bản dịch và xuất bản một tập tiểu luận phê bình.

Tác phẩm dịch :

Cậu Hoàng Con (Le petit prince) của Antoine de Saint-Exupéry

Giao Cảm (Noces) của Albert Camus

Bề Trái Và Bề Mặt (L'envers et l'endroit) của Albert Camus

Sa Ðọa (La chute) của Albert Camus

Kín Cửa (Huis Clos) của Jean-Paul Sartre

Phấn Ðấu Cho Một Nền Tiểu Thuyết Mới (Pour un nouveau roman) của Alain Robbe-Grillet

Im Lặng Của Biển Cả (Le silence de la mer) của Vercors

Zadig của Voltaire

Ao Quỷ (La mare au diable) của George Sand

Trước tác :

Một số sách chuyên môn về luật bảo hiểm

Khảo luận tiếng Anh : The stream of consciousness in Virginia Woolf's novels (Ðộc Thoại Nội Tâm Trong Tiểu Thuyết Của Virginia Woolf)

Tiểu luận và phê bình, in xong tại Sài Gòn ít lâu trước ngày 30.4.1975, chưa kịp phát hành, biệt tích.

Từ Chủ Nghĩa Hiện Sinh tới Thuyết Cấu Trúc (nhà xuất bản Văn Học 2001 ; Tri Thức tái bản 2008).

Bài gửi đăng Diễn Đàn (dưới bút hiệu Trần Mai Lan) :

Từ đường Nguyễn Khuyến, Diễn Đàn số 82, tháng 3.1999. trang 31-32.

Tưởng niệm Bùi Mộng Hùng, Diễn Đàn số 87, tháng 7.1999, trang 12.

Về Côn Sơn, Diễn Đàn số 89, tháng 10.1999, trang 44-48.

Bạn đến chơi nhà, Diễn Đàn số 90, tháng 11.1999, trang 29.

Đam mê với công cuộc dịch thuật văn học, Trần Thiện Đạo đã nhiều lần lên tiếng khá gay gắt về chất lượng nhiều bản dịch văn học (ngày nay, cũng như ở Sài Gòn trước năm 1975, tiêu biểu là 50 trang phê phán Những ruồi (1967), Phùng Thăng dịch bản kịch Les Mouches của Jean-Paul Sartre). Trong những bài phê bình này, ông liệt kê chính xác những chỗ dịch sai, dịch ẩu do người dịch không rành tiếng Pháp. Ông cũng nặng lời phê phán những câu văn dịch quá nô lệ ngoại ngữ nguyên tác. Đáng thảo luận là những câu chữ nặng nề ông dùng để phê phán những cách dịch mà ông không đồng ý, nhưng không thể gọi là sai (sai nguyên bản hay sai ngữ pháp tiếng Việt). Cách viết gay gắt này nhiều khi đã gây ra phản ứng không kém gay gắt từ dịch giả hay độc giả, và họ thường trả đũa bằng cách nêu ra vài chỗ (dịch hay in) sai trong các bản dịch của ông, hoặc phê phán lối hành văn "Nam Kỳ" hơi cổ của ông.

Sự ồn ào chung quanh những phát biểu nóng nẩy về dịch thuật thường làm chúng ta quên lãng thực chất vấn đề : chất lượng kém cỏi (thậm chí tai hại) của nhiều bản dịch văn học, và tình trạng chung của công tác dịch thuật các tác phẩm văn học nước ngoài. Tiễn đưa Trần Thiện Đạo, chúng ta ghi nhớ công lao biên dịch của ông và chia sẻ động cơ những lời phẫn nộ phát xuất từ đam mê văn học.

K. V.